Şeker Pancarı Üretiminde Kaynak Kullanım Etkinliğinin Analizi: Balıkesir İli Örneği

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 3, 616 - 629, 24.07.2024

Arif Semerci , Musab Ural

https://doi.org/10.30910/turkjans.1371695

Öz

Dünyada ve Türkiye’de şeker pancarı üretimi; ekonomiye yaptığı pozitif etki yanında, yan sanayilere hammadde sağlaması, hayvansal üretimi teşvik etmesi nedeniyle önemli bir tarımsal faaliyet dalıdır. 2019/2020 döneminde dünya şeker üretimi 167 milyon ton olarak gerçekleşmiş olup, şeker pancarı üretiminde Türkiye Avrupa kıtasında 4. ve dünyada ise 5. ülke konumundadır. Tarımsal üretimde en önemli konuların başında üretim maliyeti ve girdilerin etkin kullanımı gelmektedir. Etkin kullanılmayan girdi ürün maliyetini artırdığı gibi faaliyet dalının rekabet gücünü de azaltmaktadır. Bu çalışmada Balıkesir ilinde Tam Sayım Yöntemi ile belirlenen 75 işletmeden elde edilen veriler yardımıyla şeker pancarı üretiminde girdi kullanım etkinliği analiz edilmiştir. İncelenen işletmelerde şeker pancarı ortalama ekim alanı 11.70 da olup, birim alandan elde edilen verim ise 7326.49 kg da-1 olarak tespit edilmiştir. Çalışmada şeker pancarı üretimine ilişkin oluşturulan fonksiyonda; gübre ve işgücü değişkenine ait üretim elastikiyeti katsayısı %1, tohum kullanım miktarı ve sulama sayısı faktörleri %5, tarımsal mücadele ilacı kullanım miktarı ve çapalama sayısı değişkenleri ise %10 ihtimal düzeyinde önemli bulunmuştur. Tahmin fonksiyona ilişkin üretim elastikiyetleri katsayıları toplamı (∑βi: 1.048) ölçeğe artan getiriyi vermektedir. Denklemde en yüksek marjinal etkinlik katsayısı (3.91) gübre değişkenine aittir. Yürütülen araştırmada faktörlerin marjinal etkinlik katsayılarına göre incelenen işletmelerde şeker pancarı üretiminin artırabilmesi için birim alanda kullanılan gübre (X2), tarımsal mücadele ilacı (X3) ve çapalama sayısının (X6) artırılması gerektiğini göstermiştir. Araştırma sonuçları şeker pancarı üretiminde sulama sayısı değişkeninin (X5) 0.88 katsayısı ile ekonomik optimum düzeye en yakın girdi olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte incelenen işletmelerin girdi kullanımında etkin olmadığı bu nedenle şeker pancarından sağlanan gelir üzerinde bu durumun olumsuz etki ettiği sonucuna varılmıştır. Yapılan araştırma şeker pancarı üretiminde daha yüksek verim ve daha karlı üretim yapılabilmesi için mutlaka üretim faktörlerinin etkin kullanılması gerektiğini ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Şekerpancarı, Etkinlik, Marjinal Verim, Marjinal Gelir, Marjinal Etkinlik

Etik Beyan

Derginiz Yayın Kuruluna sunulan “Şeker Pancarı Üretiminde Kaynak Kullanım Etkinliğinin Analizi: Balıkesir İli Örneği ” başlıklı makale Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı’nda yürütülen ve 08.07.2022 tarihinde kabul edilen “Balıkesir İlinde Şeker Pancarı Üretiminin Ekonomik Analizi (YÖK Tez No: 737823)“ isimli yüksek lisans tezinden hazırlanmıştır. Makalenin hazırlanmasında kullanılan şeker pancarı verileri 2019 yılı üretim dönemine ait olup aynı yılın kasım ve aralık ayları içinde yüzyüze anket yoluyla elde edilmiştir. Yürütülen tezin kabul edilmesi sürecinde ve anket uygulaması öncesinde Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tarafından etik kurul kararının alınmasına yönelik bir talepte bulunulmamıştır. Beyan ederim. Saygılarımla Prof. Dr. Arif Semerci (Sorumlu Yazar) 05.10.2023

