2014 SONRASINDA KIRIM TATARLARI VE UKRAYNA: ORTAK BİR DÜŞMAN KARŞISINDA YENİDEN KURULAN İLİŞKİLER

Yıl 2019, Sayı: 19, 137 - 176, 01.01.2019

Fethi Kurtiy Şahin

Öz

Bu makale, 2014 yılında Rusya Federasyonu’nun KırımYarımadası’nı işgal ve yasadışı ilhakını takip eden süreç içerisinde,Kırım Tatarları ve Ukrayna arasında gelişen ilişkileri incelemektedir.Kasım 2013 ve Şubat 2014 tarihleri arasında gerçekleşen Euromeydan(Euromaidan) olayları, devrimsel bir süreç başlatmış ve Ukrayna’nıniç ve dış siyasetini yeni baştan kurmasının önünü açmıştır. Diğer yandanRusya Federasyonu’nun, Kırım’ı yasadışı ilhakı ve Doğu Ukrayna’dabaşlayan ayrılıkçı hareketlere destek vermesi bölgeyi bir krizesürüklemiştir. Bu krizin tam ortasında Kırım’ın yerli halkı (indigenouspeople) Kırım Tatarlarının kitlesel olarak Ukrayna’nın toprakbütünlüğünü desteklemeleri ve Rus işgaline karşı gerek KırımYarımadası’nın içerisinde gerekse uluslararası alanda sert bir direnişgöstermeleri bu krizin en dikkate değer noktalarından bir tanesidir. 2018yılı sonu itibariyle Ukrayna ve Kırım Tatarları, tarihlerini ortak acılarve ortak mutluluklar temelinde yeniden gözden geçirirken; Moskova’yakarşı bir ittifak kurmuş durumdadırlar. Ukrayna’da ve Türkiye’deyürütülen saha çalışmalarında elde edilen nitel verilere ve literatürdekiikinci el kaynaklara dayanılarak hazırlanan bu makale, Ukrayna veKırım Tatarları arasında ilişkilerin nasıl değiştiğini ve bu ittifakın ortayaçıkışının nasıl mümkün olduğunu irdelemektedir

Anahtar Kelimeler

Avrasya, Doğu Avrupa, İşgal, Karadeniz, Euromeydan, Yerli Halklar

CRIMEAN TATARS AND UKRAINE AFTER 2014: NEW RELATIONS ESTABLISHED AGAINST A COMMON ENEMY

Öz

This article analyses the relations between Crimean Tatarsand Ukraine after the occupation and the illegal annexation of theRussian Federation in the Crimean Peninsula. Euromaidan protests,which took place between November 2013 and February 2014, starteda revolutionary process in Ukraine and gave way the changes in thedomestic and foreign policies of Ukraine. Besides, Russian assistance tothe separatists in the Eastern Ukraine and illegal annexation of theCrimean Peninsula bred a regional crisis. Support of Crimean Tatars,the indigenous people of the Crimean Peninsula, to the Ukrainianterritorial integrity and their solid resistance against the Russianoccupation is one of the most remarkable issues in this crisis. By the endof 2018, Crimean Tatars and Ukraine, who are rewriting their history onthe basis of common sufferings and happiness, in a situation of allianceagainst the Moscow administration. This article, relies on the qualitativedata gathered during the field researches held in Ukraine and Turkeyand secondary sources in the literature, analyzes the change in therelations between Crimean Tatars and Ukraine, while discussing howan alliance became possible between these two

