Doğu Akdeniz’deki Enerji Temelli Askeri Güvenlik Gelişmelerinin Türkiye’nin Doğu Akdenizli Komşuları ve Küresel Güçlerle Olan İlişkilerine Yansımaları

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 85 - 145, 30.09.2020

Sina Kısacık Gamze Helvacıköylü

Öz

Akdeniz coğrafyası, tarihin her döneminde, barındırdığı jeopolitik, jeostratejik, jeoekonomik ve jeokültürel özelliklerden ötürü hem bölgede bulunan, hem de bölge dışı siyasi yapılanmalarca üzerinde hâkimiyet kurulmaya çalışılan önemli bir yer olmuştur. Akdeniz’in “Bereketli Hilal” olarak adlandırılmasıyla, bölgedeki güç mücadeleleri yüzyıllarca sürmüş ve günümüzde de bu mücadele yeni boyutların eklenmesi suretiyle sıcak bir biçimde güncelliğini korumaktadır. İlgili coğrafyada 2000’li yıllar itibariyle zengin doğalgaz kaynaklarının keşfi ve bunların tüketici pazarlara çeşitli yollar ile taşınması merkezli mücadele ise, hem bölge ülkeleri, hem de bölge dışı ülkeler arasında günümüz şartlarında askeri güvenlik unsurlarının da dâhil olduğu güçlü bir şekilde devam etmektedir. Bu çerçevede, bu çalışmada, Doğu Akdeniz coğrafyasında mevcut durumda var olan ve oluşması muhtemel enerji merkezli askeri güvenlik gelişmelerinin Türkiye’nin Doğu Akdenizli komşuları ve küresel güçlerle olan ilişkilerine yansımaları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Akdeniz, Doğalgaz, Türkiye, Enerji, Askeri Güvenlik

Kaynakça

• Akarçay, Pınar & Ak, Gökhan (2018), “Ulusal Güvenlik Bağlamında Kıbrıs: Jeostratejik/Jeoekonomik Önem ve Gelişmeler”, Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, 5(1), ss. 140-157.
• Algür, Betül (2020), “Kıbrıs ve Doğu Akdeniz’deki Son Uluslararası Gelişmeler Işığında Değişen Türkiye, ABD ve NATO Politikaları”, Anadolu Strateji Dergisi, 2(2), ss. 55-70.
• Babalı, Tuncay (2014), “2000’lerde Türkiye-Yunanistan İlişkileri ve Türk Azınlığın Durumu Gelmeyen Bahar”, içinde Türk-Yunan İlişkileri Üzerine Makaleler, Yeliz Okay (ed.), İstanbul: Doğu Kitapevi, ss. 295-323.
• BBC Türkçe (2019), “Fransa Cumhurbaşkanı Macron: NATO’nun beyin ölümü gerçekleşti”, 08.11.2019, Erişim Tarihi: 04.09. 2020, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50342428.
• BBC Türkçe (2020), “Akdeniz’de Türk-Fransız Çekişmesi: NATO’da ilk raundu Ankara mı kazandı?”, 01.07.2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020 Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-53255895.
• BBC Türkçe (2020), “Doğu Akdeniz: AB Dışişleri Bakanları Türkiye-Yunanistan gerilimi gündemiyle toplanıyor”, 14.08.2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/53775893.
• BBC Türkçe (2020), “Doğu Akdeniz: Kıbrıs, Yunanistan, İtalya ve Fransa’nın deniz tatbikatı hakkında neler biliniyor?”, 26.08.2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-53920261.
• BBC Türkçe (2020), “Doğu Akdeniz: Türkiye Girit Adası’nın güneyinde askeri tatbikat yapacak?”, 24.08.2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-53897512.
• BBC Türkçe (2020), “Doğu Akdeniz: Türkiye ve Fransa arasında gerilim neden arttı?”, 13 Ağustos 2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-53767107.
• BBC Türkçe (2020), “Fransa Cumhurbaşkanı Macron: Ankara, Libya politikasıyla cezai sorumluluk taşıyor?”, 29.06.2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/53227180.