Teşekkür

Bu makale Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalın’ yürütülen ve 08.07.2022 tarihinde kabul edilen “Çanakkale İlinde Şeker Pancarı Üretiminin Ekonomik Analizi “ isimli yüksek lisans tezinden hazırlanmıştır. Anket uygulaması aşamasında yöneltilen soruları sabırla dinleyip içtenlikle yanıtlayan; Balıkesir ili şeker pancarı üreticilerine teşekkür ederiz.

Analysis of Resource Utilization Efficiency in Sugar Beet Production: The Case of Balıkesir Province

Öz

Sugar beet production in the world and in Turkey; in addition to its contribution positive impact to the economy, it is an important branch of agricultural activity because it provides raw materials to sub-industries and encourages animal production. In the period of 2019/20, world sugar production was 167 million tons, and Turkey was the 4th country in the European continent and the 5th country in the world in sugar beet production. One of the most important issues in agricultural production is the cost of production and the effective use of inputs. Inefficiently used input not only increases the cost of the product but also reduces the competitiveness of the branch of activity. In this study, the efficiency of input use in sugar beet production was analyzed with the data obtained from 75 enterprises determined by the Complete Count Method in Balıkesir province. The average cultivation area of sugar beet in the research area was 11.70 decares, and the yield obtained from the unit area was 7326.49 kg da-1. In the function created for sugar beet production; the production elasticity coefficient of the fertilizer and labor variable was found significant at 1% level, the seed use and irrigation number factors were at the 5% level, and the pesticides and hoeing number variables were significant at the 10% probability level. The sum of the production elasticity coefficients for the estimation function (∑βi: 1.048) indicates the increasing return to scale. The highest marginal efficiency coefficient (3.91) in the equation belongs to the fertilizer variable. The research results show that in order to increase sugar beet production in the research area, the amount of fertilizers (X2), agricultural pesticides (X3) and the number of hoeing (X6) should be increased. Within the study, it was determined that the number irrigation (X5) was the closest input to the economic optimum level with a coefficient of 0.88 in sugar beet production. However, it was concluded that the examined enterprises were not efficient in input use and therefore this situation had a negative impact on the income obtained from sugar beet. This research has revealed that production factors must be used effectively in order to achieve higher efficiency and more profitable production in sugar beet production.

