İçsel ve Dışsal Motivasyonun Prososyal Davranışlar Üzerinde Etkisi Psikolojik Sözleşmenin Düzenleyici Rolü

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 497 - 528, 31.05.2025

Zeynep Yasemin Karoğlu , Ahmet Mumcu

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1632393

Abstract

Bu çalışmanın amacı, bireylerin sahip olduğu içsel ve dışsal motivasyonun prososyal davranışlar (yardımlaşma ve empati) üzerindeki etkisinde psikolojik sözleşme alt boyutlarının (işlemsel ve ilişkisel sözleşme) düzenleyici rolünü test etmektir. Bu amaçla araştırma, Amasya ili kamu kurumlarında çalışan ve kolayda örnekleme yöntemi ile belirlenen 365 personelin katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler AMOS ve SPSS Process Macro uygulaması üzerinden analiz edilmiştir. İstatiksel analizler sonucunda içsel ve dışsal motivasyon ile psikolojik sözleşme boyutları olan işlemsel ve ilişkisel sözleşmenin, prososyal davranışlar üzerinde pozitif yönlü etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yapılan düzenleyici değişken analizleri neticesinde dışsal motivasyonun yardımlaşma boyutu üzerindeki etkisinde ilişkisel sözleşmenin düzenleyici rolü olduğu sonucuna varılmıştır. Düşük, orta ve yüksek düzey ilişkisel sözleşme düzeyinin farklı sonuçlar ortaya koyduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular, dışsal motivasyonun yardımlaşma davranışı üzerindeki etki katsayısının çalışanların ilişkisel sözleşme algılarının yükselmesiyle birlikte arttığı belirlenmiştir. Elde edilen bilgiler neticesinde araştırmacılara ve uygulayıcılara yönelik öneriler sunulmuştur.

Keywords

İçsel Motivasyon , Dışsal Motivasyon , Prososyal Davranış , Psikolojik Sözleşme

The Effect of Intrinsic and Extrinsic Motivation on Prosocial Behaviors: The Moderating Role of The Psychological Contract

Abstract

The aim of this study is to test the moderating role of psychological contract sub-dimensions (transactional and relational contracts) in the effect of intrinsic and extrinsic motivation of individuals on prosocial behaviors (cooperation and empathy). For this purpose, the research was carried out with the participation of 365 personnel working in public institutions in Amasya province and determined by the convenience sampling method. The obtained data were analyzed via the AMOS and SPSS Process Macro. As a result of the statistical analyses, it was concluded that intrinsic and extrinsic motivation and transactional and relational contracts, which are psychological contract dimensions, have a positive effect on prosocial behaviors. As a result of the moderating variable analyses, it was concluded that relational contract has a moderating role in the effect of extrinsic motivation on the cooperation dimension. It was determined that low, medium, and high levels of relational contracts produced different results. The findings obtained indicate that the effect coefficient of extrinsic motivation on cooperation behavior increased with the increase in the relational contract perceptions of employees. As a result of the information obtained, suggestions were presented to researchers and practitioners.

Keywords

Intrinsic Motivation , Extrinsic Motivation , Prosocial Behavior , Psychological Contact