• BBC Türkçe (2020), “Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ın Akdeniz Fırtınası tatbikatı başladı”, 06.09.2020, Erişim Tarihi: 07.09.2020, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-54046916.
• Birgün (2020), “Mısır: Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de yapacağı araştırma haklarımızı ihlal eder”, 02.08.2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: https://www.birgun.net/haber/misir-turkiye-nin-dogu-akdeniz-de-yapacagi-arastirma-haklarimizi-ihlal-eder-310466.
• Boyraz, Turgut Alp (2019), “'İsrail doğalgaz boru hattı inşası için Türkiye ile müzakerelere hazır' iddiası”, Anadolu Ajansı, 17.12.2019, Erişim Tarihi: 07.09.2020, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israil-dogal-gaz-boru-hatti-insasi-icin-turkiye-ile-muzakerelere-hazir-iddiasi/1675506.
• Çetin, Şerife (2020), “NATO yetkilisi: Deniz Muhafızı Harekâtı tüm temel faaliyetlerini sürdürüyor”, Anadolu Ajansı, 02.07.2020, Erişim Tarihi: 01.09.2020, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/nato-yetkilisi-deniz-muhafizi-harekati-tum-temel-faaliyetlerini-surduruyor/1896968.
• Demirci, Mehmet Cem (2019), “Doğu Akdeniz’de doğalgaz bilmecesi, bölgede kilit ülke Mısır”, Euronews, 02.12.2019, Erişim Tarihi: 01.09.2020, Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/2019/05/05/dogu-akdeniz-dogalgaz-bilmecesi-turkiye-nasil-etkilenecek-israil-kibris-misir-exxon-abd.
• Ercan, Murat & Kılınç, Mehmet Can (2020), “Bölgesel ve Küresel Aktörlerin Ortadoğu Merkezli Doğu Akdeniz Politikaları: Kıbrıs Çatışması ve Libya Mutabakatı”, Anadolu Strateji Dergisi, 2(2), ss. 15-28.
• Güçyetmez, Ferdi (2018), “Türkiye’nin Yeni Güvenlik Mimarisi: Akdeniz Kalkanı”, TUİÇ Akademi, 29.08.2018, Erişim Tarihi: 01.09.2020, Erişim Adresi: http://www.tuicakademi.org/43602-2/.
• Güler, Gökhan (2019), “Doğu Akdeniz ve Ege’deki Gasp ile Çatışma Girişimleri”, Türkiye Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Analizler Merkezi, 29.06.2019, Erişim Adresi: 04.09.2020, Erişim Adresi: https://turksam.org/dogu-akdeniz-ve-egedeki-gasp-ile-catisma-girisimleri.
• Haber7 (2020), “Doğu Akdeniz’de Türkiye-Yunanistan Krizi! İsrail sessizliğini bozdu, ilk açıklama”, 12.08.2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: https://www.haber7.com/dunya/haber/3003257-dogu-akdenizde-turkiye-yunanistan-krizi-israil-sessizligini-bozdu-ilk-aciklama.
• Helvacıköylü, Gamze (2020), “Libya Satrancında Yeni Hamle: Mısır’ın Askeri Müdahale Çıkışı Türkiye’ye Mesaj Mı?”, Uluslararası Politika Akademisi, 27.06.2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/2020/06/27/libya-satrancinda-yeni-hamle-misirin-askeri-mudahale-cikisi-turkiyeye-mesaj-mi/.
• İnat, Kemal & Duran, Burhanettin (2020), “Türkiye’nin Doğu Akdeniz Politikasının Temel Parametreleri”, içinde Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin Hakları, Kemal İnat & Muhittin Ataman & Burhanettin Duran (ed.), İstanbul: SETA Yayınları, ss. 9-30.
• Journalist (2019), “Doğu Akdeniz-2019 Davet Tatbikatı: 15 ülke katılım gösteriyor”, 11.11.2019, Erişim Tarihi: 01.09.2020, Erişim Adresi: https://www.gzt.com/jurnalist/dogu-akdeniz-2019-davet-tatbikati-15-ulke-katilim-gosteriyor-3514215.
