LEV TOLSTOY’UN MANEVİ DÜNYASINDA KUR’ÂN VE İSLÂM’A AİT ÇAĞRIŞIMLAR

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: Ölümünün 115. Yılında L.N. Tolstoy: Sınırları Aşan Bir Yazarın Evrensel Mirası, 1 - 35, 31.10.2025

Murat Aktepe

Öz

Bu araştırma, Rus yazar Lev Tolstoy’un eserlerinde Kur’ân ve İslâm’a ait çağrışımların olup olmadığını tespit etmeyi amaçlamaktadır. Tolstoy’un eserlerindeki dini ve ahlaki yaklaşımlar içerisinde Kur’ânî ve İslâmî öğretileri çağrıştıran unsurlar, dinî bir arayışın izdüşümü olarak ele alınmıştır. Tolstoy’un özellikle yaşamının ikinci yarısında şekillenen bireysel Tanrı tasavvuru ve din anlayışı, onu Hristiyanlığın ötesine geçirerek İslâm gibi diğer dinî geleneklere yöneltmiştir. Araştırmanın amacı, Tolstoy’un eserlerinde kendisinin manevi dünyasındaki bazı hususlar içerisinde Kur’ân, İslâm ve Hz. Muhammed’e dair doğrudan ve dolaylı atıfları tespit etmek ve buna dair çağrışımları ortaya koymaktır. İtiraflarım, Diriliş, İnsan Ne ile Yaşar? Din Nedir? ve Hz. Muhammed’in Sözleri gibi eserlerindeki metafizik ve manevi izlekler, Kur’ân’da yer alan ve İslâmî literatürde bulunan kavramlarla karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Nitel araştırma ve meta-analiz yöntemine dayanan araştırma, Tolstoy’un dinler üstü bir manevi anlayışa ulaştığını ve İslâm’ın bu arayışta özel bir yer tuttuğunu göstermektedir. Yazara ait metinler taranmış, Kur’ân’da yer alan takvâ, ihlâs, sâlih amel gibi İslâmî kavramları çağrıştıran ve bu ilkelerle paralellik taşıyan unsurlar öne çıkarılmıştır. Araştırmada Henri Troyat’ın biyografik çalışmaları ile Tolstoy’un Günlükler ve Mektuplar gibi birincil kaynaklarından yararlanılmıştır. Elde edilen bulgular, Tolstoy’un dinler üstü manevi dünyasında Kur’ân ve İslâm merkezli bazı kavramların ortak bir referans noktası hâline geldiğini göstermektedir. Adalet, merhamet ve tevazu gibi Kur’ân merkezli değerlerle, Tolstoy’un maneviyat anlayışı içerisindeki kesişim noktaları ortaya konmuştur. Bu konu hakkında yapılan çalışmalar sınırlı olduğundan, araştırmamız hem karşılaştırmalı teoloji hem de edebiyat araştırmaları açısından literatüre katkı sunmayı hedeflemektedir. Tolstoy’un eserlerindeki Kur’ân ve İslâm’a ait çağrışımlar, onun manevi dünyasındaki evrensel değerlerin dikkate değer bir etki alanı oluşturduğu sonucuna varılmıştır. Analiz sonucunda Tolstoy’un Kur’ân’a ve İslâm’a ait perspektifi çağrıştıran temel yönelimleri, sadece entelektüel değil aynı zamanda derin metafizik ve manevi arayışın ürünü olduğunu ortaya koymaktadır. Elde edilen bulgular, Tolstoy’un evrensel bir etik anlayışa sahip olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân , Din , İslam , Evrensel Ahlak , İslam ve Hristiyan Teolojisi. , Tolstoy

Destekleyen Kurum

ANKARA SOSYAL BİLİMLER ÜNİVERSİTESİ

QUR’ANIC AND ISLAMIC RESONANCES IN THE SPIRITUAL WORLD OF LEO TOLSTOY

Öz

This study explores the presence of Qur’anic and Islamic associations in the works of the Russian writer Leo Tolstoy. Within his religious and moral reflections, elements that resonate with Islamic teachings are analyzed as manifestations of his spiritual quest. Tolstoy’s conception of God and religion, particularly in the later stages of his life, led him beyond Christianity and opened pathways toward other traditions, including Islam. The research investigates both direct and indirect references to the Qur’an and the Prophet Muhammad within his spiritual outlook and traces the implications of these associations. Metaphysical and ethical themes in Confession, Resurrection, What Men Live By, What is Religion? and The Sayings of Prophet Muhammad are comparatively examined alongside concepts in the Qur’an and Islamic literature. Employing qualitative research and meta-analysis methods, the study demonstrates that Tolstoy ultimately reached a trans-religious spiritual vision in which Islam holds a distinctive place. His writings reveal notions that parallel central Islamic principles such as taqwā, ikhlāṣ and ṣāliḥ ʿamal. The research also draws upon Henri Troyat’s biographical studies, as well as primary materials including Tolstoy’s diaries and letters. The findings highlight that, within Tolstoy’s trans-religious worldview, certain Qur’anic and Islamic values emerged as significant reference points. Intersections are observed between Tolstoy’s spirituality and Qur’an-based concepts of justice, compassion, and humility. Given the limited scholarship on this subject, the study contributes to both comparative theology and literary studies by situating Tolstoy within a broader interreligious framework. The analysis concludes that Tolstoy’s orientations toward the Qur’an and Islam were not merely intellectual, but also the outcome of a profound metaphysical and spiritual search. Ultimately, the findings suggest that Tolstoy’s engagement with Islamic values reflects his aspiration toward a universal ethical vision.

