Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tartışmalı Bir Bürokrat: Sururizâde Ali Nazif Bey (1865-1935)

Year 2023, Volume: 8 Issue: Dr. Recep Yaşa’ya Armağan, 2119 - 2154, 24.10.2023

Ozan Can Akpınar

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1335923

Abstract

1865 yılında Antalya’da dünyaya gelen Sururizâde Ali Nazif Sururi, iyi bir eğitim alarak hukuk ile edebiyat alanlarında uzmanlaşmış ve çok sayıda eser kaleme almış bir bürokrattır. Memuriyet hayatına mülazemet görevini tamamladıktan sonra Amedî-i Divan-ı Hümayun gibi önemli bir dairede başlamış, 1901 yılında kendisine bürokratik anlamda ün kazandıracak olan Şura-yı Devlet azalığına tayin olmuştur. Ancak II. Abdülhamid’e sadık bir kişi olmasından ve hafiyelik yapmasından dolayı II. Meşrutiyet döneminde kadro harici kalmıştır. Hatta sonraki yıllarda Meşrutiyet aleyhtarlığı yaptığı gerekçesiyle sürgün dahi edilmiştir. Mütareke dönemine gelindiğinde ise bu sefer İngiliz Muhipleri Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer almıştır. Fakat böyle bir geçmişi olmasına rağmen ilerleyen yıllarda Cumhuriyet yönetiminin savunduğu değerleri destekleyen yayınlar neşretmesi nedeniyle Cumhuriyet’in ilanının ardından kendisine dokunulmamış, bilakis devlet tecrübesinden faydalanılmaya çalışılmıştır. Bu ifadelerle çalışmada, tartışmalarla dolu bir hayat hikayesi olan Sururizâde Ali Nazif Sururi’nin hayatı ve düşün dünyası dönemin ruhu içerisinde ele alınmıştır.

Keywords

Nazif Sururi, Ali Nazif, hafiye, Şura-yı Devlet, II. Abdülhamid

A Controversial Bureaucrat From The Ottoman Empire To The Republic: Sururizâde Ali Nazif Bey (1865-1935)

Abstract

Born in 1865 in Antalya, Sururizâde Ali Nazif Sururi was a bureaucrat who received a decent education, specialized in law and literature, and authored numerous works. He started his civil service career in the Vice Secretarial of the Royal Court after completing his internship, and in 1901 he was appointed as a member of the Council of State, which would bring him bureaucratic fame. However, he was excluded from the Council during the Second Constitutional Era due to his work as a sleuth and his loyalty to Abdülhamid II and was even exiled in later years on the grounds that he was an opponent of the Constitutional Monarchy. During the Armistice period, he was among the founding members of the İngiliz Muhipleri Cemiyeti (Assocciation of the Friends of England in Turkey). Despite having such a past, in the following years, since he published works that supported the values advocated by the Republican administration, nothing was against him after the proclamation of the Republic; on the contrary, they tried to benefit from his state experience. Accordingly, in this study, the life and intellectual world of Sururizâde Ali Nazif Sururi, whose life story is full of controversy, is analyzed within the atmosphere of the era.

