Tarihi Dönemlendirmenin Öznel Niteliği ve Arap Edebiyatı Tarihine Yansımaları

Year 2023, Volume: 6 Issue: 2, 119 - 142, 12.12.2023

Asuman Emin Şükran Fazlıoğlu

https://doi.org/10.51802/istanbuljas.1347910

Abstract

Bu çalışma, insan zihninin çalışma sisteminden kaynaklanan bir ihtiyaç olarak tarihi dönemlendirmenin gerekliliğini incelemektedir. Makale, tarihi dönemlendirmenin neden ve nasıl ortaya çıktığını ela alarak, döngüsel ve çizgisel tarih anlayışlarını analiz ettikten sonra Batı dünyasında yaygın olarak kabul edilen eski çağ, orta çağ ve yeni çağ dönemlendirmesinin evrimini ayrıntılı bir şekilde ortaya koyarak, bu kategorizasyonun tarihsel gelişimini ve bu dönemlendirme sistemine getirilen eleştirilere odaklanmaktadır. Tarihsel dönemlendirmenin öznel bir yaklaşım içerdiğini ve farklı perspektiflerin farklı tarihsel dönemlendirmelere imkan vereceğini vurguladıktan sonra bunun Arap edebiyatı tarihine yansıması ele alınacaktır. Arap edebiyatı tarihinde oryantalistler ve yerli edebiyatçılar tarafından yapılan ilk çalışmaları değerlendirerek yerli edebiyatçıların oryantalistlerin başlattığı sistemi takip ve taklit ettikleri sonucuna ulaşacaktır. Çalışma, edebiyat tarihinde öne sürülen çöküş paradigmasına yönlendirilen eleştirileri inceledikten sonra dönemlendirmenin, dönemlendirmeyi yapan tarihçinin tercihlerini ve önceliklerini yansıtan öznel bir yapı olduğunu, dolayısıyla Arap edebiyatı tarihinde genel kabul gören dönemlendirmenin bilimsel ve objektiflikten uzak bir yapıya sahip olduğunu, bu nedenle Arap edebiyatı tarihinin yeniden gözden geçirilerek yalnızca edebiyata mahsus terimlerle, tutarlı, objektif ve sürekliliği olan bir dönemlendirme yapma ihtiyacı gerekliliğine temas edecektir.

Keywords

Tarih dönemleri, tarih yazımı, Arap edebiyatı tarihi, dönem terimleri, oryantalizm

The Subjective Nature of Historical Periodization and Its Reflections on the History of Arabic Literature

Abstract

This study examines the necessity of historical periodization as a need arising from the working system of the human mind. After analyzing the cyclical and linear conceptions of history, the article focuses on the historical development of this categorization and the criticisms of this periodization system by presenting in detail the evolution of the ancient, medieval and new age periodization widely accepted in the Western world. After emphasizing that historical periodization involves a subjective approach and that different perspectives will allow different historical periodization, the reflection of this on the history of Arabic literature will be discussed. By evaluating the first studies in the history of Arabic literature by orientalists and local literati, it will conclude that local literati followed and imitated the system initiated by orientalists. After examining the criticisms against the decadence paradigm put forward in the history of literature, the study will touch upon the fact that periodization is a subjective structure that reflects the preferences and priorities of the historian who makes the periodization; therefore, the generally accepted periodization in the history of Arabic literature has a structure that is far from being scientific and objective. For this reason, the history of Arabic literature needs to be revised and it is necessary to make a consistent, objective and continuous periodization with terms specific only to literature.

Keywords

Historical periods, historiography, Arab literary history, terms of period, Orientalism

