ŞEREFEDDİN YALTKAYA’NIN İSBÂT-I VÂCİB ANLAYIŞI

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 3, 597 - 628, 30.09.2018

İbrahim Bayram

Öz

Son dönem Osmanlı ilim adamları içerisinde kendisine önemli
bir yer edinmiş olan Şerefeddin Yaltkaya, klasik kelama alternatif olarak
sunulan yeni ilm-i kelam anlayışına sıcak bakmamış, onun yerine ictimâî kelam
yaklaşımının savunuculuğunu yapmıştır. Bu düşüncesi isbât-ı vâcib konusundaki
görüşlerini de etkilemiş, buna bağlı olarak ilahi varlığı ispat etmek için
kullanılması gereken delilleri nispeten dar bir alana hapsetmiştir. Daha çok
Selefiyye mezhebine uygun bir yaklaşımla kelam ilmine ve onun ilahi varlığı
ispat etmek için kullandığı akli ve felsefî mahiyetteki delillere eleştiriler
yönelten müellif bu işin sadece Kur’an merkezli bir anlayış ile ele alınmasını
savunmuştur. Bu ilahi kitapta gaye ve nizam delilinin dışında fıtrat delilinin
bulunduğunu düşünen müellif, açıklamalarını genelde bu iki kanıt üzerine
yoğunlaştırmıştır. Bu durum onun hudûs delilini görmezden gelmesine neden
olmamış, en azından ilim namına bu kanıta da çalışmalarında yer vermiştir.
Ancak bunu yaparken kimi zaman teknik açıklamalara yer verse de çoğu kez
maksadını basit ve kolay anlaşır bir kısım örnekler üzerinden anlatma yoluna
gitmiştir..