Anahtar Kelimeler

Sugar beet, efficiency, marginal yield, marginal revenue, marginal efficiency

Kaynakça

• Akbay, A.Ö. 2003.Türkiye’de şeker üretiminin ekonomik ve sosyal karlılığının değerlendirilmesi. TAEA Proje Raporu, Yayın No:104, 19 s. Ankara.
• Akçay,Y., Esengün, K. 2000. Türkiye şeker pancarı üretiminde faktör talep analizi (1980-1998) (Translog Maliyet Fonksiyonu Uygulaması). 4. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi. Tekirdağ.
• Akçay, Y., Uzunöz, M. 1999. Tarım İşletmelerinde Kaynak Kullanımı Etkinliği Üzerine Bir Araştırma: Niksar Ovası Örneği. Tarım ve Mühendislik Dergisi. 59: 29-38
• Akçay, Y., Uzunöz, M. 2006. Sugar and sugar beet policy reformas in Turkey. Journal of Applied Sciences, 6(5): 1123-1127.
• Altıntaş, A., Altıntaş, G., Karkacıer, O. 2013. Tokat-Kazova yöresinde şeker pancarı ve buğday için bitki-verim fonksiyonları . Verimlilik Dergisi, (1): 87-106.
• Anonymous, 2022. Türk Şeker 2021 Sektör Raporu. 59 s. (erişim: https://www.turkseker.gov.tr/data/dokumanlar/2021_Sektor_Raporu.pdf, tarih: 22.09.2022).
• Asgharipour, M.R., Mondani, F., Riahinia, S. 2012. Energy use efficiency and economic analysis of sugar beet production system in Iran: A case study in Khorasan Razavi province. Energy, 44(1): 1078-1084.
• Baran, M.F., Gokdogan, O. 2016. Determination of energy balance of sugar beet production in Turkey: a case study of Kırklareli Province. Energy Efficiency, 9, 487–494.
• Bayramoğlu, Z., Oğuz, C. 2005. Konya ili Çumra ilçesinde arazi toplulaştırması yapılmış tarım alanlarında buğday, fasulye ve şeker pancarı üretimini etkileyen faktörlerin ekonometrik analizi, küçükköy örneği. S.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(35):75-83.
• Breustedt, G., Habermann, H. 2011. The incidence of EU per-hectare payments on farmland rental rates: a spatial econometric analysis of German farm-level data. Journal of Agricultural Economics, 62: 225–243.
• Çiçek, A., Erkan, O. Tokat ili Kazova Bölgesinde şeker pancarı üretimi ve üretim girdilerinin ekonometrik analizi. Journal of Agricultural Faculty of Gaziosmanpaşa University (JAFAG), 1991 (2) 41-54.
• Dahab, M.H., Basheeir, E.M.H., Abdallah, O.A. 2020. Energy use efficiency and cost-benefit analysis of sugar beet (Beta vulgaris) production in the irrigated central clay plain of Guneid Area – Sudan. Journal of Energy Research and Reviews, 6(2): 49-57.
• Dayoub, M. 2015. Econometric analysis of the cost functions of sugar beet cultivation in Idleb Province, Syria. Jordan Journal of Agricultural Sciences (JJAS), 11(1): 295-306.
• Elasraag, Y.H. 2019. Economic analysis of sugarcane and sugar beet in Egypt. Zagazig J. Agric. Res., 46(1): 209-215.
• Ekinci, Y.E., Kulan, E.G., Kaya, M.D. 2022. Sugar beet seed production in Turkey. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 10(3): 489-495.
• Erdal, G., Esengün, K., Erdal, H., Gündüz, O. 2007. Energy use and economical analysis of sugar beet production in Tokat province of Turkey. Energy, 32 (1): 35-41.
• El-Khalifa, Z.S., Mohamed, M. Sh. 2020. Econometric study of sugar beet crop in Egyptian new lands. Plant Archives, 20(2): 9707-9713.
• FAO, 2022. Bitkisel Üretim Verileri (http://www.fao.org/faostat.)
• Gromkovskii, A. I., Gromkovskii, A.A., Gromkovskaia, N.A. 2021. Economic and mathematical model of the profit of sugar production from beets. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 640 (052005 IOP Publishing doi:10.1088/1755-1315/640/5/052005).
• Gholami Ghajelou, J., Ghanbarian, D., Maleki, A., Torki Harchegani, M. 2015. Energy use efficiency and economic analysis of sugar beet fields in Miandoab city, West Azerbaijan province. Journal of Sugar Beet, 31(1): 122-109.