Anahtar Kelimeler

Eurasia, Eastern Europe, Occupation, Black Sea, Euromaidan, Indigenous People

Kaynakça

• Aljazeera. “Ukraine President Yanukovichim peached: Parliament votes to dismiss Viktor Yanukovic hand sets early election for May 25, while jailed opposition leader freed.” Şubat 22, 2014. Erişim Eylül 05, 2018. https://www.aljazeera.com/news/europe/2014/02/ukraine-parliament- ousts-president-yanukovich-2014222152035601620.html.
• All Ukrainian Population Census 2001. Erişim Ekim 22, 2018, http://2001.ukrcensus.gov.ua/eng/results/general/nationality/ .
• Anadolu Ajansı. “Kırım Tatar Milli Meclisinin faaliyetleri yasaklandı.” Nisan 26, 2016. Erişim Eylül 18, 2018. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kirim-tatar-milli-meclisinin- faaliyetleri-yasaklandi/561767.
• Anadolu Ajansı. “Ukrayna, Kırım Tatar sürgününü soykırım olarak kabul etti.” Kasım 12, 2015. Erişim Ağustos 20, 2018. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ukrayna-kirim-tatar-surgununu- soykirim-olarak-kabul-etti/472409.
• Aydın, Filiz Tutku. “Crimean Tatars and Russia’s Annexation of Crimea,” Turkish Policy Quarterly 13, sayı. 3 (2014): 82-92.
• Aydın, Filiz Tutku. “Comparative Cases in Long-Distance Nationalism: Explaining the Émigré, Exile, Diaspora and Transnational Movements of the Crimean Tatars.” PhD. Dissertation, University of Toronto, 2012.
• Aydıngün, Ayşegül; Aydıngün, İsmail Kırım Tatarlarının Vatana Dönüşü: Kimlik ve Kültürel Canlanma. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Babin, Borys V.. “Rigths and Dignity of Indigenous Peoples of Ukraine in Revolutionary Conditions and Foreign Occupation.” Anthropology & Archeology of Eurasia 53, sayı. 3 (2014-15): 81-115.
• BBC News Türkçe. “Kırımlı Tatar lider Kırımoğlu’na Kırım’a giriş yasağı.” Nisan 22, 2014. Erişim Ekim 22, 2018. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/04/140422_kirim_kirimo glu_yasak.
• BBC. “Putin reveals secrets of Russia’s Crimea take overplot.” Mart 09, 2015. Erişim Eylül 20, 2018, https://www.bbc.com/news/world-europe-31796226.
• BBC. “Ukraine: Putin signs Crimea annexation.” Mart 21, 2014. Erişim Eylül 20, 2018. https://www.bbc.com/news/world-europe-26686949.
• BBC. “Ukrainian MPs vote to oust PresidentYanukovych.” Şubat 22, 2014. Erişim Eylül 05, 2018. https://www.bbc.com/news/world-europe-26304842.
• Bild. “How Russia finances the Ukrainian rebel territories.” Ocak 16, https://www.bild.de/politik/ausland/ukraine-konflikt/russia-finances- donbass-44151166.bild.html#fromWall.
• Council of Europe. “Report By Nils Muiz�nieks, Commissioner For Human Rights Of The Council Of Europe: Following His Mission In Kyiv, Moscow And Crimea From 7 To 12 September 2014.” Ekim 27, 2014. Erişim Eylül 16, 2018. http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2014_2019/documents/droi /dv/102_muiznieksreport_/102_muiznieksreport_en.pdf.
• Council of Europe. Opinion On “Whether The Decision Taken By The Supreme Council Of The Autonomous Republic Of Crimea In Ukraine To Organise A Referendum On Becoming A Constituent Territory Of The Russian Federation Or Restoring Crimea’s 1992 Constitution Is Compatible With Constitutional Principles” adopted by the Venice Commission at its 98th Plenary Session (Venice, 21-22 March 2014)”. 762/2014, Mart 21, 2014. Erişim Ekim 16, 2018. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffil e=CDL-AD(2014)002-e.