Keywords

Nazif Sururi, Ali Nazif, secret agent, Council of State, Abdülhamid II

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 61/4535; 3414/256026; 1095/82086; 1728/129556; 3463/259722; 3478/260849. 3655/274101; 4052/303899; 3740/280443; 3955/296557; 4112/308378.
• Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH. MKT), 1344/75; 1528/93; 1539/116; 1550/47; 1626/113; 2897/31; 2887/70.
• Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (DH. SAİD. d), 18/235-236.
• İrâde – Dahiliye (İ. DH), 1075/84333; 848/68095; 982/77525; 1128/88138; 1130/88237; 1205/94304; 1173/91715; 837/67343.
• İrâde Taltifat (İ. TAL), 133/10; 135/45; 227/14; 372/33; 318/16; 372/27.
• Sadâret Hususî Maruzât Evrakı (Y. A. HUS), 241/55.
• Sadâret Resmî Maruzât Evrakı (Y. A. RES), 12/19.
• Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD), 903/43; 2806/26; 3194/115; 3157/14.
• Şûrâ-yı Devlet Sicill-i Ahval İdaresi (ŞD. SAİD), 24/1.
• Yıldız Esas Evrakı (Y. EE), 14/194.
• Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZJ), 40/39.
• Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y. PRK. BŞK), 14/63.
• Nazif Sururi’ye Ait Eserler
• Nazif Sururi, Cemâl-i İcmâl, Karabet ve Kasbar Matbaası, İstanbul 1304.
• Nazif Sururi, Dört Büyük Harika Dört Büyük Vazife, Yeni Türkiye Matbaası, İstanbul 1339.
• Nazif Sururi, Gencine-i Servet, Mihran Matbaası, İstanbul 1311.
• Nazif Sururi, Hilâfet-i Muʻazzama-ı İslâmiyye, Tahir Bey Matbaası, İstanbul 1315.
• Nazif Sururi, İcmâl-ı Kavâid, İstanbul 1300.
• Nazif Sururi, İnsan ve Ahlâk, Seyid Mehmet Tahir Matbaası, İstanbul 1319.
• Nazif Sururi, İzahlı Hukuk Usûlü Muhakemeler Kanunu, Ahmet Kamil Matbaası, İstanbul 1927.
• Nazif Sururi, Kânûn-ı Medenî’nin Para Alışverişine Dair Maddelerinin Şerhi, İstanbul 1927.
• Nazif Sururi, Lozan Mu’âhedenâmesi, Asıl Kurtuluş Günü Kapitülasyonların İlgâsı, İstanbul 1927.
• Nazif Sururi, Mecmûʻa-ı Maʻlûmât-ı Adliye, Kasbar Matbaası, İstanbul 1312.
• Nazif Sururi, Menâzır-ı Kalemiyye, Kasbar Matbaası, İstanbul 1310.
• Nazif Sururi, Mevʻiza-ı Maʻlûmât, Tahir Bey Matbaası, İstanbul 1316.
• Nazif Sururi, Millet Mi Mesul Vekilleri Mi?, El-Adl Matbaası, İstanbul 1334.
• Nazif Sururi, Numûne-i Edebiyât-ı Adliye, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul 1309.
• Nazif Sururi, Son Fırsat, Keteon Matbaası, İstanbul 1334.
• Nazif Sururi, Şerh-i Kânûn-ı Tâbiʻiyyet, Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul 1324.
• Nazif Sururi, Terbiye-i İslâmiyye, İkdam Matbaası, İstanbul 1326.
• Nazif Sururi, Ticaret-i Bahriyye Kuyudat ve Çarhçı Mekteb-i Âlisi Ticaret-i Bahriyye Kanûn-ı Tedrisatı, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul 1900.
• Nazif Sururi, Zînetü’l-Kelâm, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul 1306.
• Ahmed Saib, Tarih-i Meşrutiyyet ve Şark Mesele-i Hâzırası, haz. Şennur Şenel, Berikan Yayınları, Ankara 2007.
• Akşin, Sina, Şeriatçı Bir Ayaklanma 31 Mart Olayı, İmge Kitabevi, Ankara 1994.
• Alp, Burcu Başak, Yerli Kaynaklar Bağlamında İngiliz Muhipleri Cemiyeti, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2013.
• Anakök, Tayyar, Antalya Müellifleri ve Yüksek Tahsil Mezunları, Antalya Basımevi, Antalya 1939.
• Argıt, Celile Eren, Mîzâncı Murad Bey’in II. Meşrutiyet Dönemi Hâtıraları, Marifet Yayınları, İstanbul 1977.
• Bayar, Celal, Ben De Yazdım: Millî Mücadeleye Gidiş, c. 1, Sabah Kitapları, İstanbul 1997.
• Bezmi Nusret, Hüseyin Cahid Bey, İstanbul t.y.
• Danişmend, İsmail Hami, Sadr-ı a’zam Tevfik Paşa’nın dosyasındaki resmî ve hususî vesikalara göre: 31 Mart Vak’ası, İstanbul Kitabevi, İstanbul 1961.
• Demir, Fevzi, Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914, İmge Kitabevi, İstanbul 2007.
• Dönmez, Cengiz, Millî Mücadele’ye Karşı Bir Cemiyet: İngiliz Muhipleri Cemiyeti, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2008.
• Gör, Emre, II. Abülhamid’in Hafiye Teşkilatı ve Teşkilat Hakkında Bir Risale Örneği: ‘Hafiyelerin Listesi’, Ötüken Yayınları, İstanbul 2016.
• Gövsa, İbrahim Alâettin, Türk Meşhurları Ansiklopedisi, Yedigün Neşriyat, İstanbul 1946.