• Gül, İ. 2019. Kahramanmaraş ili Afşin ilçesinde şeker pancarı üreten tarım işletmelerinin ekonomik analizi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 61 s. Kahramanmaraş.
• Gündoğmuş, E. 1997. İç Anadolu Bölgesi tarım işletmelerinde şeker pancarı üretiminin simulasyon yöntemiyle fonksiyonel analizi. Ankara Ün. Fen Bilimleri Ens., Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 164 s., Ankara.
• Gündoğmuş, E. 1998. Ankara ili Akyurt ilçesi tarım işletmelerinde ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) üretiminin fonksiyonel analizi ve üretim maliyetinin hesaplanması. Tr. J. of Agriculture and Forestry, 22 (1998) 251-260.
• Heady, O.E., Dillon, J.L. 1966. Agricultural Production Functions. Iowa State University Press, USA.
• Hekimoğlu, B., Altındeğer, M. 2006. Tarımın ve tarımsal göstergelerin; Türkiye’deki ve Samsun ilimizdeki gelişim seyri. Samsun Valiliği Tarım İl Müdürlüğü Strateji Geliştirme Birimi. (erişim https://doi.org/10.24181/tarekoder.369541, tarih: 30.10.2022).
• Hua, F., Yangyang, L., Cong, F., Peishu, H., Kaiyong,W. 2016. Energy-use efficiency and economic analysis of sugar beet production in China: A Case Study in Xinjiang Province. Sugar Tech, 18(3): 309–316.
• Iqbal, M.A., Saleem, A.M. 2015. Sugar Beet Potential to Beat Sugarcane as a Sugar Crop in Pakistan. American-Eurasian J. Agric. & Environ. Sci., 15 (1): 36-44.
• ISO, 2020. Quarterly Market Outlook, (2020). (erişim https://www.isosugar.org/publications/3/quarterlty-market-outlook).
• Kanat, Z. 2019. Orta Anadolu tarım havzasında farklı işletme tiplerinin ve bu işletmelerde üretilen bitkisel ürünlerin rekabet üstünlüklerinin tespiti üzerine bir araştırma. T.C. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı.(Doktora Tezi). 176 s. Konya.
• Karagölge, C. 1973. Arazi tasarruf şekillerine göre Erzurum ilindeki tarım işletmelerinin ekonometrik analizi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: Ankara.
• Karkacıer, O. 2001. Tarım Ekonomisi alanına ilişkin fonksiyonel analizler ve bu analizlerden çıkartılabilecek bazı kantitatif bulgular. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No:49, Ders Notları Serisi No:26, 73 s., Tokat.
• Kepoğlu, A. 2008. Şeker pancarında kota uygulamalarının şeker pancarı üretimine etkileri ve üreticilere sosyo-ekonomik durumlarında meydana gelen değişmeler, Eşkişehir ili Alpul ilçesi araştırması. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 148 s. Ankara.
• Kızılaslan, H., Gürler, A.Z. 2000. Tarıma dayalı ve tarıma bağlı sanayi işletmeleri yönetim sürecinde kuruluşları ve organizasyonları. Gaziosman Paşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi yayınları no:47 kitaplar serisi No:18 Tokat.
• Kızıloğlu, S. 1994. Erzurum ilinde buğday, arpa, patates, ayçiçeği, şeker pancarı, fiğin üretim maliyeti ve arz fonksiyonlarının ekonometrik analizi. TÜBİTAK Tarım ve Orman Araştırma Grubu. Proje No: TOAG-1035. 123 s. Erzurum.
• Kızıloğlu S., Dağdemir, V., Erem, T. 2003. Gazi Üniversitesi VI. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, 29 - 30 Mayıs 2003, ss.1-7. Ankara.
• Kimiagari, A. M., Teymouri, A. 2009. Evaluation of sugar beet production efficiency with estimation of frontier production function. Journal of Agriculture, 11(1): 101-116.
• Mansour, S.F., Eldeep, S.M. 2014. Technical and economic efficiency of sugar beet production in Sahl El Tına: Using Data Envelopment Analysıs (DEA). Arab Univ. J. Agric. Sci., 22(1): 93-106.
• Mousavi, S.N., Gharaghani, F., Taheri, F., Mohammadi, H. 2008. Factors effective on sugar beet supply in Fars province. Journal of Sugar Beet, 24(1): 107-119.
