ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN TÜRK KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: KAPSAMLI BİR ARAŞTIRMA

Year 2023, Volume: 7 Issue: 3, 521 - 536, 30.11.2023

Fatemeh Badel Arya Sabouryfar Jesús López Baeza Ruşen Yamaçlı

https://doi.org/10.30692/sisad.1295557

Abstract

Son yıllarda, alışveriş merkezleri, yalnızca çeşitli ürünler ve alışveriş deneyimleri sunmanın ötesinde, aynı zamanda sosyal etkileşimler ve kültürel dönüşümler için önemli mekanlar haline gelmiştir. Tarihsel olarak, pazarlar sadece ekonomik merkez olan rolünü aşmış, bireylerin bilgi alışverişi yapmak, önemli konular hakkında bilgi edinmek ve kararlar almak için buluştukları toplumsal toplanma yerleri olarak hizmet vermiştir. Türkiye'nin antik çarşıları, pazar yerlerinin içine gömülü olan toplumsal önemi örneklemektedir. Ancak alışveriş merkezlerinin yaygınlaşması, bu mekanlarda bir değişime yol açmış, insanlar gittikçe artarak boş zaman ve sosyal etkileşimler için alışveriş merkezlerini tercih etmeye başlamıştır. Alışveriş merkezlerinin etkisi arttıkça, kültürel dönüşümleri tetiklemiş, sosyal davranışları ve ilişkileri yeniden şekillendirmiştir. Günümüz alışveriş merkezleri artık geleneksel çarşılar gibi aynı toplumsal ve kültürel rolleri taşımamaktadır. Sonuç olarak, alışveriş merkezlerinin yükselişi, Türk kültürü üzerinde derin etkiler bırakarak, dengesiz bir tüketimci toplumun ortaya çıkmasına katkı sağlamıştır. Bu inceleme, çarşıların ve alışveriş merkezlerinin evrimini kapsamlı bir şekilde ele almaktadır ve özellikle alışveriş merkezlerinin yaygınlaşması tarafından etkilenen kültürel yönlerine önem vermektedir.

Keywords

Alışveriş merkezi, Tüketimcilik, Küreselleşme, Çarşı

THE IMPACT OF SHOPPING CENTERS ON TURKISH CULTURE: A COMPREHENSIVE STUDY

Abstract

In recent years, shopping centers have risen to prominence as spaces that not only offer a diverse array of products and retail experiences but have also become key sites for social interactions and cultural transformations. Historically, markets also transcended their roles as mere economic hubs, serving as communal gathering places where individuals convened to exchange knowledge, learn about significant matters, and make decisions. Turkey's ancient bazaars exemplify the social significance embedded within marketplaces. However, the proliferation of shopping centers has ushered in a shift in these spaces, with people increasingly opting for malls as destinations for leisure and social engagement. As the influence of shopping malls has surged, it has triggered cultural transformations and reshaped social behaviors and exchanges. Contemporary shopping malls no longer bear the same civic and cultural roles as traditional bazaars. Consequently, the ascent of shopping centers has left an indelible mark on Turkish culture, contributing to the emergence of a skewed consumerist society. This review offers a comprehensive examination of the evolution of bazaars and shopping centers, placing particular emphasis on the cultural aspects that have been impacted by the proliferation of the latter.

