BALKAN SAVAŞLARI’NDA KUŞATILMIŞ BİR ŞEHİR ve KAHRAMAN BİR KUMANDAN: İŞKODRA MÜDAFAASI ve HASAN RIZA PAŞA

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 17, 159 - 200, 20.01.2019

Gizem Kaytan

https://doi.org/10.33207/trkede.517383

Öz

I. Balkan Savaşı’nda Bulgaristan, Yunanistan,
Sırbistan ve Karadağ’ın dâhil olduğu Balkanlı müttefiklere karşı mücadele eden
Osmanlı Devleti, savaşın sonucunda Balkanlarda sahip olduğu toprakların
neredeyse tamamını terk etmek zorunda kalmış ve bu durum devletin yıkılış
sürecini hızlandıran etkenlerden biri olmuştur. Bununla birlikte Balkan
Savaşları Türk tarihi açısından vatan toprağının ne kadar önemli olduğunun
altını çizerken, her daim övgü ile bahsedilecek kahramanlıklara da sahne
olmuştur. Öyle ki savaş sırasında konumu itibariyle merkeze en uzak şehir olan
İşkodra, tüm olumsuz ve zor şartlara rağmen Hasan Rıza Paşa kumandasında
Karadağ ve Sırp destek kuvvetlerine karşı gösterdiği 6,5 aylık müdafaa ile
birlikte en son kaybedilen kale olması bakımından önem teşkil etmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Balkan Savaşları, İşkodra, Hasan Rıza Paşa, Karadağ