• CrimeaSOS. “Disappearances of Ukrainians in the occupied Crimea.” Ağustos 2018. Erişim Eylül 20. http://krymsos.com/en/reports/analitichni-zviti-po-krimu/infografika -po-zniknennyam-v-okupovanomu-krimu/.
• Emel. “Kırım Tatarlarının Egemenlik Bildirisi.” 184 / Mayıs-Haziran, (1991): 1-3.
• European External Action Service. “EU-Ukraine Association Agreement enters fully into force.” Eylül 01, 2017. Erişim Ekim 20, 2018. https://eeas.europa.eu/headquarters/headQuarters-homepage/31591/ eu-ukraine-association-agreement-enters-fully-force_en.
• Fisher, Alan. Kırım Tatarları. İstanbul: Selenge Yayınları, 2009.
• Freedom House. “Yanukovych vs. Ukraine’s European Integration.” Kasım 21, 2013. Erişim Eylül 01, 2018. https://freedomhouse.org/blog/yanukovych-vs-ukraine%E2%80% 99s-european-integration.
• Gayriresmi Türk Heyeti. “Kırım Raporu: Rusya Federasyonu’nun Kırım’ı İlhakı Sonrasında Kırım Tatarlarının Durumu.” Haziran 5, http://qha.com.ua/upload/2015/12/16/kirim_raporu_tr_2.pdf.
• Gregory, Paul Roderick. “Putin’s ‘Human Rights Council’ Accidentally Posts Real Crimean Election Results.” Forbes, Mayıs 05, 2014. Erişim Ekim 22, 2018. https://www.forbes.com/sites/paulroderickgregory/2014/05/05/putins -human-rights-council-accidentally-posts-real-crimean-election- results-only-15-voted-for-annexation/#5fd5f1e3f172.
• Hatif, Osman Kemal. Gökbayrak Altında Milli Faaliyet: 1917 Kırım Tatar Milli İstikla�l Hareketinin Hika�yesi. ed. Hakan Kırımlı. Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları, 1998.
• Heritage, Timothy. “Ukraine Holds Key to Putin’s Dream Of A New Union.” Reuters, Kasım 29, 2013. Erişim Eylül 15, 2018. https://www.reuters.com/article/us-ukraine-eu-putin/ukraine-holds- key-to-putins-dream-of-a-new-union-idUSBRE9AS0F320131129.
• Karpat, Kemal. Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics. Madison-Wisconsin, 1985.
• Kırım Derneği. “UA Diaspora Kimliği.” Erişim Eylül 15 2018. http://www.kirimdernegi.org.tr/duyurular/ua-diaspora-kimligi.
• Kırım Haber. “Türkiye’de bulunan 42 Kırım Tatar teşkilatından tarihi karar.” Şubat 09, 2015. Erişim Ekim 21, 2018. http://www.vatankirim.net/kirimhaber/haber/haber_detay.asp?HaberI D=102.
• Kırımlı, Hakan. “Diplomatic Relations Between the Ottoman Empire and the Ukrainian Democratic Republic, 1918-21.” Middle Eastern Studies 34, sayı. 4 (2006): 201-239.
• Kırımlı, Hakan. “Rus İdaresi Dönemi” (“Kırım” maddesi), İslam Ansiklopedisi, cilt 25: 458-465. Ankara: Türk Diyanet Vakfı, 2002.
• Kırımlı, Hakan. Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1904-1916). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
• Kırımoğlu, Mustafa Abdülcemi. Kırım Tatar Milli Hareketi’nin Kısa Tarihi. Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları, 2004.
• King, Charles. The Black Sea: A History. New York: Oxford University Press, 2004.
• Korduban, Pavel. “Ukraine Ignores Russia’s Invitation To Join Customs Union.” Eurasia Daily Monitor 8, sayı. 79, Nisan 22 2011. Erişim Eylül 2015, 2018. https://jamestown.org/program/ukraine-ignores- russias-invitation-to-join-customs-union/.
