ROJNAMEGERÎYA DÎYARBEKÎRÊ Dİ SERDEMA DEWLETA OSMANÎ DE (1869-1925)

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 7, 81 - 97, 15.12.2015

Murat Issı

Öz

Dîroka Rojnamegerîya Dîyarbekîrê di sala 1869 an de bi navê Dîyarbekîr

Vîlayet Gazetesî (Rojnameya Wilayetê Dîyarbekîr) dest pê dike û heta bigehe vî

demê berdewam dike. Dîroka Rojnamegerîya Dîyarbekîrê bi 2 dewran tê lêkolînkirin. a)

Dewra Dewleta Osmanî û b) Dewra Komara Tirkîye. Em di nav gotarîya xwe de behsa

Dewra Osmanî bikin û ser vî babetê, rojnameyên ku li nav bajarê Amedê hatine çapkirin

wek Dîyarbekîr, Peyman, Dîcle, Âmîd-i Sevda, Âmîd, Küçük Mecmua, Yenî Dîcle, Yenî

Hîlal emê pêşkeş bikin. Piranîya wan rojnameyan bi zimanê Tirkî lê bi tîpên Erebî hatine

çapkirin. Ji bilî (xeynî) rojnameya yekemîn (Dîyarbekîr) ku ew bi destê dewletê hatîbû

çapkirin, nivîsên wan rojnameyan bi zimanên gelanin. Ne bi zimanêkî hûnerî hatibû xemiland

lê zimanekî pirr sade û basît hatibû bikaranîn. Piranîya wan rojnameyên husûsî

/ taybetî bûn û bi destê malbatên mezin û yên bi nas de bûn.

Anahtar Kelimeler

Dîyarbekîr, Peyman, Âmîd, ZîyaGokalp, RojnamegerîyaDîyarbekîr

Kaynakça

• A. Arşîv 1. Arşîvê Osmanîyê Serokwezaretî (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). • DH.KMS. 43-10. • DH.MKT. 1278/35. • DH.MKT. 2653/21. • DH.MKT. 2827-44. • DH. MKT. 2843-29 • DH.MKT. 2872-84 • İ..DUİT. 62-18. • MV.214-26. • MV.249-27. 2. The National Archives of United Kingdom, London • AIR 20/721, B. Weşanên Bêdomî (Süreli Yayınlar): 1. Âmid, 2. Amid-i Sevda, 3. Dicle, 4. Diyarbekir Vilayet Gazetesi, 5. Diyarbekir’de Dicle, 6. Peymân, 7. Servet-i Fünun, 8. Şark ve Kürdistan. 9. Yeni Dicle, 10. Yeni Hilal Pîrtuk - Meqale Beysanoğlu, Şevket. Diyarbakır’lı Fikir ve Sanat Adamları, cilt II, Işıl Matbaası, İstanbul 1960 (Beysanoxlu, Şewket. Mirovên Raman û Hunermendên Dîyarbekîr, bergê IImîn, Weşanxaneya İşil, Stembol 1960). Diyarbekir Salnâmeleri h. 1286-1323 (m. 1869-1905), Haz. Ahmet Zeki İzgöer, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, cilt I, İstanbul 1999. [Salnameyan Dîyarbekîr hicrî 1286-1323 (piştîzayînê 1869-1905), Ehmet Zekî Îzgoer (amadekar), Weşanên Şaredarîya Bajarê Mezin a Diyarbakir, bergê Imîn, Stembol 1999]. Kürd Teavün ve Terakkî Gazetesi 1908-1909 (Rojnameya Piştgirtî û Pêşveçûna Kurd), M. Emîn Bozarslan (amedekar), Weşanxana Deng, Uppsala 1998. Malmîsanij & Mahmûd Lewendî, Li Kurdistana Bakur û li Tirkiyê Rojnamegeriya Kurdî (1908-1992), Özge, Ankara 1992, Malmîsanij, Yirminci Yüzyılın Başında Diyarbekir’de Kürt Ulusçuluğu, Vate, İstanbul 2010. (Malmîsanij, Berê Sedsala Bîstan da Netewepertîya Kurdan di nav Dîyarbekîr, Weşanên Vate, Stembol 2010). Mercan, Mehmet. Anadolu’da Gazetecilik ve Diyarbakır Basını, Güneydoğu Gazeteciler Cemiyeti Yayınları: 1, Diyarbakır 1988.(Mercan, Mehmed. Rojnamevanî di nav Anadolî û Çapemenîya Dîyarbekîr, Weşanên Komela Rojnamegerên Başûrê Rojhilat:1, Dîyarbekîr 1988). Murat Issı, «Hürriyet Âşığı Bir Osmanlı-Kürt Aydını Mevlanzâde Rıf ’at Bey», Toplumsal Tarih, Nisan 2010, no. 196, s. 72-80. (Murat Issı, “Mevlanzâde Rif ’at Bey. Rewşenbîrên Kurd-Osmanî wek Aşiqê Azadî”, Kovara Toplumsal Tarih, Nîsan 2010, hejmar 196, rupel 72-80) Murat Issı, «Peymân- Diyarbekir’in İlk Hususi Gazetesi», e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, no. VII, Nisan 2012. (Murat Issı, “Peyman- Rojnameya Yekemîna Taybetî li Dîyarbekîr”, e-Şarqîyat Kovara Lekolînên Zanistî, hejmar VII, Nîsan 2012) Orhan Koloğlu, “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim yayınları, cilt I, İstanbul 1985. (Orhan Koloxlu, “Ji Dewra Osmanî heta Rojên me Çapemenî li nav Tirkîye”, Ansîklopedîya Tirkîye ji Tanzîmat heta li Cumhurîyet, weşanên Îletîşîm, bergê Imîn, Stembol 1985) Rohat, Ziya Gökalp’in Büyük Çilesi Kürtler, Fırat Yayınları, İstanbul 1992. (Rohat, Çîleyê Mezintirê Zîya Gokalp-Hebûnan Kurd, weşanên Ferat, Stembol 1992). Şahin Filiz, Küçük Mecmua-I-II-III, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, İstanbul 2010. (Şahîn Fîlîz, Kovara Biçûk-I-II-III, weşanên Dîsa Piştgirtîya Dadan Anadolî û Rûmelî, Stembol 2010). Talip Atalay. “Yerel Bir Tarihi Kaynak Olarak Diyarbekir Vilayet Gazetesi ve Ermeniler”, AÜİFD, no. 47, Ankara 2006. (Talîp Atalay, “Rojnameya Parêzgarîya Dîyarbekîr wek Cîhderke Dîrokî Mehalî û Ermenîyan”, Kovara Beşa Îlahiyatê Zaningeha Enqere, no. 47 sal 2006, hejmar 1). Tütengil, Cavit Orhan. Diyarbekir Basını ve Bölge Gazeteciliğimiz, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü Yayını, no.5, İstanbul 1966. (Tutengîl, Cavît Orhan. Çapemenîya Dîyarbekîr û Rojnamevanîya Herême me, Weşanê Enstîtûya Rojnamegîyê Beşa Îqtîsatê Zaningeha Stenbol, hejmar 5, Stenbol 1966, r. 9-10) Tütengil, Cavit Orhan. Ziya Gökalp Üstüne Notlar, Varlık Yayınları, İstanbul 1964 (Cavit Orhan. Notên li ser Zîya Gokalp, Weşanên Varlik, Stembol 1964). Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik İncelemeler, Ankara 1975. (Zîya Gokalp, Lêkolînên Civakî li ser Eşîran Kurdan, Enqere 1975).