Osmanlı Devleti’nde Mevacib Defterleri ve Bazı Doğu Kalelerindeki Cebeciyanların Mevacib Muhasebe Kayıtları

Year 2017, Volume: 21 Issue: 2, 587 - 599, 20.06.2017

Ali Apalı

Abstract

Mevacib
defterleri, Osmanlı Devleti zamanında maaş alan idari ve askeri personelin
maaşlarını yani ulufelerinin kayıtlarının yapıldığı muhasebe defterleridir.
Mevacib defterlerinin bir kısmı merkezi yönetim muhasebe kalemleri tarafından
kayıtlanırken, bir kısmı da kale muhasebecileri/kâtipleri tarafından
kayıtlanmaktaydı. Kale personelinin mevacib ödemelerinin takip edildiği mevacib
defterlerinde birçok kale personelinin bilgisine ulaşılmaktadır. Mevacib
defterlerinde maaşları ile ilgili bilgilerin olduğu kale personellerinden olan
cebeciyanlar, askerlerin ok, yay, kılıç gibi levazımatının temin eder ve savaş
zamanında dağıtır, savaş sonrası da tekrardan toplayıp, tamir, bakım ve onarımını
gerçekleştirmekteydiler. Cebeciyanlar yönetim merkezlerinde bulunduğu gibi, kalelerde
sabit şekilde de bulunabilmekteydi. Özellikle sınırlara yakın kalelerde
cebeciyanların yıl içerisindeki sürekli olan varlığı mevacib defterlerinden
anlaşılmaktadır. Savaş öncesinde ve sonrasında sürekli lojistik görevini
üstlenen cebeciyanların mevacib ödemelerinin yer aldığı mevacib defterlerinin
muhasebe kayıtlarının incelenmesi çalışmanın amacını oluşturmuştur. Ancak
mevacib defterlerinin sayı bakımından fazlalığı ve defterlere kaydedilen
personelin çeşitliliğinin fazla olması bakımından sadece kalelerde görev yapan
cebeciyanların mevacib kayıtları çalışmanın konu kapsamını oluşturmuştur.
Ayrıca Osmanlı Devleti’nin sınırlarının genişliği düşünüldüğünde doğu
kalelerinin bazılarının aynı belgede toplu olarak kayıtlanmasından dolayı
Osmanlı Devleti’nin doğu sınırında yer alan Sohum, Ardahan, Ahılkelek, Erzurum
ve Kars kaleleri çalışmanın yer kapsamı olarak belirlenmiştir. Belgede yer alan
kayıtlar 1207-1216 (H.) senelerini içerdiği için bu yıllar çalışmanın zaman
kapsamı oluşturmuştur.

Keywords

Muhasebe Tarihi, Mevacib Defterleri

References

• Erhan,A.(2016). Mevacib, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.29, Ankara, www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c29/c290260.pdf, (06.06.2016).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BAO), Gömlek No: 6202, Fon Kod: D.BŞM.d..,
• Güvemli, O. ve Güvemli B. (2015). “Osmanlı Devlet Muhasebesinde Kayıt Düzeni ve Defter Sistemi”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9, 18-42.
• Halaçoğlu, Y.(1991). XIV-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara, Türk Tarih Kurumları Yayınları, 1991.
• Kafkasyalı, A. (2012). "Karapapak Türkleri", A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 48, 269-304.
• Kılıç, O.(2012). Teşkilat ve İşleyiş Bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevacib Defterleri, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), 31, 87-128.
• Kılıçarslan, Y.C.(2016). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.29, Ankara, www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c07/c070103.pdf, (07.06.2016).
• Uzunçarşılı, İ.H.(1988a). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları I, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ.H.(1988b). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları II, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pamuk, Şevket, Guruş, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.26, Ankara, www.tdvislamansiklopedisi.org/dia/ayrmetin.php?idno=260459, (14.06.2016).