• Korostelina, Karina. “Crimean Tatars From Mass Deportation to Hardships in Occupied Crimea.” Genocide Studies and Prevention: An International Journal 9, sayı. 1 (2015): 33-47.
• Kubicek, Paul. “Dancing with the Devil: Explaining the European Union’s Engagement with Ukraine under Viktor Yanukovych.” Journal of Contemporary European Studies 25, sayı. 2 (2016): 1-20.
• Kurkov, Andrey. Ukraine Diaries: Dispatches from Kiev. London: Harvil Secker, 2014.
• Kuzio, Taras. “Competing Nationalisms, Euromaidan, and the Russian- Ukrainian Conflict.” Studies in Ethnicity and Nationalism 15, sayı. 1 (2015): 157-169.
• Kuzio, Taras. Ukraine: Democratization, Corruption and the New Russian Imperialism. California: Praeger, 2015.
• Kvitsinskaya, Maria; Asanova, Emine; Andreyuk, Yevhenia. Encyclopedia of Repressions in Crimea since the Russian Annexation. CrimeaSOS: Aralık 28, 2017, Erişim Ekim 20, 2018. http://krymsos.com/files/9/8/989b144-report-en-fin.pdf.
• Magosci, Paul R.. A History of Ukraine, 2nd Edition. Toronto: University of Toronto Press, 2010.
• Ministry of Foreign Affairs of Ukraine. “Judgement of the Constitutional Court of Ukraine on all-Crimean referendum.” Mart 15, 2014. Erişim Ekim 22, 2018. https://mfa.gov.ua/en/news-feeds/foreign-offices- news/19573-rishennya-konstituci.
• Ministry of Foreign Affairs of Ukraine. “Ukraine guarantees rights, status of Crimean Tatars.” Mart 21, 2014. Erişim Ağustos 10, 2018. https://mfa.gov.ua/en/news-feeds/foreign-offices-news/20296- ukraine-guarantees-rights-status-of-crimean-tatars.
• Plokhy, Serhii. “The Ghosts of Pereyaslav: Russo- Ukrainian Historical Debates in the Post-Soviet Era.” Europe-Asia Studies 53, sayı. 3 (2001): 489-505.
• Plokhy, Serhii. Avrupa’nın Kapıları: Ukrayna Tarihi. İstanbul: Feylesof, 2017.
• QHA. “2014 Kırım işgalinin kısa tarihi.” Şubat 26, 2016. Erişim Eylül 20, 2018. http://qha.com.ua/tr/video/2014-kirim-isgalinin-kisa-tarihi/4059/.
• QHA. “Çubarov: ‘2014’te Kırım Parlamentosu ayrılıkçılığın merkezi oldu’.” Şubat 27, 2017. Erişim Eylül 12, 2018. http://qha.com.ua/tr/roportajlar/cubarov-quot-2014-te-kirim- parlamentosu-ayrilikciligin-merkezi-oldu-quot/153106/.
• QHA. “Dünya Kırım Tatar Kongresinin ana faaliyet konuları belirlendi- TEKRAR.” Mayıs 3, 2019. Erişim Ekim 16, 2018, http://qha.com.ua/tr/toplum/dunya-kirim-tatar-kongresinin-ana- faaliyet-konulari-belirlendi-tekrar/46185/
• QHA. “İşbirlikçi Bilalov, Veciye Kaşka’nın cenazesinden kovuldu.” Kasım 24, 2017. Erişim Eylül 20, 2018. http://qha.com.ua/tr/siyaset/isbirlikci-bilalov-veciye-kaska-nin- cenazesinden-kovuldu/162243/.
• QHA. “İşte 2. Dünya Kırım Tatar Kongresi programı.” Ağustos 1, 2015. Erişim Ekim 16, 2018, http://qha.com.ua/tr/siyaset/iste-2-dunya- kirim-tatar-kongresi-programi/138752/.
• QHA. “İşte Kırım Tatar Milli Meclisi’nin aldığı kritik kararın tam metni.” Nisan 02, 2014. Erişim Ekim 21, 2018. http://qha.com.ua/tr/siyaset/iste-kirim-tatar-milli-meclisi-nin-aldigi- kritik-kararin-tam-metni/131613/.
• QHA. “İşte Kurultay’ın milli özerklik kararının tam metni.” Mart 30, 2014. Erişim Ekim 21, 2018. http://qha.com.ua/tr/siyaset/iste- kurultay-in-milli-ozerklik-kararinin-tam-metni/131578/.
