ZEMAHŞERÎ'NİN ATVÂKU’Z-ZEHEB , el-KELİMU’N-NEVÂBİĞ VE MAKÂMÂT'INDA İNSANIN KİŞİLİĞİNİ YOK EDEN ÖZELLİKLERİN ANALİTİK KRİTİĞİ

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 5, 49 - 65, 15.12.2016

Hacı Çiçek

Öz

Zemahşennin, İslâm ilimleri ile Arap
dili ve belagati konusundaki yetkinliği, bütün ilim erbabmca kabul edilmiştir.
O, toplumun dertleriyle ilgilenmeyen, sa­dece ilimle uğraşan ve toplumdan soyut
münzevi hayat yaşayan biri değildir. Onun yazdığı“Atvâku’z-Zeheb
fi’l-Mevâ'iz ve’l-Hutab”, “el-telimu’n-Nevâbiğ’ ve “Makâmât” adlı
eserleri, onun, toplumun merkezinde bulunduğuna dair en büyük kanıttır.
Zemahşerî, adı geçen eserlerinde birey ve toplumu inşa veya imha eden ka­lıcı
özelliklere değinmiştir. Her üç eser, içerik olarak birbirine yakın, hatta
birbirini tamamlayıcı formattadır. O, eserlerinde kimi zaman bireye, kimi zaman
topluma kimi zaman ise idare erkine sahip otoritelere seslenmiştir. Zemahşerî,
birey ve top­lumu sihir, fal, şan şöhretten sakındırma; âlim kimseyi ilmiyle
amel etme; idareciyi de adam kayırma, zulüm, rüşvet, zimmet, irtikâp ve yüz
kızartıcı suçlar hakkında uyarmıştır. Bu konuda gelecek tepkilerden ürkmemiş;
çok sevecen ve babacan bir tavırla meramını açıkça ifade etmiştir. Onu, çok
yönlü bir âlim olarak değerlendir­menin yanı sıra bir davetçi, bir kılavuz ve
bir rehber olarak da görmek mümkündür.

Biz,
bu çalışmada onun konu edindiği birey ve toplumu imhaya götüren özellikleri ele
alacak, onların analiz ve kritiğini yapacağız.

Anahtar Kelimeler

Zemahşerî, Atvaku’z-Zeheb, Makâmât, Birey, Toplum

Kaynakça

• Abduh, Muhammed (Ö.1905), Şerhu Nehci’l-Belâga, Dâru’l-Marife, Beyrût, 1412/1992. Abdulbakî, Muhammed Fuad (Ö.1967), el-Mucemul Mufehres U Elfâzi’l-Kurani’l- Kerim, el-Matba‘atu’l-İslâmiyye, İstanbul, 1982. Ağırbaşlı, Ahmet, 2000 Yılında 2000 Güzel Söz, İttifak Kültür Serisi, Konya, 2000. el-Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. Abdullâh b. Sehl b. Saîd b. Mehrân, (Ö.395/1010), Cemheretu’l-Emsâl, Dâru’l-Fikr, Beyrût, ts. Avâd, Ahmet Abdu’t-Tavvâb, Atvâku 'z-Zeheb fi 'l-Mevâ’iz ve 1-Hutab’m muhakki¬ki, Dâru’l- Fadîle, Kâhire, ts. el-Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdulhâlik el-Basrî (Ö.292/905), Mus- ned, thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah, Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, el- Medinetu’l-Munevvere, 1988. Beyhakî, Ahmedb. Hüseyinb. Ali b. Musa (Ö.458/1066), Şuabul-îman, thk. Ab- dulali Abdulhamid, Mektebetu’r-Ruşd, Riyâd, 1423/2003. Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmail (Ö.256/870), Sâhihul-Buharî, el- Mektebetu’l İslâmî, İstanbul, 1979. Câhız, Ebu Osman Amr b. Bahr b. Mahbûb (Ö.255/869), el-Hayavân, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 2004. Carrel, Alexis (Ö.1944) - Şeriati, Ali (Ö.1977), Dua, çev. Kerim Güney, Bir Yay. İs¬tanbul, 1983