ALİ HAYDAR AKTAY, ONE OF THE AMBASSADORS OF ATATURK ERA AND HIS ROLE IN TURKEY-YUGOSLAVIA RELATIONS

Year 2025, Volume: 13 Issue: 43, 44 - 64, 15.06.2025

Mahmut Bolat , Aysel Çakan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1583670

Abstract

Diplomacy, which has an important role in the international relations of states, is an important tool in maintaining peace and order. Although diplomacy is shaped according to the conditions of the period in which it is practiced, it has played an effective role in war and peace environments for every period. Diplomats, who constitute the most important element of the executive power of the state, are composed of people who live in the place where they are assigned and report their analyzes and evaluations of internal and external problems in the country they are in. Diplomacy, representation, negotiation and communication of a state are provided through diplomats. The foreign policy adopted during the Atatürk period was dominated by the principles of realism, independence, pacifism, security policy and alliance system, westernism and rationalism. One of the intellectuals who internalized this understanding was Ali Haydar Aktay, Turkey's Ambassador to Belgrade. During the ten-year period between 1929 and 1939, he submitted important reports to Turkey and included his own observations. Aktay, who played an important role in the development of relations between Turkey and Yugoslavia, also had an active role in the mutual visits between the two countries. With the authorization given to him by the Republic of Turkey, he signed various agreements signed between the two countries and submitted various reports on the formation of the Balkan Treaty. After ten years of working for Turkey in Belgrade, Aktay was transferred to Moscow in 1939 and died in 1942 due to a heart attack. The study, which was conducted using a scanning model and document analysis, utilized archival documents, periodicals and copyrighted works.

Keywords

Ali Haydar Aktay, Ambassador, Belgrade, Türkiye, Yugoslavia

ATATÜRK DÖNEMİ ELÇİLERİNDEN ALİ HAYDAR AKTAY VE TÜRKİYE-YUGOSLAVYA İLİŞKİLERİNDEKİ ROLÜ

Abstract

Devletlerin uluslararası ilişkilerini düzenleyen diplomasi, bu bağlamda barış ve düzeninin korunmasında önemli bir vasıtadır. Diplomasi uygulandığı dönemin şartlarına göre şekillense de her dönem için savaş ve barış ortamlarında etkin bir rol oynamıştır. Bir devletin diplomasi, temsil, müzakere ve iletişimini sağlayan ve devletin yürütme erkinin önemli bir unsurunu oluşturan diplomatlar da bu görevlerinin yanı sıra görevlendirildikleri ülkedeki iç ve dış gelişmelere ait tahlil ve değerlendirmelerde de bulunan kişiler olmuşlardır. Atatürk Döneminde de iç ve dış sorunların müzakeresinde ve çözümünde diplomasiye büyük önem verilmiş ve bu dönem dış politikasının temel ilkelerine; gerçekçilik, bağımsızlık, barışçılık, güvenlik politikası ve ittifaklar sistemi, batıcılık, akılcılık anlayışı hâkim olmuş ve bu anlayışı özümseyen diplomatlardan bir tanesi de Türkiye’nin Belgrat Elçisi Ali Haydar Aktay olmuştur. Aktay, görev yaptığı 1929-1939 yılları arasındaki on yıllık süreçte gerek faaliyetleri ve gerekse de Türkiye’ye sunduğu önemli verilerle, dönemin Türk-Yugoslav ilişkilerinin şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Belgrat’taki görevi sonrası 1939 yılında Moskova’ya tayin edilen Aktay, 1942 yılında geçirdiği kalp krizi nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi metodu uygulanarak ve dönemin basını, arşiv belgeleri, resmi yayınlar ile telif ve tetkik eserler kullanılarak hazırlanan bu makale ile Aktay’ın Belgrat Büyükelçiliği dönemi faaliyetleri ve bu kapsamda dönemin Türk-Yugoslav ilişkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Ali Haydar Aktay, Belgrat, Büyükelçi, Türkiye, Yugoslavya

References

• Acar, Demet Şefika. 2006. “Küreselleşen Dünyada Diplomasi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, C. 9, S. 1-2, ss. 417-439.
• Akşin, Sina. 1999. “Atatürk’ün Dış Siyaset Modeli”, Çağdaş Türk Diplomasisi 200 Yıllık Süreç, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, ss. 275-279.
• Aruçi, Muhammet. 2013. “Yugoslavya”, İslam Ansiklopedisi, C. 43, ss. 573-579.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri. 2005. C.15, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri. 2006. C.18, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri. 2010. C.27, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri. 2011. C.29, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Barlas, Dilek. 2021. “Türkiye Cumhuriyeti Dış Politikasına Genel Bakış 1923-1960”, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Uluslararası Atatürk Kongresi, C. 1, S. 9. Amasya, ss. 367-383.
• Baştan, Yücel, Soner Karagül. 2021. “Diplomasinin Dönüşümü ve Dijital Diplomasi”, TroyAkademi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, S. 3. ss.777-803.
• Bayur, Hikmet. 1956. “Kuvay-ı Milliye Devrinde Atatürk'ün Dış Siyasasıyla İlgili Bazı Görüş ve Davranışları”, Belleten, C. 20, S. 80, ss. 659-699.
• Bolat, Bengül, Ahmet Nizamoğlu. 2019. “Kemalettin Sami Paşa ve Berlin Büyükelçiliğindeki Faaliyetleri”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, C. 8, S. 2, ss. 117-151.
• Bolat, Mahmut. 2006. “Genel Hatlarıyla Atatürk Dönemi Türkiye’nin İkili İlişkileri”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), C. 7, S. 1, ss. 45-74.
• Jelavıch, Barbara. 2009. Balkan Tarihi, C.2, İstanbul: Küre Yayınları.
• Kızılkaya, Rıdvan. 2022. “Bunalımdan Dostluğa: Yugoslavya Kralı I. Alexander’in Atatürk ile Görüşmesi (4 Ekim 1933)”, Tarih ve Gelecek Dergisi, C.8, S.2, ss. 515-542.
• Kissinger, Henry. 2000. Diplomasi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kocatürk, Utkan. 2007. Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Koçak, Cemil. 2011. “Siyasal Tarih (1923-1950)”, Türkiye Tarihi, C. 4, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Kohen, Sami. 1999. “Diplomasinin Medya ve NGO’larla İlişkileri”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Okur, Mehmet. 2004. “Atatürk Tarafından Yabancı Devlet Başkanlarına Verilen Hediyeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 33/34, ss. 80-88.
• Oran, Baskın. 2009. Türk Dış Politikası, C. 1, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Soysal, İsmail. 2000. Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945), C.1, Ankara TTK Yayınları.
• Şimşir, Bilal N. 1981. "Atatürk'ün Yabancı Devlet Adamlarıyla Görüşmeleri", Belleten, C. 45, S. 177, ss. 157-207.
• Şimşir, Bilal. 1996. Bizim Diplomatlar, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Tokatlı, Atilla. 2009. Uluslararası İlişkiler Tarihi (Diplomasi Tarihi), İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Tuncer, Hüner. 2008. Atatürkçü Dış Politika, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ülman, A. Haluk. 1968. “Türk Dış Politikasına Yön Veren Etkenler 1923-1968”, Ankara Üniversitesi SBF.Dergisi, C:23, S. 3, ss. 241-273.