• QHA. “Kharkiv Governor: We study under Crimean Tatar people.” Ağustos 24, 2016. Erişim Ağustos 20, 2018, http://qha.com.ua/en/society/kharkiv-governor-we-study-under- crimean-tatar-people/138256/.
• QHA. “Kırım Tatar diasporası adına tarihi gelişme.” Şubat 05, 2017. Erişim Eylül 15, 2018, http://qha.com.ua/tr/toplum/kirim-tatar- diasporasi-adina-tarihi-gelisme/152520/.
• QHA. “Kırım Tatar kahraman Veciye Kaşka son yolculuğuna uğurlandı.” Kasım 24, 2017. Erişim Eylül 20, 2018. http://qha.com.ua/tr/toplum/kirim-tatar-kahraman-veciye-kaska-son- yolculuguna-ugurlandi/162264/.
• QHA. “Kırım Tatar Teşkilatları Platformu’ndan kamuoyuna önemli duyuru.” Nisan 19, 2015. Erişim Ekim 21, 2018. http://qha.com.ua/tr/siyaset/kirim-tatar-teskilatlari-platformu-ndan- kamuoyuna-onemli-duyuru/137095/.
• QHA. “Kırım’daki 26 Şubat 2014 mitingini hatırlayalım.” Şubat 26, 2016. Erişim Eylül 02 2018. http://qha.com.ua/tr/siyaset/kirim-daki- 26-subat-2014-mitingini-hatirlayalim/143086/.
• QHA. “Kongre programı kesinleşti- TEKRAR.” Mayıs 10, 2009. Erişim Ekim 16, 2018, http://qha.com.ua/tr/toplum/kongre-programi- kesinlesti-tekrar/46580/.
• QHA. “Mükremin Şahin Ukrayna Parlamentosu’nda konuştu.” Aralık 07, 2017. Erişim Ekim 22, 2018. http://qha.com.ua/tr/yasam- olaylar/mukremin-sahin-ukrayna-parlamentosu-nda-konustu/162742/.
• QHA. “Noman Çelebicihan’ı anma mitingi. Akmescit, 23 Şubat 2014.” Şubat 22, 2016. Erişim Eylül 12, 2018. http://qha.com.ua/tr/photo/noman-celebicihan-i-anma-mitingi- akmescit-23-subat-2014/27574/#1.
• QHA. “Polozov: ‘Ölmeden önce VeciyeKaşka darp edildi ’.” Eylül 20, 2018. Erişim Eylül 20, 2018. http://qha.com.ua/tr/toplum/polozov- quot-olmeden-once-veciye-kaska-darp-edildi-quot/173643/.
• QHA. “Rus işgalinin ilk şehidi Reşat Ametov 43 yaşında... .” Ocak 24, 2018. Erişim Ekim 22, 2018. http://qha.com.ua/tr/toplum/rus- isgalinin-ilk-sehidi-resat-ametov-43-yasinda/165000/.
• QHA. “Ukraine recognized Crimean Tatars indigenous people of Crimea.” Mart 20, 2014. Erişim Ağustos 10, 2018. http://qha.com.ua/en/politics/ukraine-recognized-crimean-tatars- indigenous-people-of-crimea/130931/.
• QHA. “Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko’nun DKTK katılımcılarına mesajı.” Ağustos 01, 2015. Erişim Ağustos 20, 2018. http://qha.com.ua/tr/siyaset/ukrayna-cumhurbaskani-petro- porosenko-nun-dktk-katilimcilarina-mesaji/138759/.
• QHA. “Ukrayna Dışişleri Bakanlığı önünde Kırım Tatar bayrağı çekildi.” Şubat 12, 2016. Erişim Ekim 22, 2018. http://qha.com.ua/tr/photo/ukrayna-disisleri-bakanligi-onunde-kirim- tatar-bayragi-cekildi/27516/.
• Qırımtatar Milliy Meclisi. “Milliy Meclis Azaları.” Erişim Ekim 20, 2018. http://qtmm.org/qt/milliy-meclis-azalar%C4%B1.
• Radio Liberty. “Putin Pledges Billions, Cheaper Gas To Yanukovych.” Aralık 17, 2013. Erişim Eylül 05, 2018. https://www.rferl.org/a/ukraine-protests-yanukovych-moscow/ 25203138.html.
• Russia Today. “Crimea declares independence, seeks UN recognition.” Mart 17, 2014. Erişim Ekim 22, 2018. https://www.rt.com/news/crimea-referendum-results-official-250/.
• Russia Today. “Crimean parliament sacks regional government, approves referendum.” Şubat 27, 2014. Erişim Ağustos 25, 2018. https://www.rt.com/news/ukraine-crimea-parliament-government- 056/.
• Sasse, Gwendolyn. The Crimea Question: Indetity, Transition, and Conflict. Cambridge: Massachusetts: Harvard University Press, 2007.