Anahtar Kelimeler

Tolstoy , Religion , Faith , Universal Ethics , Islamic and Christian Theology. , Qur'an

Kaynakça

• Aclûnî. (1988). Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Birekul, M. (2021). Din, bilim ve sanata karşı: Ahlak arayışında sıra dışı bir yaşam, Tolstoy. Bilimname, 44, 369-387. doi:10.28949/bilimname.842375
• Çetinkaya, E., & Bayar, A. (2017). Batı eleştirisinde L. N. Tolstoy / L. N. Tolstoi in the western criticism. In Regionalnıye Problemı Perehoda k İnnovatsionnoy Ekonomike. Materialı XXIV mejdunarodnoy nauçno-praktiçeskoy konferentsii aspirantov i studentov, 5-8.
• Efil, Ş. (2020). Tolstoy’da sanatın din ve ahlakla ilişkisi. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 473-496.
• Günör, T. (2023). Lev Nikolayeviç Tolstoy’un Romanlarında Değerler Hiyerarşisi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Hacılı, A. (2012). Rus Edebiyatında Kur’ân-ı Kerim (1. Baskı). Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Kaya, Ö. (2022). Tolstoy’un ahlâk felsefesi ve İslâm ahlâkı arasındaki benzerlikler. Felsefe ve Din Araştırmaları Dergisi, 28(3), 412-436.
• Öner, M., & Güneş, B. (2024). Resmî Belgelerin Rusçadan Türkçeye Çevirisinin Özgüllüğü ve Çeviride Karşılaşılan Sorunlar (Resmi Yazı Örneği). RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 42, 621-637. doi:10.5281/zenodo.13981140
• Ramazanova, S., & Çetinkaya, E. (2017). Tolstoy’un Öğretisinin Rus Eleştirmenler Tarafından Değerlendirilmesi. Journal of Turkish Studies, 12(29), 449-455. doi:10.7827/TurkishStudies.12775
• Schopenhauer, A. (1977). Die Welt als Wille und Vorstellung. Zürich: Diogenes Verlag.
• Smanbekova, L. (2002). Tolstoy’un ahlak anlayışı [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Anabilim Dalı.
• Taşkesenligil, M. (2023). Lev Tolstoy: Bir Rus yazarın Türk ve Müslüman algısı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 1329-1342. doi:10.29000/rumelide.1283508
• Tolstoy, L. N. (1936). The Kingdom of God and Peace Essays. London: Oxford University Press.
• Tolstoy, L. N. (2006). Diriliş (M. Öztürk, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2009a). Din Nedir? (T. Türk, Çev., 1. Basım). Oda Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2009b). İnsan Ne ile Yaşar? (S. Gültekin, Çev.). İstanbul: Can Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2010). Hayata Dair Düşünceler (V. Ünal, Çev., 1. Baskı). Kutup Yıldızı Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2013). İtiraflarım (A. Kaya, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2014). Hz. Muhammed (3. Baskı). Öteki Adam Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2015). Savaş ve Barış (N. Kısakürek, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2017). Hz. Muhammed’in Sözleri (M. Yücel, Çev.). İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2020). Günlükler 1847-1910 (İ. Kapaklıkaya, Çev., 1. Baskı). Dergâh Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2021a). Adem-i Müsâvât (Ali Fu’âd, Çev., 1. Baskı). Lev Nikolayeviç Tolstoy Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2021b). Îmân ve İtikâd (Ali Fu’âd, Çev.). Lev Nikolayeviç Tolstoy Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2021c). Rûh (Ali Fu’âd, Çev.). Lev Nikolayeviç Tolstoy Yayınları.
• Tolstoy, L. N. (2022). Din Üzerine Yazılar (1879-1884) (U. Büke, Çev.). Alfa Basım Yayım.
• Tolstoy, L. N., & Gandhi, M. (2019). Tolstoy & Gandhi Mektuplaşmaları (F. Biçici, Çev., 2. Baskı). Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Troyat, H. (2010). Lev Tolstoy (Z. C. Özatalay & I. Ergüden, Çev., 1. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yazır, E. M. H. (2000). Kur’ân-ı Kerîm ve meal-i şerîfi (E. Özalp, Haz.). İşaret Yayınları.
• Yunusov, İ., & Ünal, K. (2023). Dini Değerler Ekseninde Lev Nikolayeviç Tolstoy’un Toplumsal Birlik Arayışı. International Social Sciences Studies Journal, 9(113), 7465-7472.