References

• Adair, J., (2003). Etkili Motivasyon: İnsanlardan En İyi Verimi Nasıl Alabilirsiniz?. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
• Akgündüz, Y. (2013). Çalışanların Yaratıcılığına Motivasyon Araçlarının Etkisi: Kuşadası’ndaki Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 9(20), 131-148.
• Bağcı, B., & Samur, A. (2016). Çocuk ve Yetişkin Prososyallik Ölçeklerinin Geçerlik Güvenirlik Çalışması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 59-79.
• Blau, P. (1964). Exchange and Power in Social Life. New York: Wiley
• Bolino, M. C., & Grant, A. M. (2016). The bright side of being prosocial at work, and the dark side, too: A review and agenda for research on other-oriented motives, behavior, and impact in organizations. Academy of Management Annals, 10(1), 599-670.
• Brief, P., Arthur & Aldag, Ramon J. (1976), The Instrinsic-Extrinsic Dichotomy: Toward Conceptual Clarity, Academy of Management Review, 496-500.
• Büyükkayıkçı, H. (2000). İş Değerlendirmesi, Güdüleme ve Ödüllendirme Kriterleri. Sosyal Sigortalar Kurumu Bülteni, 15, 77.
• Caprara, G. V., Steca, P., Zelli, A., & Capanna, C. (2005). A New Scale for Measuring Adults' Prosocialness. European Journal of Psychological Assessment, 21(2), 77-89.
• Corder, E., & Ronnie, L. (2018). The Role of The Psychological Contract in The Motivation Of Nurses. Leadership in Health Services, 31(1), 62-76.
• Çınarbaş, D. C., & Doğan, F. (2019). Travma Sonrası Stres ile Prososyal Davranış Arasındaki İlişkide Travma Sonrası Büyümenin Rolü. Nesne Psikoloji Dergisi, 7(15), 201-213.
• Dilekmen, M., & Ada, Ş. (2005). Öğrenmede Güdülenme. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (11), 113-123.
• Durmuş, H. (2007). Eğitim Yönetiminde Motivasyon ve Ödüllendirme. Gelişen Geliştiren Öğretmen Dergisi, (17), 7-12.
• Dündar, S., Özutku, H., & Taşpınar, F. (2007). İçsel ve Dışsal Motivasyon Araçlarının İşgörenlerin Motivasyonu Üzerindeki Etkisi: Ampirik Bir İnceleme. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 105-119.
• Ersarı, G., & Naktiyok, A. (2012). İş Görenin İçsel ve Dışsal Motivasyonunda Stresle Mücadele Tekniklerinin Rolü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 81-101.
• Eryılmaz, A. (2010). Ergenlerde Öznel İyi Oluşu Artırma Stratejilerini Kullanma ile Akademik Motivasyon Arasındaki İlişki. Klinik Psikiyatri. (13), 77-84.
• Esendemir, E. (2019). İş Tatmini Algısı ve Prososyal Davranış Eğilimleri İlişkisinde Örgütsel Muhalefet Davranışının Aracılık Rolü. Doktora Tezi. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Fındıkçı, İ., (2003). İnsan Kaynakları Yönetimi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Gagné, M., & Deci, E. L. (2005). Self‐Determination Theory and Work Motivation. Journal of Organizational behavior, 26(4), 331-362.
• George, D., & Mallery, M. (2010). SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference. Boston: Pearson.
• Grant, A. M. (2008). Does Intrinsic Motivation Fuel The Prosocial Fire? Motivational Synergy in Predicting Persistence, Performance, and Productivity. Journal of Applied Psychology, 93(1), 48.
• Guerrero, S., & Herrbach, O. (2008). The Affective Underpinnings of Psychological Contract Fulfillment. Journal of Managerial Psychology, 23, 4-17.
• Hayes, A. F. (2018). Introduction To Mediation, Moderation, And Conditional Process Analysis: A Regression-Based Approach. The Guilford Press.
• İpek, M. (2014). Prososyal Davranışta Liderlik Tarzının Rolü: Milletvekili-Danışman İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Türk Hava Kurumu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İpek, M., & Özbilgin, İ. G. (2015). Prososyal Davranışta Liderlik Tarzının Rolü: Milletvekili-Danışman İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (13), 129-149.
• Kanten, P. (2014). Effect Of Quality of Work Life (QWL) on Proactive and Prosocial Organizational Behaviors: A Research On Health Sector Employees. Süleyman Demirel University The Journal of Faculty of Economics and Administrative Sciences, 19(1), 251-274.
• Karadağ, E. & Mutafçılar, I. (2009). Prososyal Davranış Ekseninde Özgecilik Üzerine Teorik Bir Çözümleme, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (8), 41-69.
• Karylowski, J. (1982). Two Types of Altruistic Behavior: Doing Good To Feel Good Or To Make The Other Feel Good, Valerian J. Derlega and Janusz Grzelak (Edt), Cooperatinon and Helping Behavior: Theories and Research, Academic Press.