Keywords

Shopping center, Consumerism, Globalization, Bazaar

References

• AKTAŞ, G. (2011). Social and Cultural Changes that Prepare Contemporary Shopping Centers in Turkey. In 2nd International Conference on Art and Culture (ICAC'11), December 29-31, 2011, s. 28-32, Montreux, Switzerland.
• ALTUNA, O. (2012). Alışveriş Merkezleri Nasıl Konumlandırılır? İstanbul: Beta Basım Yayım.
• APPADURAI, A. (1996). Modernity at large: Cultural dimensions of globalization (Vol. 1). Minnesota: U of Minnesota Press.
• ARSLAN, T, IŞIĞIÇOK, E, SEZER, F. (2010, July). Turkey Has Witnessed a Shopping Mall Boom in 2000s: Local Dynamics Behind the Attractiveness of This “New Urban Form”. 22nd ENHR (European Network of Housing Research) Congress, İstanbul, Turkey, 4 - 7 July 2010.
• AUGÉ, M. (1992). Non-places: An introduction to supermodernity. Verso Books. https://monoskop.org/images/3/3c/Auge_Marc_Non-places_Introduction_to_an_Anthropology_of_Supermodernity.pdf (Erişim Tarihi: 16.10.2023).
• BATI, U. (2007). Tüketim Katedralleri Olarak Alışveriş Merkezlerinin Toplumsal Göstergebilimi: Forum Bornova Alışveriş Merkezi Örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1 (4), s. 2-27.
• BAYCAR, N. (2013). Turkish Cultural Identity: A European Identity. Turkish Journal of Politics, 4(2), s. 5-21.
• BRITANNICA, T. EDITORS OF ENCYCLOPAEDIA (2009, October 21). khan. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/technology/khan-architecture (Erişim Tarihi: 16.10.2023).
• CLARK, G. (2014). The Review of Economic Studies. The Annual Review of Economics, 6, (1), s. 209-236.
• DEBORD, G. (2014). La Société du spectacle. Paris, Buchet – Chastel, 1967, in-8°, broché, couverture imprimée d’éditeur. http://datablock.free.fr/GUY%20DEBORD%20La%20societe%20du%20spectacle.pdf
• DİNÇER, D. (2010). Kamusal Alan ve Alışveriş Fonksiyonu Etkileşiminin Mekânsal Açıdan Değerlendirilmesi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• DÜNDAR, Ş. (2002). Mekân Organizasyon Bilimlerinin Yeniden Yapılanmasında Bir Araç Olarak Kentsel Tasarım, (Basılmamış Doktora tezi), DEÜ Fen Bilimleri Enstitüsü.
• ERKİP, F. (2003). The shopping mall as an emergent public space in Turkey. Environment and Planning, 35(6), s. 1073-1093. https://doi.org/10.1068/a35167
• FEINBERG, R., & MEOLI, J. (1991). A Brief History of the Mall. ACR North American Advances.
• FISKE, J. (1989). Shopping for pleasure: malls, power and resistance. In, Reading the popular. London: Unwin Hyman, s. 13–42.
• FRĄCZKIEWICZ, M. (2013). The cultural role of the Malls. Prace Etnograficzne, 41(4), 335–342. https://doi.org/10.4467/22999558.PE.13.031.1372 (Erişim Tarihi: 10.16.2023).
• FROMM, E. (2015). Sahip Olmak ya da Olmak. (Çev. Aydın Arıtan) 2. Baskı. İstanbul: Arttan Yayinevi. https://fatimekerimli.files.wordpress.com/2016/09/erix-fromm-sahip-olmak-ya-da-olmak-tr.pdf (Erişim Tarihi: 10.16.2023).
• GANGULY-SCRASE, R. (2003). Paradoxes of globalization, liberalization, and gender equality: The worldviews of the lower middle classes in West Bengal, India. Gender and Society, 17(4), s. 544-566. https://www.jstor.org/stable/3594657 (Erişim Tarihi: 8.06.2023).
• GHARIPOUR, M. (2012). The Bazaar in the Islamic City: Design, Culture, and History [(Ed. M. Gharipour)]. American University in Cairo Press. https://www.jstor.org/stable/j.ctt15m7f43 (Erişim Tarihi: 8.06.2023).
• GIDDENS, A. (1990) The Consequences of Modernity. Milton: Polity Press. https://voidnetwork.gr/wp-content/uploads/2016/10/The-Consequences-of-Modernity-by-Anthony-Giddens.pdf (Erişim Tarihi: 18.10.2023).