• İrtem, Süleyman Kani, Yıldız ve Jön Türkler-İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin Gizli Tarihi, haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 1999.
• Kansu, Aykut, 1908 Devrimi, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• Karabekir, Kazım, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C V/Dizi XIII, TTK Yayınları, Ankara 2000.
• Kumsal, İsmail Alper, Malûmât Hareketi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2006.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, haz. Nuri Akbayar, Transkripsiyon Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, c. 5, İstanbul 1996.
• Nazif Sururi, Saray ve Sürgün Tahta Çıkışından Sürgüne Gidişine Kadar II. Abdülhamid ve Dönemi, haz. Evren Levent Demir, Kapı Yayınları, İstanbul 2021.
• Öztuna, Yılmaz, II. Abdülhamid-Zamanı ve Şahsiyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul 2016.
• Özzorluoğlu, Süleyman Tevfik, Abdülhamid’in Cinci Hocası Ebü’l-Hüda, haz. Hüseyin Sarı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.
• Polat, Kadim, Alî Nazîf’in Zînetü’l-Kelâm’ı ve Türk Belâgatindeki Yeri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2016.
• Şemseddin Sami, Kâmûsu’l-Âʻlâm, Mihan Matbaası, c. 4, İstanbul 1894.
• Sururi, Gülriz, Kıldan İnce Kılıçtan Keskince, Doğan Kitap, İstanbul 2003.
• Tahsin Paşa, Yıldız Hatıraları, haz. Ahmet Zeki İzgöer, İz Yayıncılık, İstanbul 2015.
• Timur, Taner, Yakın Osmanlı Tarihinde Aykırı Çehreler, İmge Kitabevi, İstanbul 2006.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, c. II, Mütareke Dönemi, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1984.
• Tural, Erkan, Son Dönem Osmanlı Bürokrasisi-II. Meşrutiyet Dönemi’nde Bürokratlar, İttihatçılar ve Parlamenterler, İmge Kitabevi, Ankara 2016.
• Türkgeldi, Ali Fuat, Görüp İşittiklerim, TTK Basımevi, Ankara 2010.
• Yaman, Ahmet, Nazif Sürûrî’nin Terbiye-i İslâmiyye Adlı Eserinin Değerlendirilmesi (Transkripsiyonu, Sadeleştirilmesi ve Bazı Açılardan Analizi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya 2016.
• Yıldırım, Tahsin, Edebiyatımızda Müstear İsimler, Selis Kitaplar, İstanbul 2006.
• Makale, Bildiri ve Gazete Yazıları
• Ali Mevlevi, “Adl-i Şahsî, Adl-i İctimâʻî”, İkdam, 8 Ağustos 1324.
• Ali Mevlevi, “İslâm ve Meşrûtiyyet ve Avrupa”, İkdam, 5 Ağustos 1324.
• Ali Mevlevi, “Kânûn ve Nizâm”, İkdam, 26 Ağustos 1324.
• Ali Mevlevi, “Köylülere Hürriyet ve Müsâvâtı Anlatalım”, İkdam, 24 Ağustos 1324.
• Ali Mevlevi, “Mesâʻî-i Ricâl-i Ümem, Umrân-ı Ekâlim-i Âlem”, İkdam, 16 Ağustos 1324.
• Ali Mevlevi, “Teklîf-i Mühim”, İkdam, sayı 5122, 15 Ağustos 1324.
• Borak, Sadi, “31 Mart Vakasının Çıkış Nedenleri Üzerine Çeşitli Yorumlar ve Atatürk ve Hareket Ordusu Üzerine Orgeneral İzzet Çalışlar’ın Bir Makalesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, VIII (23), 1992, s. 357-372.
• Çalışkan, Adem, “Edebiyat Teorsi Üzerine-2: Yöntemler, Kaynakları ve Tarihçesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (16), 2011, s. 100-119.
• Demirci, Mehmet, “İzmir Mevlevîhânesi”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, (166), Temmuz 2013, s. 58-64.
• Hüseyin Cahid, “Nifaka Kimler Sebep Oluyor!”, Tanin, 10 Eylül 1324.
• Kâ. Nâ., “Dilimiz esas itibarile zengin, iştikakı geniştir”, Cumhuriyet Gazetesi, 3 Aralık 1932.
• Nazif Sururi, “İktisadi Cidal”, İctihat Dergisi, (288), 1 Kanun-ı Sani 1930.
• Nazif Sururi, “Iyâd-ı Mefâhir-i Milliye-i Osmâniyye”, Malumat Gazetesi, 19 Ağustos 1312-22 Rebiülevvel 1314.
• Nazif Sururi, “Osmanlı Lisânı Ne Kadar Sâdeleştirilebilir”, Servet, 2 Nisan 1899.
• “Hafiye Nazif Sururi”, Hukuk-ı Umumiye, (42), 14 Teşrin-i Evvel 1324.
• “Nazif Sururi Öldü”, Hilâliahmer, (180), 15 Mart 1935.
• “Nazif Sururi ve Murad Bey”, Tanin, 5 Teşrîn-i Evvel 1324.
• “Nazif Sururi”, Tanin, 19 Kânûn-ı Evvel 1324.
• “Sururi Paşa”, Malumat Gazetesi, 25 Temmuz 1312.
• İ.B.B. Atatürk kitaplığı, Demirbaş No: Bel_Mtf_60857.
• Nazif Süruri (Kadı Paşazade hafidi) ve eserleri hakkında biyografik fiş, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı, Demirbaş No: Bel_Mtf_55752.
• Salt Research, Feridun Fazıl Tülbentçi Arşivi, ID: FFT733126.