• Kahraman, Ömer Fuad (2019), “Doğu Akdeniz Enerji Sarmalını İsrail Enerji Politikaları Penceresinden Değerlendirmek”, Middle Eastern Studies, Erişim Tarihi: 02.09.2020, Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/927042, ss. 420-438.
• Kalabalık, Abdullah Aydoğan (2019), “Doğu Akdeniz rekabetinde Mısır’ın konumu”, Yeni Şafak, 09.09.2019, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: https://www.yenisafak.com/hayat/dogu-akdeniz-rekabetinde-misirin-konumu-3497805.
• Kavaz, İsmail (2020), “Doğu Akdeniz’deki Enerji Kaynaklarının Olası Transfer Güzergâhları”, içinde Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin Hakları, Kemal İnat & Muhittin Ataman & Burhanettin Duran (ed.), İstanbul: SETA Yayınları, ss. 275-293.
• Kılıç, Alev (2015), “Rus ve Çin Donanmalarının Doğu Akdeniz’de Ortak Askeri Tatbikatı”, Avrasya İncelemeleri Merkezi, 29.05.2015, Erişim Tarihi: 01.09.2020, Erişim Adresi: https://avim.org.tr/tr/Yorum/RUS-VE-CIN-DONANMALARININ-DOGU-AKDENIZ-DE-ORTAK-ASKERI-TATBIKATI.
• Kısacık, Sina (2019), “21. Yüzyılda Avrasya Enerji Jeopolitiği’nin Potansiyel Yeni Yıldızı Doğu Akdeniz’de Enerji Güvenliğinin Temel Parametreleri”, içinde Akdeniz Jeopolitiği Cilt II, Hasret Çomak & Burak Şakir Şeker (ed.), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, ss. 977-1015.
• Kısacık, Sina & Erenel, Fahri (2019), “Doğu Akdeniz Güvenlik Algılamaları Bağlamında, Kalıcı Yapılandırılmış İşbirliği Savunma Anlaşması (The Permanent Structured Cooperation- PESCO) ve Enerji Güvenliği Meselelerinin Avrupa Birliği-Türkiye İlişkilerine Olası Yansımalarını Anlamak”, Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 2(1), ss. 51-76.
• Kısacık, Sina (2020), “Chapter 14: Understanding the 21st Century’s Specific Eurasian Regional Security and Energy Security Parameters in the Turkish-American Relationship: A Case Study on South Caucasus and Central Asia”, içinde Historical Examinations and Current Issues in Turkish-American Relations, Hüseyin Işıksal & Ozan Örmeci (ed.), Berlin: Peter Lang GmbH, ss. 347-378.
• Kısacık, Sina (2020), “How Will the Existing and Probable Eastern Mediterranean Energy Security Parameters Affect the Eurasian and Aegean Sea Energy Geopolitics in the 21st Century?”, içinde Ege Jeopolitiği Cilt II, Hasret Çomak & Burak Şakir Şeker & Dimitrios Ioannidis (ed.), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, ss. 1254-1273.
• Kısacık, Sina (2020), “Seçili Vaka Çalışmaları Çerçevesinde 21. Yüzyılda Enerji Güvenliği Meselesinin Temel Parametreleri Hakkında Bir Değerlendirme”, içinde Kritik Altyapı ve Tesislerin Korunması, Fahri Erenel & Ebru Caymaz (ed.), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, ss. 229-310.
• Kısacık, Sina (2020), “Türkiye-Libya Mutabakatı ve Doğu Akdeniz Doğalgaz Boru Hattı Anlaşmasının Doğu Akdeniz Jeopolitiğine Olası Yansımaları”, Uluslararası Politika Akademisi, 23.06.2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/2020/06/23/turkiye-libya-mutabakati-ve-dogu-akdeniz-dogalgaz-boru-hatti-anlasmasinin-dogu-akdeniz-jeopolitigine-olasi-yansimalari/.
• Kurban, Elif (2019), “Türkiye ve İsrail Arasında Doğalgaz İşbirliği Yapılacak!”, Enerji Portalı, 18.12.2019, Erişim Tarihi: 07.09.2020, Erişim Adresi: https://www.enerjiportali.com/turkiye-ve-israil-arasinda-dogal-gaz-isbirligi-yapilacak/.
