Acclamation/Imprecation and Adilcevaz Example in Turkish Culture

Yıl 2015, Cilt: 52 Sayı: 52, 97 - 125, 21.01.2016

Veysi Sevinçli

Öz

With the important role in Turkish culture and Turkish folk
literature, acclamations and imprecations have been regarded as a literary
genre between human communities for expressing of happiness and
unhappiness year on year. While some people rejoiced and became happy
in the event of acclamation; some sorrowed because of even imprecation
and lack of lovely statements. Acclamations and imprecations are a method that financially poor and physically weak person refer generally
in social communities.
Subjects of acclamations and imprecations contain human life,
standard of judgment of people and wise sayings in moral culture and
have taken different form according to time and place and new styles.
Because story, saga, poem, folk music and dirge contain so many
acclamations and imprecations, it is seen that acclamations and
imprecations have been an instrument of defense and happiness time to
time.
These wise sayings inherited from generation to generation have a
big importance thanks to identifying extinct or almost extinct the words
and reviving them also. In this perspective, acclamation and imprecation
of Adilcevaz, especially for this aim even a small part of Turkish
geography and Turkish community have a significant role in respect to
variety and originality in Turkish language and culture.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Culture, Acclamation, Imprecation, Adilcevaz

Türk Kültüründe Alkış/Kargış ve Adilcevaz Örneği

Öz

Türk kültürü ve Türk Halk Edebiyatında önemli bir yere sahip olan
alkış ve kargışlar, edebî bir tür olarak yıllarca insan toplulukları arasında
“mutluluk ve mutsuzluğun dışa vurumu olarak” yerini almıştır. Bazı
insanlar, fıtratı gereği alkışa muhatap olunca sevinip, mutlu olurken;
bazıları da bu güzel sözlerden mahrum olmalarından hatta kargışa
muhatap olmalarından dolayı üzülmüştür. Alkış ve kargışlar, sosyal
toplumlarda genellikle maddi açıdan fakir ve fizikî yönden de zayıf
insanların başvurduğu bir yöntemdir.
Konularını insan hayatı, kişilerin değer yargısı ve toplumun maddî
ve manevî kültürünü içinde barındırdığı özlü sözlerden alan alkış ve
kargışlar, zaman ve zemine göre değişik şekiller almış, yeni tarzlara
bürünmüştür. Hikâye, destan, şiir, türkü ve ağıt gibi edebî türlerin, alkış
ve kargışlarla dolu olması, bunların zaman zaman toplumun bir savunma
ve zaman zaman da mutluluğu ifade etme aracı olduğunu göstemiştir.
Nesilden nesile kuşaktan kuşağa aktarılan bu özlü sözler, dilde
kaybolmuş veya koybolmaya yüz tutmuş kelimeleri tespit etme ve
diriltmede önemli bir yere sahiptir. Bu çerçevede Türkiye coğrafyası ve
Türk toplumunun küçük bir parçası da olsa bu amaca katkı sağlamak
açısından Adilcevaz alkış ve kargışlarının çeşitlilik ve orijinallik
bakımından Türk dilinde Türk kültüründe kayda değer bir yeri vardır.