• GOSS, J. (1999). The 'magic of the mall': An analysis of form, function, and meaning in the contemporary retail built environment. Annals of the Association of American Geographers, 89, (3), s. 386-413. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.1993.tb01921.x
• GOTTDIENER, M. (2005). Merkezin Yeniden Kavranması: Alışveriş Merkezlerinin Toplumsal Göstergebilmsel Bir Çözümlemesi Postmodern Göstergeler: Maddi Kültür ve Postmodern Yaşam Biçimleri. (Çev. Erdal Cengiz, Hakan Gür ve Arhan Nur, Yay). Ankara: İmge Kitabevi.
• GÜLSERİN, F. C. (2010). Kamusal Alan Kavramının Değişiminin Büyükdere Aksı Üzerinden İncelenmesi. (BasılmamışYüksek Lisans Tezi), İstanbul Kültür Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜLERSOY, Ç. (1980). Story of the Grand Bazaar. İstanbul: İstanbul Kitaplığı.
• HARDWICK, M. J. (2015). Mall maker: Victor Gruen, architect of an American dream. University of Philadelphia: Pennsylvania Press.
• HOBSBAWM, E. J. (1996). The Age of Revolution, 1789-1848. Vintage Books.
• http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=52&RecID=1288 (Erişim Tarihi: 09.06.2023).
• https://core.ac.uk/download/pdf/230193502.pdf (Erişim Tarihi: 9.06.2023).
• https://docplayer.biz.tr/8051087-Tuketim-katedralleri-1-olarak-alisveris-merkezlerinin-toplumsal-gostergebilimi-forum-bornova-alisveris-merkezi-ornegi.html (Erişim Tarihi: 8.06.2023).
• KARTAL, S., & TURCAN, Y. (2018). A Research on the Development of Shopping Buildings in Historical Process; Example of Çankırı. Online Journal of Art and Design, 6(4), s. 1-20. http://www.adjournal.net/articles/64/641.pdf (Erişim Tarihi: 8.06.2023).
• KÖROĞLU, B. A., ECERAL, T. Ö., UĞURLAR, A., (2009), The Story of a Jewellery Cluster in Istanbul Metropolitan Area: Grand Bazaar (Kapalıçarşı), Gazi University Journal of Science, 22 (4), s. 383-394. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/83062 (Erişim Tarihi: 8.06.2023).
• MADANIPOUR, A. (2007). Social Exclusion and Space. In R. LeGates & F. Stout (Eds.), The City Reader (4th ed., pp. 158-165). London: Routledge. ISBN: 9780415770842.
• MANSVELT, J. (2005). Geographies of consumption. London: SAGE Publications.
• MENDİLCİOĞLU, R., & GOUDARZI, S. (2019). A Sustainable Solution of Urban Revitalization: Transformations of Shopping Malls. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), s. 235–245. http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/view/1642/1211 (Erişim Tarihi: 8.06.2023).
• OKTAY, D. (2001). Kentsel Tasarımın Kuramsal Çerçevesine Güncel Bir Bakış: Kentlerimiz, Yaşam Kalitesi ve Sürdürülebilirlik. Mimarlık Dergisi, 302, s. 45-49. https://personel.omu.edu.tr/docs/ders_dokumanlari/1281_32923_1655.pdf (Erişim Tarihi: 08.06.2023).
• OKTAY, D. (2007). Kentsel Kimlik Ve Canlılık Bağlamında Meydanlar: Kuzey Kıbrıs’ta Bir Meydan’a Bakış. Mimarlık Dergisi, Issue 334, s. 29-34.
• OLDENBURG, R. (1997). Our vanishing third places. Planning Commissioners Journal, 25(4), s. 6-10. https://plannersweb.com/wp-content/uploads/1997/01/184.pdf (Erişim Tarihi: 16.10.2023)
• ÖZAYDIN G., FİRİDİN ÖZGÜR, E. (2009), Büyük Kentsel Projeler Olarak Alışveriş Merkezlerinin İstanbul Örneğinde Değerlendirilmesi, Mimarlık Dergisi 347 (Mayıs-Haziran), s. 84-88. http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=361&RecID=2074 (Erişim Tarihi: 09.06.2023).
• ÖZORHON, G, & ÖZORHON, F. (2014). Investigation of the Change of the Shopping Mall’s Space Organization in Istanbul. Journal of Architecture and Urbanism, 38(2), s. 120-129.
• PACIONE, M. (2009). Urban Geography: A Global Perspective. London: Routledge.
• PACKER, J. E. (1997). The Forum of Trajan in Rome: A Study of the Monuments (2 vols). Berkeley: University of California Press.