• Kotter, J. (1973). The Psychological Contract: Managing The Joining-Up Process, California Management Review, 15(9), 91- 99.
• Kuruüzüm, A., Irmak, S., & Çetin, E. İ. (2010). İşe Bağlılığı Etkileyen Faktörler: İmalat ve Hizmet Sektörlerinde Karşılaştırmalı Bir Analiz. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 53(2010), 183-198.
• Küçükuzun E. (2022). Çalışanların Prososyal Davranışlarının Demografik Faktörler Açısından İncelenmesi: Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lee, H. W., & Liu, C. H. (2009). The Relationship Among Achievement Motivation, Psychological Contract And Work Attitudes. Social Behavior and Personality: An International Journal, 37(3), 321-328.
• Macneil, I. R. (1985). Relational contract: What we do and do not know. Wis. L. Rev., 483.
• Morrison, E.W., & Robinson, S.L. (1997). When Employees Feel Betrayed: A Model of How Psychological Contract Violation Develops. Academy of Management Review. 22 (1), 226-256.
• Mottaz, C. J. (1985). The Relative İmportance of Intrinsic And Extrinsic Rewards As Determinants Of Work Satisfaction. The Sociological Quarterly, 26(3), 365-385.
• Park, J., Chung, S., An, H., Park, S., Lee, C., Kim, S. Y., & Kim, K. S. (2012). A Structural Model of Stress, Motivation, and Academic Performance in Medical Students. Psychiatry investigation, 9(2), 143-149.
• Penner, L. A., & Finkelstein, M. A. (1998). Dispositional and Structural Determinants of Volunteerism. Journal of Personality and Social Psychology, 74(2), 525-537.
• Penner, L. A., Dovidio, J. F., Piliavin, J. A., & Schroeder, D. A. (2005). Prosocial behavior: Multilevel perspectives. Annual Review Psychology, 56, 365-392.
• Raja, U., Johns, G., & Ntalianis, F. (2004). The Impact of Personality on Psychological Contracts. Academy of Management Journal, 47(3), 350-367.
• Rousseau, D. (1995). Psychological Contracts in Organizations: Understanding Written And Unwritten Agreements. Sage publications.
• Ryan, R. M. & Deci, E. L. (2000). Intrinsic and Extrinsic Motivations: Classic Definitions and New Directions, Contemporary Educational Psychology, 25(1), 54–67.
• Seopa, N., Wöcke, A., & Leeds, C. (2015). The Impact on The Psychological Contract Of Differentiating Employees into Talent Pools. Career Development International, 20(7), 717-732.
• Sirota, M., Belovicova, Z., Cavojova, V. (2011). Mindreading and Empathy as Predictors of Prosocial Behavior. Studia Psychologica, 53(4), 351-362.
• Spinrad, T. L., Eisenberg, N., Cumberland, A., Fabes, R. A., Valiente, C., Shepard, S. A., & Guthrie, I. K. (2006). Relation of Emotion-Related Regulation to Children's Social Competence: A Longitudinal Study. Emotion, 6(3), 498-510.
• Şahin, M. D. (2010). Psikolojik sözleşme. Örgütsel Davranışta Güncel Konular, 81-100. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Toros, F. (2021). Stratejik insan kaynakları yönetimi bağlamında yetenek yönetimi ile psikolojik sözleşmenin kariyer gelişimindeki rolü: Bir model önerisi. Doktora Tezi. Yaşar Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İzmir.
• Ugwu, L. I., & Oji, I. (2013). Psychological Contract Breach, Work-Family Conflict And Self-Efficacy as Predictors Of Pro-Social Behaviour Among A Sample Of Nigerian Bank Employees. International Review of Social Sciences and Humanities, 6(1), 135-145.
• Uğur, N. (2020). İçsel ve Dışsal Motivasyon Araçlarının Örgütsel Bağlılığa Etkisi. Turizm Sektöründe Bir Araştırma. IBAD (Özel Sayı): 95-115
• Üçler, Ç. (2018). Investigating The Relations of Psychological Contract, Organizational Transparency And Leader-Member Exchange With Employee Performance Behaviors. Unpublished doctoral thesis. Marmara University Social Sciences Institution, İstanbul.
• Weinstein, N., & Ryan, R. M. (2010). When Helping Helps: Autonomous Motivation for Prosocial Behavior and Its Influence on Well-Being for The Helper and Recipient. Journal Of Personality and Social Psychology, 98(2), 222.
• Zhang, X., & Bartol, K. M. (2010). Linking Empowering Leadership and Employee Creativity: The Influence Of Psychological Empowerment, Intrinsic Motivation, and Creative Process Engagement. Academy of Management Journal, 53(1), 107-128.
• Zhao, H. A. O., Wayne, S. J., Glibkowski, B. C., & Bravo, J. (2007). The Impact of Psychological Contract Breach On Work‐Related Outcomes: A Meta‐Analysis. Personnel psychology, 60(3), 647-680.