Anahtar Kelimeler

Türk, Kültür, Alkış, Kargış, Adilcevaz

Kaynakça

• Adilcevaz Belediyesi, Kültür Hizmeti, Dost Basım Ltd. Şti., Adana 2008.
• AKALIN, L. Sami, Türk Dilek Sözlerinden Alkış Kargışlar, Kültür Bakanlığı Yayınları,
• AKALIN, Şükrü Halûk, Türk Dili: Dünya Dili, http://tdk.gov.tr/ima- ges/stories/eskidosyalar/turkdilidunyadili.pdf . 30.04.2015
• AnaBritanica Genel Kültür Ansiklopedisi, Adilcevaz, Hürriyet Ofset Matbaacılık ve Gazetecilik AŞ., İstanbul 1993.
• ARTUN, Erman, “Günümüz Adana Âşıklık Geleneğinde Alkış-Kargış” http://turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/semp_3/artun.php 23.03.2012.
• ATALAY, Besim, Divan ü Lügat-it Türk Tercümesi, 2. basım, Cilt II, Ankara 2005.
• ATEŞ, Süleyman, Açıklamalı Büyük Dua Mecmuası, Ankara 1974.
• ATILGAN, Halil, Âşık Ferahî, Hayatı, Şiirleri, Eserleri, Adana 1984.
• BAYATLI, Necdet Yaşar, Irak Türkmenlerinin Masallarında Motif ve Tip İncelemesi, Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı Yayınları, Ankara 2007.
• BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1978.
• ÇAMLIBEL, Faruk Nafiz, Han Duvarları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
• ÇAMLIBEL, Faruk Nafiz, Zindan Duvarları, Tan Gazetesi Matbaası, İstanbul 1967.
• DOĞAN, Kaya, Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Şiirinde Beddualar, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2001.
• ELÇİN, Şükrü, Halk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara 1993.
• ERGİN, Muharrem,Türk Dil Bilgisi, İstanbul 1972.
• ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Giriş-Metin-İndeks, Ankara 1997.
• ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı II, İndeks-Gramer, Türk Dil Kurumu Yayınları: 219. Ankara 1997.
• GABAİN, A. Von, Eski Türkçenin Grameri (Çeviren Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları: 532, Ankara 2000.
• HATİBOĞLU, Letâyifnâme, (Hazırlayan: Veysi Sevinçli), Töre yayın Grubu, İstanbul 2007.
• HELİMOĞLU, Yavuz Muhsine, “Ortak (Anonim) Halk Edebiyatı, Hem Şiir, Hem Düz Yazı Şeklinde Söylenmiş Türler” https//www.anadolu.edu.tr.,s.147-149 25.03.2012.
• HÜRMÜZLÜ, Habip, Kerkük Türkçesi Sözlüğü, Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
• KALAFAT, Yaşar-BEYATLI, Necdet Yaşar, Türk Kültürlü Halklarda Alkışlar- Kargışlar, Berikan Yayınevi, Ankara 2011.
• KEMALOĞLU, Terekeme-Karapapak Türklerinde Dualar (Alkışlar ve Beddualar Kargışlar), Muğla Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi, Bahar 2011, Sayı 26.
• KÜÇÜK, Sabahattin, Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım), TDK Yayınları, Ankara 1994. KAYNAKÇA
• Adilcevaz Belediyesi, Kültür Hizmeti, Dost Basım Ltd. Şti., Adana 2008.
• AKALIN, L. Sami, Türk Dilek Sözlerinden Alkış Kargışlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• AKALIN, Şükrü Halûk, Türk Dili: Dünya Dili, http://tdk.gov.tr/ima- ges/stories/eskidosyalar/turkdilidunyadili.pdf . 30.04.2015
• AnaBritanica Genel Kültür Ansiklopedisi, Adilcevaz, Hürriyet Ofset Matbaacılık ve Gazetecilik AŞ., İstanbul 1993.
• ARTUN, Erman, “Günümüz Adana Âşıklık Geleneğinde Alkış-Kargış” http://turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/semp_3/artun.php 23.03.2012.
• ATALAY, Besim, Divan ü Lügat-it Türk Tercümesi, 2. basım, Cilt II, Ankara 2005.
• ATEŞ, Süleyman, Açıklamalı Büyük Dua Mecmuası, Ankara 1974.
• ATILGAN, Halil, Âşık Ferahî, Hayatı, Şiirleri, Eserleri, Adana 1984.
• BAYATLI, Necdet Yaşar, Irak Türkmenlerinin Masallarında Motif ve Tip İncelemesi, Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı Yayınları, Ankara 2007.
• BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1978.
• ÇAMLIBEL, Faruk Nafiz, Han Duvarları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
• ÇAMLIBEL, Faruk Nafiz, Zindan Duvarları, Tan Gazetesi Matbaası, İstanbul 1967.
• DOĞAN, Kaya, Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Şiirinde Beddualar, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2001.
• ELÇİN, Şükrü, Halk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara 1993.
• ERGİN, Muharrem,Türk Dil Bilgisi, İstanbul 1972.
• ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Giriş-Metin-İndeks, Ankara 1997.
• ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı II, İndeks-Gramer, Türk Dil Kurumu Yayınları: 219. Ankara 1997.
• GABAİN, A. Von, Eski Türkçenin Grameri (Çeviren Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları: 532, Ankara 2000.
• HATİBOĞLU, Letâyifnâme, (Hazırlayan: Veysi Sevinçli), Töre yayın Grubu, İstanbul 2007.
• HELİMOĞLU, Yavuz Muhsine, “Ortak (Anonim) Halk Edebiyatı, Hem Şiir, Hem Düz Yazı Şeklinde Söylenmiş Türler” https//www.anadolu.edu.tr.,s.147-149 25.03.2012.
• HÜRMÜZLÜ, Habip, Kerkük Türkçesi Sözlüğü, Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
• KALAFAT, Yaşar-BEYATLI, Necdet Yaşar, Türk Kültürlü Halklarda Alkışlar- Kargışlar, Berikan Yayınevi, Ankara 2011.
• KEMALOĞLU, Terekeme-Karapapak Türklerinde Dualar (Alkışlar ve Beddualar Kargışlar), Muğla Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi, Bahar 2011, Sayı 26.
• KÜÇÜK, Sabahattin, Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım), TDK Yayınları, Ankara 1994.
• MACİT, Muhsin (Hazırlayan), Nedim Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara 1997.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültürüne Giriş II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• OĞUZ, M. Öcal-AĞIR, Meltem-ÇAKIR, C. Şeyda, Alkışlar, Kargışlar Ninniler,
• ÖZKAN, Mustafa-SEVİNÇLİ, Veysi, Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, Akademik Kitaplar, 3. Baskı, İstanbul 2011.
• ÖZTÜRK, İrfan, Adilcevaz Ağzı (İnceleme-Metin-Sözlük), YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Yıl 2001.
• ÖZTÜRK, Jale, Antakya Ağzında Alkışlar, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2013.
• TERZİOĞLU, Öykü, “Alkış ve Kargışların Sözlü Kültürdeki Yerleşik Kodlarının Aktarımını ve Yeniden Üretimini Kolaylaştıran Biçimsel Özellikleri” http://www.millifolklor.com. , 23.03.2012.
• Türk Dil Kurumu, İmlâ Kılavuzu, Ankara 1996.
• Türk Dil Kurumu, Derleme Sözlüğü, Cilt I-XI, Ankara (1963-1982).
• Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara 1988.
• www.dunyamizitaniyalim.com/konuşulanlar. 09.04.2012.
• YONGA, Necati, “Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Beddua Şiirleri”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ 24.04.2012.