KASTAMONU YAZMA ESER KÜTÜPHANESİ’NDE BULUNAN 2817 ENVANTER NUMARALI KUR’AN-I KERİMİN CİLT, SERLEVHA VE GÜL TEZYİNATI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Year 2024, Volume: 8 Issue: 27, 169 - 184, 28.03.2024

Mine Dilber Işılay Konak

https://doi.org/10.31455/asya.1422233

Abstract

İslamiyet’in kapulü ile İslam dünyası ve Müslümanlar için kutsal kitap sayılan Kur’ân-ı Kerim; Emevi, Abbasi, Fatımi, Eyyübi, Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu, İlhanlı, Memluk, Celayiri, Timurlu, Türkmen, Osmanlı, Safevi ve Babürlü gibi birçok uygarlığa, devlete ve topluma, rehberlik etmiştir. Hz. Peygambere inen vahiylerin ayet adı altında toplanarak bir araya getirilmesi ve iki kapak arasına alınıp Kuran anlamına gelen Mushaf’ı oluşturması, belli dönemlerde istinsahının yapılarak inananlara ulaştırılması, sonrasında ise gerek el yazması gerekse matbu eser olarak günümüze kadar ulaşması hem Müslümanlar için hem de Mushafların bünyesinde barındırdığı sanatsal örnekleri hasebiyle sanat erbabı ya da sanata ilgi duyan kişiler için önem arz etmektedir. Geçmişten günümüze ulaşabilmiş ve kitap sanatları olarak ifade edilen örneklerin yer aldığı el yazması eser niteliği taşıyan birçok Kur’ân-ı Kerim nüshası Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi’nde koruma altındadır. Bu eserler arasında yer alan 2817 envanter numaralı eser daha önce herhangi bir çalışmaya konu edilmemiştir. Çalışmada, eserin cilt, ebru, serlevha ve gül tezyinatı üzerine renk, motif, kompozisyon ve üslup açısından analiz yöntemi uygulanmıştır. Değerlendirme sonucunda elde edilen veriler ışığında eserin tezyinatının, ait olduğu dönem olan 17. yüzyılın ilk çeyreği kapsamında dönemin üslubunu yansıtıp yansıtmadığı gerek dönem özellikleri açısından gerekse aynı dönemde yapılan örneklerle karşılaştırması yapılarak benzer veya farklı özellik veya nitelikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmada Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesinde dijital ortama aktarılan görsel numunelerden faydalanılmıştır.

Keywords

Kur’an-ı Kerim, Cilt Sanatı, Tezhip, Gül Tezyinatı

AN EVALUATION ON THE BINDING, SERLEWHA AND ROSE ORNAMENT OF THE HOLY QURAN WITH INVENTORY NUMBER 2817, LOCATED IN KASTAMONU MANUSCRIPT LIBRARY

Abstract

The Holy Quran, which was considered the holy book for the Islamic world and Muslims with the acceptance of Islam; He guided many tribes such as Umayyad, Abbasid, Fatimid, Ayyubid, Great Seljuk, Anatolian Seljuk, Ilkhanid, Mamluk, Celayiri, Timurid, Turkmen, Ottoman, Safavid and Mughal. Hz. The fact that the revelations sent down to the Prophet were gathered under the name of verses and put between two covers to form the Mushaf, which means the Quran, was copied at certain periods and delivered to the believers, and then survived to the present day as both manuscripts and printed works. It is important for artists or people interested in art due to its artistic examples. Many Qur'ans, which have survived from the past to the present and are manuscripts containing examples of book arts, are under protection in the Kastamonu Manuscript Library. Among these works, the work with inventory number 2817 is important in that it has not been the subject of any study before and constitutes the subject of this article. In the study, the analysis method was applied on the binding, marbling, serlevha and rose ornament of the work in terms of color, motif, composition and style. In the light of the data obtained as a result of the evaluation, it was tried to reveal whether the decoration of the work reflects the period to which it belongs, both in terms of period characteristics and by comparing it with examples made in the same period. In the study, visual samples transferred to digital media in Kastamonu Manuscript Library were used.

