17. YÜZYIL ANADOLU TÜRKÇESİ İLE BİR ÂMENTÜ ŞERHİ ÜZERİNDE DİL İNCELEMESİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 3, 160 - 210, 29.07.2017

Aslı Zengin Ayşe Türkhan

Öz

Toplum hayatında dinin önemli bir yer
tuttuğu bilinmektedir. Bu nedenle de dinî ve tasavvufî şerhlerin edebiyatımızda
büyük bir ağırlığı vardır. Dinî şerhlerin başında Besmele şerhleri, hadis-i
şerîflere yazılan şerhler, Âmentü, Kunut duâları, Kenzü’l-‘Arş gibi duâların
şerhleri gelir. Şârihin kendi anladığını ve bildiğini halka anlatma kaygısından
doğan şerhler, anlaşılması güç olan konuların insanlar tarafından kolay
anlaşılması kaygısıyla yazıldığı için ayrıca öneme sahiptir. Zira şârih dinî
bir konuyu izah etme çabasında olduğundan bu hassasiyetle seçtiği kelimelere de
dikkat etmek durumundadır. İncelenen metin, Molla Şaban isimli bir mütercim
tarafından Arapçadan tercüme edilen bir Āmentü Şerhidir. 17. yüzyıl 
Anadolu Türkçesi dil dönemine ait olan bu metin dinî hassasiyyetle,
Arapça bilmeyenler için tercüme yoluyla dilimize kazandırılmış küçük bir
risaledir. İnanç esasları konusunda gerek halk
gerekse de medreselerde eğitim gören talebeler için tercüme yoluyla Türk diline
kazandırılan bu küçük risalede, Arapça kelimeler ve cümleler karşısında birebir
yapılan tercümelerde son derece sade ve açık bir Türkçe kullanıldığını
görmekteyiz. Metin Latin
harflerine aktarılmış, üzerinde dil incelemesi yapılmış ve sözlüğü
hazırlanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Molla Şa‘ban, Āmentü, Āmentü Şerhi, 17. Yüzyıl Anadolu Türkçesi, dil incelemesi

Kaynakça

• Algar, Hamid (1997). , “Hâlid el-Bağdâdî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XV, İstanbul : 285.
• Bulut, Mehmed (1990). "Âmentü", Şamil İslam Ansiklopedisi, C. I, İstanbul: Şâmil Yayınevi. 129-130.
• Çantay, Hasan Basri (2005). Tefsirli Kur’ân Meâli 1-2-3. İstanbul: Risale Yayınları. Devellioğlu, Ferit (2002). Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 2., 3. ve 6. Kitaplar (2011). ed. Seyit Ali Kahraman; Yücel Dağlı, Robert Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Gölcük, Şerafettin; Bebek, Adil (1995). “el-Fıkhü’l-ekber”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XII, İstanbul: 544-546.
• Kanar, Mehmet (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları. Manisa’nın Kültür ve Tabiat Varlıkları (1992). Manisa: Manisa Belediyesi Kültür Dizisi Yayınları.
• Özkan, Mustafa (2009). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Yavuz, Yusuf Şevki (1991). “Āmentü Maddesi”, İslam Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 28-30.
• Aliyyül-Kârî (1981). Fıkh-ı Ekber Aliyyül-Kârî Şerhi. çev. Yunus Vehbi Yavuz. İstanbul: Çağrı Yayınları.