• Oruç, Haydar (2019), “Doğu Akdeniz’deki son gelişmeler sonrası Türkiye-İsrail ilişkileri”, Anadolu Ajansı, 19.12.2019, Erişim Tarihi: 01.09.2020 Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/dogu-akdeniz-deki-son-gelismeler-sonrasi-turkiye-israil-iliskileri/1678373.
• Örmeci, Ozan & Kısacık, Sina (2020), “Cutting the Gordian Knot: Turkish Foreign Policy Towards Cyprus During AK Party Era (2002–2020)”, Studia i Analizy Nauk Polityce, 1, ss. 21-64.
• Sağsen, İlhan (2019), “Yeni bir kriz ve mücadele alanı: Doğu Akdeniz”, Euronews: Görüş, 23.05.2019, Erişim Tarihi: 11.09.2020, Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/2019/05/23/gorus-yeni-bir-kriz-ve-mucadele-alan-dogu-akdeniz.
• Siyaset Dergisi (2015), “Türkiye-Mısır İlişkileri”, Erişim Tarihi: 04.09.2020 Erişim Adresi: http://siyasetdergisi.com.tr/turkiye-misir-iliskileri/#prettyphoto/0/.
• Sözcü (2020), “ABD yüzen askeri üssünü Doğu Akdeniz’e gönderdi”, 20.08.2020, Erişim Adresi: 01.09.2020, Erişim Adresi: https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/son-dakika-abd-yuzen-askeri-ussunu-dogu-akdenize-gonderdi-5996792/.
• Sözcü (2020), “Mısır ve Yunanistan’dan yeni Doğu Akdeniz anlaşması!”, 06.08.2020, Erişim Tarihi: 04.09.2020, Erişim Adresi: https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/misir-ve-yunanistandan-yeni-dogu-akdeniz-anlasmasi-5973932/.
• Taşçıoğlu, Ömer Lütfi (2018), “GKRY’nin Türkiye Cumhuriyeti’ne ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne Ait Deniz Yetki Alanlarındaki Petrol ve Doğalgaz Arama Çalışmaları ve Münhasır Ekonomik Bölge Anlaşmaları”, Social Sciences Studies Journal, 4(26), ss. 5697-5709.
• Tokmakoğlu, Gürsel (2020), “Doğu Akdeniz’de Askeri Manzara”, Politik Merke, 03.03.2020, Erişim Tarihi: 01.09.2020, Erişim Adresi: https://politikmerkez.com/konular/guvenlik/dogu-akdenizde-askeri-manzara/.
• Türkiye Cumhuriyeti Deniz Kuvvetleri Komutanlığı (2015), “Akdeniz Kalkanı Harekâtı”, Erişim Tarihi: 01.09.2020 Erişim Adresi: https://www.dzkk.tsk.tr/icerik.php?dil=1&icerik_id=28.
• Türkiye Cumhuriyeti Deniz Kuvvetleri Komutanlığı (2016), “Deniz Muhafızı Harekâtı”, Erişim Tarihi: 01.09.2020, Erişim Adresi: https://www.dzkk.tsk.tr/icerik.php?dil=1&icerik_id=29#:~:text=%22Deniz%20Muhaf%C4%B1z%C4%B1%20Harek%C3%A2t%C4%B1%E2%80%9D%20(OperationSeaGuardian,bir%20Deniz%20G%C3%BCvenlik%20Harekat%C4%B1na%20d%C3%B6n%C3%BC%C5%9Ft%C3%BCr%C3%BClmesi.
• Yaycı, Cihat (2020), Doğu Akdeniz’de Paylaşım Mücadelesi ve Türkiye, İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Yeni Asır (2020), “MSB’den Akdeniz Kalkanı Harekâtı mesajı”, 16.08.2020, Erişim Tarihi: 01.09.2020, Erişim Adresi: https://www.yeniasir.com.tr/gundem/2020/08/16/msbden-akdeniz-kalkani-harekti-mesaji.