Kaynakça

• BOA, Bâb-ı Âli Evrak Odası.
• BOA, Dâhiliye Siyasî.
• BOA, Hariciye Siyasî.
• BOA, Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri.
• BOA, Dâhiliye İdarî.
• BOA, İradeler Harbiye Belgeleri.
• BOA, Meclis-i Vükela Mazbataları.
• Hasan Rıza Paşa’nın Katli”, Tanin, S. 1564, 2 Cemaziyel-evvel 1331.
• İşkodra’nın Sükûtu”, İkdam, S. 5809, 24 Nisan 1913.
• Karadağ Hududunda Şehit Olan Binbaşı Salahaddin Bey Merhum”, Şehbal, 15 Teşrin-i evvel 1328.
• Muharebe başladı: Evvela Karadağ!”, Tanin, 9 Teşrin-i evvel 1912
• 1912 Balkan Harbi’ne Ait Hatıralarım, Yay. Haz. Halit Fesih Kalkan, İstanbul 2013.
• Ağanoğlu, H. Yıldırım, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makûs Talihi Göç, İstanbul 2013.
• Andonyan, Aram, Balkan Savaşı, Çev. Zaven Biberyan, İstanbul 1999.
• Alp, İlker, Belge ve Fotoğraflarla Bulgar Mezalimi (1877-1989), Trakya Üniversitesi Yayınları, Ankara 1990.
• __________, Bulgarian Atrocities, Documents and Photographs, Oxford University, London 1989.
• __________,“1912-1913 Balkan Savaşları’nda Edirne’nin Sükûtu ve Yaşanan Facialar”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, XV/60, Ankara 2018. __________,“1990’larda Yugoslavya ve Bosna Hersek”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 1, Edirne 2011.
• __________,“Srebrenitsa Soykırımı (Temmuz 1995)”, TİKA Avrasya Etüdleri, S. 52, Ankara 2017.
• Artuç, İbrahim, Balkan Savaşı, İstanbul 1988.
• Aşıkpaşaoğlu Tarihi, Yay. Haz., Atsız, İstanbul 2016.
• Aydın, Salim, “Balkan Savaşları ile ilgili Doğru Bilinen Yanlışlar”, 100. Yılında Balkan Savaşlar (1912-1913) İhtilaflı Duruşlar, C. 1, Ankara 2014.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C. II, K. I, Ankara 1991.
• Çapa, Mesut, Balkan Savaşı’nda Kızılay (Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti), OTAM, S: 1, Ankara 1990 Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Y.29, S. 78, Ankara 1980.
• Elshe, Robert, A Biographical Dictionary of Albanian History, İ. B. Tauris, 2012.
• Er, Serkan, “Balkan Harbi’nde Osmanlı Ordusunun Seferberlik Planı”, Tarih Dergisi, S. 59, İstanbul 2014.
• Erken, İlkay, “İşkodra Vilayeti’nin İdari ve Sosyal Yapısı (1876-1912)”, (Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun 2014.
• Gencer, Ali İhsan, “Berlin Antlaşması”, DİA, C.5, İstanbul 1992.
• Görgülü, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1913 Balkan-Birinci Dünya ve İstiklal Harbi, Ankara 2004.
• Hall, Richard C., Balkan Savaşları 1912-1913 I. Dünya Savaşı’nın Provası, Çev. M. Tanju Akad, İstanbul 2003.
• Hallı, Reşad, Balkan Harbi (1912-1913) III ncü Cilt Garp Ordusu, I nci Kısım Vardar Ordusu İle Ustruma Kolorudusunun Harekât ve Muharebeleri, Ankara 1979.
• İşkodra Savunması ve Hasan Rıza Paşa, Haz. Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Ankara 1987.
• İşkodra, Yeni Türk Ansiklopedisi, C. IV, İstanbul 1985.
• Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi 1-18. ve 19. Yüzyıllar, C. 1, İstanbul 2009.
• Jérome ve Jean Tharaud, İşkodra’da Savaş, Çev. F. Bülent Kocememi, İstanbul 2013.
• Kiel, Machiel, “İşkodra”, DİA, C. 23.
• Kiramettin, Abdurrahman Nafiz, 1912-1913 Balkan Savaşı’nda İşkodra Savunması, C. I-II, Ankara 2007.
• Kölemen, Abdullah, 1328 Balkan Harbi’nde Şark Ordusu Kumandanı Abdullah Paşa’nın Balkan Harbi Hâtırâtı, Yay. Haz. Tahsin Yıldırım-İbrahim Öztürkçü, İstanbul 2012.
• Mahmut Muhtar, Balkan Harbi Üçüncü Kolordu’nun ve İkinci Doğu Ordusunun Muharebeleri, İstanbul 2006.
• Mahmut Şevket Paşa’nın Sadaret Günlüğü, Yay. Haz. Murat Bardakçı, İstanbul 2014.
• Malkoç, Eminalp, “Avrupa Dengelerinin Gölgesinde İşkodra Kuşatması”, Türkoloji Kültürü, C. 1, N. 1, İstanbul 2008.
• Marttın, Volkan, “Hasan Rıza Paşa’yı ve İşkodra Savunmasını Yeniden Hatırlamak”, Türk Yurdu, S. 362, Y. 106, Ekim 2017.
• Mccarthy, Justin, Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Uman, İstanbul 1998.
• Okyar, Fethi, Üç Devirde Bir Adam, Yay. Haz. Cemal Kutay, İstanbul 1980.
• Özlü, Hüsnü, “Arşiv Belgelerine Göre, Harp Raporlarında, Balkan Harbi’nde Osmanlı Donanmasının Çanakkale Boğazı Savunması ve Ege Denizi Harekâtı”, XIV. Yüzyıldan Günümüze Balkanlar ve Balkan Tarihi On Dördüncü Askerî Tarih Kongresi Bildirileri-II, Ankara 2014.
• Sannav, Sabri Can, “Balkan Harbinde Limni Adası’nın Yunanistan Tarafından İşgali ve Adadan Çekilen İşgal Telgrafları”, 100. Yılında Balkan Harbi, Ankara 2015.
• Seyfettin, Ömer, Balkan Harbi Hatıraları, Yay. Haz. Tahsin Yıldırım, İstanbul 2013.
• Talat Paşa’nın Anıları, Yay. Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul 2007.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Balkan Harbi Garp Ordusu Karadağ Cephesi, III ncü Cilt 3 ncü Kısım, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara 1993.
• Türkgeldi, Ali Fuat, Görüp İşittiklerim, Ankara 2010.
• Uçarol, Rifat, “Balkan Savaşı Öncesinde Terhis Olayı ve Seferberlik İlanı Sorunu”, Dördüncü Askerî Tarih Semineri Bildirileri, Ankara 1989.
• Uyanık, Ercan - Çam, İrfan Davut, “Balkan Savaşları’nda Osmanlı Devleti’nin Yenilgisinin Sebepleri: Neden Münhezim Olduk?”, 100. Yılında Balkan Savaşları (1912-1913) İhtilaflı Duruşlar, C. 1, Ankara 2014.
• Yavuz, Nuri, “İşkodra Müdafii Hasan Rıza Paşa (1871-1913)”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 2, Ankara 1960.
• Yetişgin, Mehmet, “Osmanlı Son Döneminde Balkanlardaki Olayların Bölgedeki Türk ve Müslüman Halk Üzerindeki Etkileri, Türk Tarihinde Balkanlar, C. II, Sakarya 2013.
• http://www.donanmatarihi.com/hamidiyenin-gazasi/, Erişim tarihi 20.10.2018.
• www.donanmatarihi.com/donanma-mecmuasi-38/, Erişim Tarihi: 16.11.2018.
• www.msb.gov.tr/Sehitlikler/YurtDisiSehitlikleri, Erişim Tarihi: 19.10.2018.