Anahtar Kelimeler

Şerefeddin Yaltkaya, isbât-ı vâcib, gaye, fıtrat, delil

Kaynakça

• Akarsu, Bedia (1994), Çağdaş Felsefe, İnkılâp Yayınları, İstanbul. Albayrak, Sadık (1977), Şeriattan Laikliğe, Sebil Yayınevi, İstanbul. Altıntaş, Ramazan (2000), “Sosyal Kelâm’a Giriş: “M. Şerafeddin Yaltkaya Örneği”, Kelamın işlevselliği ve günümüz kelam problemleri (sempozyum): bildiriler tartışmalar [Kelamın İşlevselliği ve Günümüz Kelam Problemleri Sempozyumu, (1999: İzmir), (haz.) A. Bülent Ünal, A. Bülent Baloğlu, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İzmir, ss. 129-149. Aydın, Ömer (2017), Türk Kelâmcıları, İşaret Yayınları, İstanbul. Boyraz, Abdurrahman (1995), M. Şerefeddin Yaltkaya ve Kelami Görüşleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. el-Buhârî, Muhammed b. İsmail (1981), el-Câmiü’s-sahîh Sahîhu’l-Buhârî, Çağrı Yayınları, İstanbul. Cüveyni, İmâmü'l-Haremeyn Ebü'l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf (1412), el-Akidetü'n-Nizâmiyye fi'l-erkani'l-İslâmiyye, (thk.) Muhammed Zahid b. el-Hasan el-Kevseri, el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, Kahire. Demir, Osman (2011), “Teselsül”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 40, ss. 536-538. Er, Hamit (1992), İstanbul Darülfünunu İlahiyat Fakültesi, Mecmuası, Yazar ve Hocaları, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Bölümü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. Gazzali, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed [t.y.], İhyâu ulûmi'd-din, (tsh.) Abdülaziz İzzüddin es-Seyrevân, Dâru’l-Kalem, Beyrut. Hüdâyî, Aziz Mahmud, Necatü’l-garik fi’l-cem ve’t-tefrik, İ.B.B. Atatürk Ktp., K_1571_01. İbn Arabî, Muhyiddin (2006), Fütûhât-ı Mekkiyye, (çev.) Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul. İbn Arabî, Ebu Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Ali [t.y.], el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, (tsh.) Ahmed Şemsüddin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut. İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed (1423), Medâricü’s-sâlikîn, (thk.) Muhammed el-Mutasım Billah el-Bağdâdî, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut. İbn Rüşd, Ebü'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubi (1998), el-Keşf an menahici’l-edille fî akaidi’l-mille=Nakzu ilmi’l-kelam zıdden ale’t-tersimi’l-idiyuluci li’l-akide ve difaen ani’l-ilm ve hürriyyeti’l-ihtiyar fî’l-fikr ve’l-fî’ l, (thk.) Muhammed Abid el-Cabiri, Merkezu Dirasati'l-Vahdeti'l-Arabiyye, Beyrut. İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim (1406), Minhacü's-sünneti'n-nebeviyye, (thk.) Muhammed Reşad Salim, Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, Riyad. İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim 2004), Mecmuu fetâvâ Şeyhilislâm İbn Teymiyye, (cem’, tertib) Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, Vizaretü'ş-Şuuni'l-İslâmiyye ve'l-Evkaf ve'd-Da‘ve ve'l-İrşâd, Riyad. İnal, İbnülemin Mahmud Kemal [t.y.], Son Asır Türk Şairleri, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. Jaschke, Gotthard (1972), Yeni Türkiye’de İslâmlık, (çev.) Hayrullah Örs, Bilgi Yayınevi, Ankara. Kara, İsmail (2013), “Yaltkaya, Mehmet Şerefettin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 43, ss. 308-310. Kazvînî, Ebû Muhammed Tâhir b. Ahmed en-Neccâr, Sirâcu’l-ukûl fi minhâci’l-usûl, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı, 297.7 297.7 1308 H 1. Köksal, M. Asım (1964), “Eski Diyanet İşleri Başkanlarımızdan Ord. Prof. M. Şerefeddin Yaltkaya”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, C. 3, S. 4, ss. 106-108. Mardin, Şerif (2011), Türkiye, İslam ve Sekülarizm, (çev.) Elçin Gen ve Murat Bozluolcay, İletişim Yayınları, İstanbul. Mevlana, Celâlüddîn-i Rûmî (1971), Mesnevî, (trc ve şrh.) Tahiru’l-Mevlevî, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul. Necmeddin-i Kübra, Ebü'l-Cennab Ahmed b. Ömer b. Muhammed (2009), et-Tevilatü’n-Necmiyye fi’t-tefsiri’l-işâriyyi’s-sufi, (thk.) Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut. Özervarlı, M. Sait (2008), Kelâmda Yenilik Arayışları, 2. Baskı, İsam Yayınları, İstanbul. Özervarlı, M. Sait (1999), “Son Dönem Osmanlı Düşüncesinde Arayışlar: Mehmed Şerafeddin’in ‘İctimâî İlm-i Kelâm’ı”, İslâm Araştırmaları Dergisi, S. 3, ss. 157-170. Tirmîzî, Muhammed b. İsa (1981), es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul. Ülken, Hilmi Ziya (1999), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul. Yaltkaya, Şerefeddin (1943), Benim Dinim, Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, Ankara. Yaltkaya, Şerefeddin (13 Haziran 1947), “Dikkat Edin Çocuklar!”, İslam Dünyası, C. 1, S. 11, s. 5. [Yaltkaya], Şerefeddin (1331), “Din Aklî Değil Ma‘kuldür”, İslam Mecmuası, C. 3, S. 28, ss. 650-653. Yaltkaya, M.Ş. (1944), Dini Makalelerim, Diyanet İşleri Reisliği, Ankara. [Yaltkaya], Şerefeddin (1334), “Dinin Fen ile Tevfîki”, İslam Mecmuası, C. 5, S. 56, ss. 1108-1112. [Yaltkaya], Şerefeddin (6 Eylül 1326), “Fahr-i Râzî”, Beyânülhak, C. 3, S. 78, 6 Eylül 1326, ss. 1500-1502. [Yaltkaya], Şerefeddin (1338), “Geceler Sermedî Olsaydı”, Mahfil, C. 2, S. 22, s. 184. Yaltkaya, M. Şerafettin (1946), Hatiplik ve Hutbeler, Maarif Kütüphanesi ve Matbaası, Ankara. [Yaltkaya], Şerefeddin (13 Ağustos 1328), “Islah-ı İctimainin Anasır-ı Asliyesi Nedir”, Beyânülhak, C. 7, S. 173, ss. 3042-3043. [Yaltkaya], M. Şerefeddin (1330), “İctimâ‘î İlm-i Kelâm: Cenab-ı Hak Bilinmez Sezilir”, İslam Mecmuası, C. 2, S. 15, ss. 434-436. [Yaltkaya], Şerefeddin (1334), “İsbât-ı Sâni‘”de (İbn Rüşd)’ün Mesleği”, İslam Mecmuası, C. 5, S. 58, ss. 1134-1138. [Yaltkaya], M. Şerefeddin (Eylül 1929), “İslam'da İlk Dini Hareketler ve Dini Mezhepler”, Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, C. 3, S. 12, ss. 1-20. [Yaltkaya], M. Şerefeddin (Teşrîn-i Sânî 1929), “İslam'da İlk Dini Hareketler ve Dini Mezhepler”, Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, C. 3, S. 13, ss. 1-17. [Yaltkaya], M. Şerefeddin (15 Mayıs 1930), “Kaderiyye Yahut Mutezile”, Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, C. 4, S. 15, ss. 1-21. [Yaltkaya], Şerefeddin (1339), “Mesel-i A’la”, Mihrab, C. 1, S. 3, ss. 78-81. [Yaltkaya], Şerefeddin (1340), “Mesel-i A’la”, Mihrab, C.1, S. 6, ss. 170-175. [Yaltkaya], Şerefeddin (1325), “Tefelsüf”, Sırât-ı Müstakim, S. 57, ss. 67-68. [Yaltkaya], Şerefeddin (2 Eylül 1326), “Tefsir-i Sure-i İhlas li-İbn Sina: Kablelibtida Bir Kaç Söz”, Sırat-ı Müstakim, C. 5, S. 106, ss. 21-25. Yaltkaya, M. Ş. (1944), Va’zlar, Diyanet İşleri Reisliği, Ankara. [Yaltkaya], M. Şerefeddin (5 Teşrîn-i Evvel 1336), “Vücûd-ı Sânî”, Dersaâdet, S. 82, s. 1. [Yaltkaya], M. Şerefeddin (13 Teşrîn-i Evvel 1336), “Vücûd-ı Sânî”, Dersaâdet, S. 89, s. 2. Yurdagür, Metin (2017), Ünlü Türk Kelâmcıları, M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.