Keywords

Quran, Bookbinding, Illumination, Rose Illumination

References

• Acar, M. Ş. (1998). Sanat Değeri Taşıyan El Yazması Kitaplar. Antik Dekor, 0(48), 74-83.
• Acar, M. Ş. (2004). Ünlü Hattatların Mezar Taşları: Gelimli Gidimli Dünya. İstanbul: Gözde Yayınevi.
• Arıtan, A. S. (1993). Ciltçilik. İslam Ansiklopedisi içinde (s. 551-557). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Balkanal, Z. (2002). Bilgi ve Sanatı Kaplayan Sanat: Ciltçilik. Türkler Ansiklopedisi içinde (s. 341-349). Ankara: Yeni Türkiye Araştırma ve Yayın Merkezi.
• Bekar, M. (2021). Kastamonu Yazma Eserler Kütüphanesinde Bulunan17. Yüzyıla Ait Ebrulu Yazmaların İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Binark, İ. (1975). Eski Kitapçılık Sanatlarımız. Ankara: Kazan Türkleri Yardım ve Yardımlaşma Derneği Yayınları.
• Derman, Ç. (2010). (Ed. Serin, M.). Tezhip Sanatı, İslâm Sanatları Tarihi İçinde (s. 99-122). Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Derman, F. Ç. (1986). Yazma Eserlerde Tezhip Sanatı, Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu, 5-6 Mayıs 1986 (s. 63-68). Elâzığ: Fırat Üniversitesi
• Derman, M. U. (1977). Türk Sanatında Ebru. İstanbul: Ak Yayınları.
• Derman, M. U. (2012). Tuğra. İslam Ansiklopedisi İçinde (336-339) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Derman, U. (1988). Abdullah Kırîmî. İslam Ansiklopedisi içinde (s. 113). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Derman, U. (1994). Ebru. İslam Ansiklopedisi İçinde (s. 80-82). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Dilber, M. (2021). Ankara Millî Kütüphanesi’nde Bulunan 3838 Envanter Numaralı El Yazması Eserin Kitap Sanatları Açısından İncelenmesi. Sanat Dergisi, 0(37), 262-276.
• Dumlupınar, Z. (2018). Topkapı Sarayı Harem Dairesi 17. Yüzyıl Çinileri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 81(6), 300-310.
• Duran, G. (2009). Serlevha. İslam Ansiklopedisi İçinde (s. 567-569). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ersoy, A. (1988). Türk Tezhip Sanatı. İstanbul: Akbank Yayınları.
• Ertürk, Z. (2014). Türk Çini Sanatında Saz Yolu Ekolü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Gülgen, H. (2016). Türk Ebru Tarihi’nde Ustalar ve Üslup Değişimi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 25(1), 153-183.
• Güneş Akın, Y. G. (2009). 16.- 17. Yüzyıl Osmanlı Kumaş, Halı ve Kilimlerinde Şemse Motifi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• İstanbul Yapılarında 17. Yüzyıl Çinileri. (2016). https://www.iae.org.tr/Aktivite-Detay/Istanbul-Yapilarinda-17-Yuzyil-Cinileri-Doc-Dr-Emine-Naza-Donmez/75 3.02.2024 tarihinde erişildi.
• Kara, H. (2015). Konya Mevlâna Müzesi Müzelik Eserler Bölümünde Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Konak, R. & Dilber, M. (2020). Derviş Hasan Medhî’nin Tercüme-i Şâhnâme-i Firdevsî Adlı Eserinin Türk Kitap Sanatları Açısından Değerlendirilmesi. JASSS Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 0(81), 251-271.
• Kurfeyz, N. (2003). Tezhip. İstanbul: Tatav Yayınları.
• Mahir, B. (2015). (Ed. Özcan, A. R.). Osmanlı Bezeme Sanatında Saz Üslubu, Hat ve Tezhip Sanatı İçinde (379-395). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Mesara, G. (2015). (Ed. Özcan, A. R.). Kanunî Sultan Süleyman’ın Sernakkaşı Karamemi, Hat ve Tezhip Sanatı İçinde (s. 361-377). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Müzehhip Kara Memi. (2017-2024). https://www.zdergisi.istanbul/makale/muzehhib-kara-memi-36 adresinden 14.01.2024 tarihinde erişildi.
• Okumuş, A. (2016). Türk Süsleme Sanatlarında Barok ve Rokoko. İstanbul: İlke Basın Yayım.
• Önkol Ertunç, Ç. & Beştav İ. (2020). Fransız Milli Kütüphanesinde Bulunan 482 Envanter Numaralı Mushafın Tezyini Açıdan Değerlendirilmesi. Konya Sanat Dergisi, 0(3), 49-63.
• Özcan, A. R. (1993). Osmanlılarda Kitap Sanatları, Osmanlılarda Cilt. Osmanlı Ansiklopedisi içinde (s. 251). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Özcan, Ş. B. (2007). Timur Devri Herat Tezhip Ekolü. (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Özkeçeci, İ. & Özkeçeci, Ş. B. (2007). Türk Sanatında Tezhip. İstanbul: İlhan Özkeçeci Yayınları.
• Tanındı, Z. (1979). Osmanlı Sanatında Cilt. Osmanlı Ansiklopedisi içinde (s. 103-107). Ankara: Kültür ve Sanat.
• Tanrıver Celasin, A. (2013). XVI. Yüzyıl Mushaf Güllerinin Süleymaniye Kütüphanesi’nde Bulunan Üç Kur’ân-ı Kerim Kapsamında İncelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1(17), 101-117.
• Tanrıver, A. (2007), Türk Tezhip Sanatında XIV-XVI. Yüzyıl Mushaf Gülleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Taş, Ş. B. (2022). Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki 17. Yüzyıl Mushaflarında Güller, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taşkale, F. (1994). Tezhip Sanatının Kullanım Alanları, (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi), İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazmalar. (2010). http://www.yazmalar.gov.tr/eser/kuran-i-ker%C3%AEm/79938 adresinden 29.05.2023 tarihinde erişildi.