• PUTNAM, R.D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon and Schuster. http://dx.doi.org/10.1145/358916.361990.
• RITZER, G. (1999). Enchanting a Disenchanted World. Continuity and Change in the Cathedrals of Consumption. New York: SAGE Publications.
• SENNETT, R. (1990). The Conscience of the Eye: The Design and Social Life of Cities. New York: Alfred A. Knopf.
• SORKIN, M. (1992). Variations on a Theme Park: The New American City and the End of Public Space. New York: Hill and Wang.
• STOREY, J. (2003). The social life of opera. European, Journal of Cultural Studies, 6(1), s. 5–35.
• ŞAN, M., HİRA, İ., & SARAÇOĞLU, A. (2017). Kentlerin Yeni Tüketim Mabetleri: Alışveriş Merkezleri. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 3(5), s. 149-169. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/300882 (Erişim Tarihi: 16.10.2023).
• ŞENTÜRK, Ü. (2012). Tüketim Toplumu Bağlamında Boş Zamanların Kurumsallaştırdığı Bir Mekân: Alışveriş Merkezleri (Avm). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (13), s. 63-77. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/411256 (Erişim Tarihi: 09.06.2023).
• THOMPSON, E. P. (1966). The Making of the English Working Class (1st ed.). Vintage Books.
• TOSH, J. (2007). A Man's Place: Masculinity and the Middle-Class Home in Victorian England. Yale University Press.
• TUAN, Y. F. (1998). Escapism. Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• TÜRK, Y. A., BAYRAM, Y., BAYRAM, Z. Y., & SAĞSÖZ, A. (2011). Trends in Retailing Through Globalization: The Case of Trabzon. International Journal of Academic Research, Vol 3. No. 3, s. 628-640. https://www.researchgate.net/profile/Yelda-Aydin-Turk/publication/329642959_Trends_in_Retailing_Through_Globalization_The_Case_of_Trabzon/links/5c135c92299bf139c7571cdc/Trends-in-Retailing-Through-Globalization-The-Case-of-Trabzon.pdf (Erişim Tarihi: 16.10.2023).
• ULUENGİN, Ö., & ULUENGİN, K. (2014). A Study On City Center Inspired Lifestyle Centers-Two Examples from Turkey: Forum Bornova and Forum Aydın. In Internatıonal Multidısciplinary Scientific Conferences on Social Sciences and Arts Sgem 2014 (s. 493-500).
• UNDERHILL, P. (2005). Alışveriş merkezleri: Nereye kadar [(B. Argönül, Çev.)]. İstanbul: Soysal Yayınları.
• UZUN, F., GÜL, E., GÜL, A., UZUN, İ., & UZUN, Ö. F. (2017). Alışveriş Merkezlerinin (AVM) Mekânsal Kullanımlarının ve Kullanıcı Eğilim ve Beklentilerin İrdelenmesi; Isparta Kenti Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 2(1), s. 1-16. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/340712 (Erişim Tarihi: 9.06.2023).
• VAN EEDEN, J. (2005). All the mall's a stage: The shopping mall as visual culture. In A. du Preez & J. van Eeden (Eds.), South African visual culture. Pretoria: Van Schaik.
• VARMA, P. K. (1998). The Great Indian Middle Class. New Delhi: Penguin Books.
• VURAL, T., & YÜCEL, A. (2006). Çağımızın Yeni Kamusal Mekanları Olan Alışveriş Merkezlerine Eleştirel Bir Bakış. İTÜDERGİSİ/a, 5(2), s. 97-106.
• YAVUZÇEHRE, P. S., & ÇEZİK, U. K. (2015). Sümerbank’tan Sümerpark’a: Alışveriş Merkezine dönüşen kamusal alanlar. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(1), s. 23-53. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/210864, (Erişim Tarihi: 9.06.2023).
• YIRTICI, H. (2005). Çağdaş Kapitalizmin Mekânsal Örgütlenmesi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. https://bilgiyay.com/wp-content/uploads/2018/03/Cagdas-Kapitalizmin-Mekansal-Orgutlenmesi.pdf (Erişim Tarihi: 16.10.2023)
• ZUCKER, P. (1959). Town and Square from The Agora to The Village Green. New York: Columbia University Press.
• ZUKIN, S. (1995), The Cultures of Cities. Oxford: Blackwell.