References

• al-Baghdadi, Nadia. “Registers of Arabic History.” New Literary History 39, no. 3, (2008): 437-461.
• al-Musawi, Muhsin J. Medieval Islamic Republic of Letters, The: Arabic Knowledge Construction. France: University of Notre Dam Press, 2015.
• Alkan, Necmettin. “Tarihin Çağlara Ayrılmasında “Üç”lü Sistem ve “Avrupa Merkezci” Tarih Kurgusu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2, no. 9 (2009): 23-42.
• Aysevener, Kubilay. “Bir İlerleme Tasarımı Olarak Tarih.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 41, no. 1 (2001).
• Ayyıldız, Erol. "Mustafa Sâdık Er-Râfiî." TDV İslâm Ansiklopedisi. 31:353-354. Ankara: TDV, 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mustafa-sadik-er-rafii (06.10.2021).
• Blankinship, Khalid. “Islam and World History: Towards a New Periodization.” The American Journal of Islamic Social Studies 8, no. 3 (1991): 423-452.
• Brugman, Jan. An Introduction to the History of Modern Arabic Literature in Egypt. Leiden: The Netherlands, 1984.
• Christensen, Peter. The Decline of Iranshahr Irrigation and Environment in the Middle East, 500 BC – AD 1500. Çev. Steven Sampson, I.B Tauris: London-New York, 2016.
• Cooperson, Michael. “The Abbasid “Golden Age”: An Excavation.” el-‘Usûru’l-vustâ 25, no. 1 (2017): 41-65
• Diyâb, Muhammed Bey. Târîhu âdâbi’l-luğati’l-’Arabiyye, c.1, Mısır: Cerîdetü’l-İslam, (t.y.)
• el-‘Adl, Hasan Tevfîk. Târîhu âdâbi’l-luğati’l-’Arabiyye. Tahkik Velid Mahmud Hâlis. Amman: Dâru Usâme li’n-neşri ve’t-tevzî‘, 2002.
• er-Râfiî, Mustafa Sâdık. Târihu âdâbi’l-Arab. Kahire: Hindawi, 2013.
• ez-Zeyyât, Ahmed Hasan. Târihu’l-edebi’l-Arabî li’l-medârisi’s-sâneviyye ve’l-ulyâ. Kahire: Dâru nahdat Mısr li’t-tab‘ ve’n-neşr, t.y.
• Goff, Jacques Le. Tarihi Dönemlere Ayırmak Şart mı?. Çeviren Ali Berktay. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Goitein, S. D. “A plea For Periodization of Islamic History.” Journal of The American Oriental Society 88, no. 2 (1968): 224-28.
• Griffel, Frank. The Formation of Post-Classical Philosophy in Islam. New York: Oxford University Press, 2021.
• Hammer-Purgstall, Alfred von. Literaturgeschichte der Araber von ihrem Beginne bis zu Ende des zwölften Jahrhunderts der Hidschret. Vienna: K. K. Hof- und Staatsdruckerei, 1850.
• Hourani, Albert. A Vision of History: Near Eastern and Other Essays. Beirut, y.y., 1961.
• Hüseyin, Taha. Müstakbelü’s-sekâfe fî Mısr. Kahire: Hindawi, 2014.
• Kanar, Mehmet. "Geschichte Der Arabischen Litteratur." TDV İslâm Ansiklopedisi. 14:35-37. İstanbul: TDV, 1996, https://islamansiklopedisi.org.tr/geschichte-der-arabischen-litteratur
• Karaarslan, Faruk. “Tarih ve Hafızanın Düğüm Noktası: Tarihi Dönemselleştirme Sorunu ve Le Goff’un Dönemselleştirme Görüşü.” İnsan ve Toplum 9, no. 2,1, (2019): 1-29.
• Kilpatrick, Hilary. “Brockelmann, Kahhâla & Co: Reference works on the Arabic literature of early Ottoman Syria.” Middle Eastern Literatures, (2004): 33-51.
• Macdonald, Duncan B. “Reviewed Work: Geschichte der arabischen Litteratur by Carl Brockelmann.” The American Journal of Semitic Languages and Literatures 17, no. 3 (1901): 185-189.
• Malhut, Mustafa. “Tarih Yazımında Dönemlendirme Meselesi”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, no 26 (2021): 321-350.
• Memûn, Ahmed. “el-Mûsevî fî “Cumhûriyyeti’l-âdâb” : el-irsü’l-‘azîm ve’l-‘ıb’ü’s-sakîl”, https://www.alaraby.co.uk/الموسوي-في-%22جمهورية-الآداب%22-الإرث-عظيم-والعبء-ثقيل, Erişim 21.05.2023.
• Mûnis, Hüseyin. “Karl Burukilman”, el-‘Ârabî, 1 Haziran 1970.
• Nicholson, Reynold. A Literary History of the Arabs, New York: Scribners, 1907.
• Okay, M. Orhan "Edebiyat Tarihi", TDV İslâm Ansiklopedisi. 10:403-405. İstanbul TDV, 1994, https://islamansiklopedisi.org.tr/edebiyat-tarihi (30.09.2021).
• Piterberg, Gabriel. “The Tropes of Stagnation and Awakening in Nationalist Historical Consciousness: The Egyptian Case”, Rethinking Nationalism in the Arab Middle East içinde, editörler Israel Gershoni and James Jankowski, New York: Columbia University Press, 1997.
• Saliba, George. A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam. New York: New York University, 1994.
• Saliba, George. Islamic Science and the Making of the European Renaissance. Cambridge: The MIT Press, 2007.
• Sorokin, Pitirim Alexandrovitch. Bir Bunalım Çağında Toplum Felsefeleri. Çeviren Mete Tunçay. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1979.
• Spengler, Oswald. Batının Çöküşü. Çeviren Giovanni Scognamillo & Nuray Sengelli. İstanbul: Dergah Yayınları 1997.
• Starkey, Paul. Modern Arabic Literature. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1988.
• Şeyhu, Luis. “Târîhu âdâbi’l-lugati’l-‘Arabiyye nakdü’l-cüz’ü’s-sânî.” el-Meşrık, no.8 (1912): 597-610.
• Üçer, İbrahim Halil (ed.). İslam Düşünce Atlası: Klasik Dönem. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür 360 Yayınları, 2017.
• Yanç, Mustafa. “Carl Brockelmann Hayatı, Eserleri ve Tarihçiliği.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2020.
• Zeydan, Corci. Târîhu Âdâbi’l-luğa el-’Arabiyye. Cairo: el-Hilal, 1911-13.