• Somin, Ilya. “Russian government agency reveals fraudulent nature of the Crimean referendum results.” The Washington Post, Mayıs 06 2014. Erişim Eylül 05, 2018. https://www.washingtonpost.com/news/volokh-conspiracy/wp/ 2014/05/06/russian-government-agency-reveals-fraudulent-nature- of-the-crimean-referendum-results/?utm_term=.e46a5f6d63b7.
• Stone, David R.. A Military History of Russia: From Ivan the Terrible to the War in Chechnya. London: Prager Security International, 2006.
• The Guardian. “Ukraine suspends talks on EU trade pact as Putin winstug of war.” Kasım 21, 2013. Erişim Eylül 05, 2018. https://www.theguardian.com/world/2013/nov/21/ukraine-suspends- preparations-eu-trade-pact.
• The Guardian. “Vladimir Putin offers Ukraine financial incentives to stick with Russia.” Aralık 18, 2013. Erişim Eylül 05, 2018 https://www.theguardian.com/world/2013/dec/17/ukraine-russia- leaders-talks-kremlin-loan-deal.
• The Moscow Times. “Lavrov Warns Ukraine over EU Deal.” Ekim 29, 2013. Erişim Eylül 15, 2018. https://themoscowtimes.com/articles/lavrov-warns-ukraine-over-eu- deal-29022.
• Uehling, Greta Lynn. Beyond Memory: The Crimean Tatars’ Deportation and Return. London: Palgrave Macmillan, 2004.
• Ukrayna’nın Ankara Büyükelçiliği. “Ukrayna Dışişleri Bakanı Pavlo Klimkin’in Dünya Kırım Tatar Kongresi II Toplantısı katılımcılarına hitap metni.” Ağustos 01, 2015. Erişim Ağustos 20, 2018. https://turkey.mfa.gov.ua/tr/press-center/news/38721-vistup- ministra-zakordonnih-sprav-ukrajini-pavla-klimkina-na-vidkritti-ii-v sesvitnyogo-kongresu-krimsykih-tatar.
• UKRTÜRK. “Dünya Kırım Tatar Kongresi Ankara’da toplandı, işte sonuç bildirgesi.” Ağustos 03 2015. Erişim Ekim 22, 2018. http://ukrturk.net/dunya-kirim-tatar-kongresi-ankarada-toplandi-iste- sonuc-bildirgesi/.
• United Nations. “Indigenous Peoples at the UN.” Erişim Ağustos 10, 2018. https://www.un.org/development/desa/indigenouspeoples/about- us.html.
• Vogel, Toby. “Yanukovych in Brussels on first foreign trip: Ukraine’s new president sees Europe as ‘key priority’ but also wants to “enhance” relations with Russia.” Politico, Ocak 03, 2010. Erişim Eylül 01, 2018. https://www.politico.eu/article/yanukovych-in- brussels-on-first-foreign-trip/.
• Wilson, Andrew. The Ukrainians: An Unexpected Nation (3rd edition). London: Yale University Press, 2015.
• Wilson, Andrew. Ukraine Crisis: What It Means for the West. New Haven: Yale University Press, 2014.
• Yekelchyk, Serhy. The Conflict in Ukraine: What Everyone Needs to Know. New York: Oxford University Press, 2015.
• Законодательство АР Крым. “КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ КРЫМ (ВВСК, 1992 г., N 7, ст. 259) (Принята седьмой сессией Верховного Совета Крыма 6 мая 1992 года).” Erişim Ekim 16, 2018. http://zakon.rada.gov.ua/krym/show/rb076a002-92/ed19920506.
• Законодательство АР Крым. “КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ КРЫМ (ВВСК, 1992 г., N 7, ст. 259) (С изменениями, внесенными в соответствии с Законом ВР АРК N 155-1 (rb0155002-92) от 25.09.92) (Принята седьмой сессией Верховного Совета Крыма 6 мая 1992 года).” Erişim Ekim 16, 2018. http://zakon.rada.gov.ua/krym/show/rb076a002-92/ed19920925.