• Neill, R.J. 2002. Production and production functions: some ımplications of a refinement to process analysis. Journal of Economic Behaviour & Organization. 51(4): 507-521.
• Özçelik, A. 1989. Ankara Şeker Fabrikası civarındaki seker pancarı yetiştiren tarım işletmelerinde şeker pancarı ile buğday için fiziki üretim girdileri ve üretimin fonksiyonel Analizi A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayın No:1113, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler, 53 s., Ankara.
• Parhizkari, A. 2019. Evaluation of Qazvin Plain beet growers in sugar beet yield insurance plan under premium rate policy terms. Journal of Sugar Beet, 34(2): 227-241.
• Reineke, H., Stockfisch, N., Märländer, B. 2013. Analysing the energy balances of sugar beet cultivation incommercial farms in Germany. Eur. J. Agron. 45:27–38.
• Renwick, A. W., Revoredo Giha, C.L., Reader, M.A. 2005a. UK sugar beet farm productivity under different reform scenarios: A farm level analysis. AgEcon Search. University of Cambridge, Department of Land Economy. Environmental Economy and Policy Research. Discussion Paper Series. Number: 04.2005. 16p.
• Renwick, A. W., Giha, R., Cesar, L. 2005b. Crop substitution on UK sugar beet farms and its effects on the environment: A Multi-Product Cost Function Approach. AgEcon Search. University of Cambridge Department of Land Economy. Environmental Economy and Policy Research. Discussion Paper Series. Number: 10.2005. 21 p.
• Salehi, M.A.; Almassi, M.; Borghai, A.M.; Beheshti, B. 2015. Determination of energy balance for sugar beet production. Biological Forum, 7(1): 1178-1184.
• Shahgholi, G., Gundoshmian, T.M., Molaie, F., Eskandari, O. 2018. Energy use pattern in production of Sugar Beet in west Azerbaijan province of Iran. Agricultural Engineering International: The CIGR Journal, 20, 118-127.
• Soltanpanahi, T.N.S., Kammardi, P., Ghaderzadeh, H. 2013. Analysis of input-output energy use in sugar beet production in Iran. World Applied Sciences Journal, 28(9): 1252-1261.
• Sunulu, S., Sunulu, A. 2016. Şeker pancarında Cercospora yaprak lekesi hastalığı. Pankobirlik, 27(108): 34-41. TOB, 2021. Tarım Ürünleri Piyasaları- Şeker pancarı-. TEPGE Yayınları, Haziran-2021. (erişim https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2021-Haziran%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Raporu/%C5%9Eekerpancar%C4%B1,%20Haziran-2021,%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasa%20Raporu,%20TEPGE.pdf)
• Topçu, Y., Uzundumlu, A., Karadaş, K. 2012. Erzurum İlinde Şeker pancarı Üretim Maliyeti. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(2-Ek:A): 41-50.
• TÜİK, 2022. Bitkisel Üretim İstatistikleri. Türkiye İstatistik Kurumu. Üretim İstatistikleri. (erişim https://www.tuik.gov.tr).
• Uluğ, S.E. 1973. Alparslan Devlet Üretme Çiftliğinde buğday üretiminin ekonometrik analizi, Atatürk Ü. Yayınları:311, Ziraat Fakültesi Yayın No:152, Ankara.
• Yazdani, S., Rahimi, R. 2013. Evaluation the Efficiency of Sugar beet Production in Qazvin Plain. Journal of Sugar Beet, 28(2): 221-209.
• Zamani, O., Mojaverian, M., Nader, H. 2019. Comparing efficiency between cooperative and non-cooperative farms: A case of sugar beet farmers of West Azerbaijan, Iran. International Journal of Rural Management, 15(1): 78–96.
• Zoral, K. 1973. Cobb-Douglas Üretim Fonksiyonunun Yukarı Pasinler Ovasındaki Patates Üretimine Uygulanması. Atatürk Üniversitesi Yayınları No:303, Sevinç Matbaası, Ankara.
• Zoral, K.Y. 1984. Üretim Fonksiyonları, Dokuz Eylül Ü. Müh. Mim. Fakültesi, MM/END-84 EY 052, İzmir.