Muş Salebinin Menşei ve Muş Civarının Orkideleri

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 3, 476 - 488, 30.09.2019

Sinan İşler , Ekrem Sezik

https://doi.org/10.29133/yyutbd.567181

Öz

Muş
ilinde Hasköy ilçesi Altınova Beldesi civarı ve Bulanık ilçesi civarında salep
elde edilişi, elde edilişte kullanılan türler, yöntemleri araştırma amacımızı
teşkil etmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda Muş Hasköy ilçesi Altınova
Beldesi civarı ve Bulanık ilçesi civarı olmak üzere iki merkezde salep elde
edilmektedir. Ayrıca Diyarbakır’da da salep toplandığı araştırmalarımız sonucu
ortaya çıkmıştır. Bu merkezlerde salep elde etme yöntemleri ve salep elde
etmede kullanılan orkide türleri tespit edilmiştir. Muş Hasköy ilçesi Altınova
Beldesi civarı ve Bulanık ilçesi civarında salep karışımındaki parçalı yumrular
Dactylorhiza umbrosa, Dactylorhiza iberica‘ya aittir. Yuvarlak
olanlar ise Anacamptis palustris, Orchis pseudolaxiflora, Anacamptis
coriophora olup, ikisi rizomlu olmak üzere 4 cinse ait 7 orkide türü tespit
edilmiştir. Salep elde etmek amacıyla her yıl milyonlarca orkide tahrip
edilmektedir. Bu tahribat çayır salebi elde edilen orkide türlerini tehlikeye
sokmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Salep, Orkideler, Flora, Muş, Türkiye

Destekleyen Kurum

Yüzüncü Yıl Üniversitesi Araştırma Fonu Başkanlığı

Proje Numarası

2008-FED-B086

Teşekkür

Bu konuda çalışırken bana araştırmanın başlangıcından sonuna kadar hem arazi hem de teşhisle ilgili değerli yardım ve teşviklerini esirgemeyen uzman araştırmacı hocam sayın Prof. Dr. Ekrem SEZİK’ e; katkılarından dolayı Dr. Öğrt. Ü. Veysi KIZMAZ’a ; Araştırmamızı maddi açıdan destekleyen (2008-FED-B086) Yüzüncü Yıl Üniversitesi Araştırma Fonu Başkanlığına teşekkür ederim.

The Origin of Muş Salep and Orchids the Vicinity of Muş

Öz

Our aim is to clarify the species used for production of salep,
production methods of orchids in Altınova region of Haskoy and Bulanık
districts of Muş province. The orchids species were collected from Muş
province, Hasköy district around Altınova town and around Bulanık district.
Moreover, our research showed that salep is collected from Diyarbakır as well.
The methods and the species used to obtain salep in these areas were
determined. Segmentary tubers collected from Muş province, Hasköy district
around Altınova town and around Bulanık district belong to Dactylorhiza
umbrosa, Dactylorhiza iberica. As for The round tubers, they are Anacamptis
palustris, Orchis pseudolaxiflora, Anacamptis coriophora. In
the area, 7 orchids species were determined. The species belong to 4 orchids
genera. Two of the species are rhizomatous. Every year millions of orchids are
being destructed to obtain salep. This destruction especially endangers the
salep species growing in meadows.

Anahtar Kelimeler

Flora, Muş, Orchids, Salep, Turkey

Proje Numarası

2008-FED-B086

Kaynakça

• Baytop T, Sezik E (1968a). Türk Salep Çeşitleri Üzerinde Araştırmalar. İstanbul Ecz.Fak. Mec., 4,61.
• Davis, P. H., (1965-85). Flora of Turkey and The East Aegean Islands.Vol. 1-9, Edinburg Univ. Press., Edinburg.
• Ekim T, Koyuncu M, Vural M, Duman H, Aytaç Z, Adıgüzel N (2000). Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Yayın no: 18, Ankara.
• Erdem, H. E. 2004. Biyolojik çeşitliliğin Ekonomik Değerinin Belirlenmesi: Yabani Orkide Örneği. Ege Üniv. Fen Bilimleri Enst. (Yüksek Lisans Tezi). Çevre Bilimleri Ana Bilim Dalı. Bornova-İZMİR S.99.
• Geylan A, (2017). Hakkâri Çevresi’nde Orchıs Sp. (Orchidaceae) Türlerinin Vejetatif Organları Üzerinde Anatomik Araştırmalar Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (Basılmamış), Van.
• İşler, S. (2005). Van Salebinin Menşei ve Van Civarının Orkideleri Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora tezi (Basılmamış), Van.
• Kreutz C A J (1998). Die Orchideen der Türkei. Cip-Gegevens Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. 650.
• Petrou, N., Petrou, M., Deniz, İ G., Sezik E., Georgiadis, C. ve Getsos, M. (2016) Greek-Turkish White Paper, Antalya.
• Renz J, Taubenheim G (1984). Orchidaceae Flora of Turkey and East Aegean Islands, V.8 (P.H.Davis, R.Mill, K. Tan, eds.), Published by University Press, Edinburgh, 632.
• Sezik E (1967). Türkiyenin Salepgilleri Ticari Salep çeşitleri ve Özellikle Muğla Salebi Üzerinde Araştırmalar. İst. Üniv., Eczacılık Fak., DoktoraTezi, No. 34, İstanbul.
• Sezik E (1969a). Muğla Salebinin Menşei ve kalitesi. TÜBİTAK 2. Bilim Kong. Tbl.Tıp, 8.
• Sezik E (1984). Orkidelerimiz. Sandoz KültürYayınları, İstanbul, 166.
• Sezik E (2002a). Türkiye’nin Orkideleri ve Salep. Acta Pharmaceutica Turcica 44: 151-157 (2002).
• Sezik E (2002b). Destructionand Conservation of Turkish Orchids. Biomolecular Aspects of Biodiversity and Utilization 391 2002.
• Sezik E, Baykal T (1991). Maraş Salebinin Menşei. Doğa-Tr. J. of Pharmacy, 1,10.
• Sezik E, Baykal T(1988). Maraş Salebinin Menşei ve Maraş Civarının Orkideleri. TÜBİTAK Projesi, TBAG–664, Ankara.
• Sezik E, İşler S, Güler N, Orhan Ç, Aybeke M, Deniz İ G, Üstün O (2007). ‘Salep ve Orkidelerin tahribi’ Tübitak Projesi TBAG-Ç.SEK/23(103T008), Ankara.
• Sezik E, Özer YB (1983). Kastamonu Salebi’nin menşei ve Kastamonu Civarının Orkideleri. TÜBİTAK projesi, TBAG-424, Ankara.
• Stevens, PF. (2008). "Angiosperm phylogeny website version 9". Missouri Botanical Garden. Retrieved 26 May 2013.
• Tekinşen ve ark. (2011). Dondurma üretiminde konjak sakızının kullanılabilme imkanları. Eurasian Journal of Veterınary Science 27,4,199-206.