CHEDO MIJATOVICH’IN ‘SERVIA AND THE SERVIANS [SIRBISTAN VE SIRPLAR]’ ADLI ESERİNDEKİ FIKRALARDA TÜRK İMGESİ

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 363 - 378, 26.04.2018

Salahaddin Bekki Sahra İpek Edis Aydoğan

https://doi.org/10.20322/littera.384960

Öz

Chedo Mıjatovıch, “Sırbistan
ve Sırplar, London 1908” adını taşıyan eserinin V. bölümünü (s. 114-133)
fıkralara ayırmıştır. Bu bölümde yer alan 21 adet fıkradan 9’unda (8, 9, 14,
16, 17, 18, 19, 20 ve 21 numaralı fıkralar), Türk fıkra tipleri arasında ortak
şahsiyeti temsil yeteneğini kazanmış olan Nasreddin Hoca, ya fıkraların
başkahramanıdır ya da fıkralarda önemli bir role sahiptir. Mıjatovıch, söz
konusu bölümün girişinde, Sırp fıkralarında Türk ağaları, kadıları ve
hocalarının komik ve aptal kişilikleri temsil eden tipler olarak resmedildiğini
söyler ve bu görüşünü destekleyen fıkra metinlerine yer verir.

Gülmenin ortaya çıkabilmesi için fıkrada yer alan
tiplerden birinin diğer fıkra tiplerine göre bir zaafının, bedenî bir
noksanlığının veya bir zihinsel özrünün bulunması gerekir. Fıkralarda bir olumlu
bir de olumsuz tip (rakip) vardır. Fıkra anlatıcısına göre olumlu tip, her
zaman kendi mensubu bulunduğu millet veya topluluğu temsil eden fıkra tipidir.
Anlatıcı böylelikle hedef aldığı, rakip olarak gördüğü topluluk veya millet
karşısında fıkra tipi üzerinden bir üstünlük sağlamış olur. Olumsuz tip ise
anlatıcının yermek istediği topluluk veya milleti temsil eden tiptir.

Çalışmamızda Sırplar arasında anlatılan ve olumsuz
(rakip) tipleri Türklerin temsil ettiği fıkralar, “Mizahta Üstünlük Teorisi”ne
göre ele alınıp değerlendirilecektir. Bu teorinin temelinde, “rakibi saf dışı bırakmaktan duyulan keyif, bir
başkasını dezavantajlı duruma getirmenin verdiği haz, öteki konumundaki kişinin
düştüğü kötü durumdan duyulan mutluluk, başkalarının talihsizliklerinden ve
acılarından alınan zevk, bedensel çirkinlik veya bozuklukların kendi bedeninde
olmamasından duyulan memnuniyet ile mantıksız hareket ve eylemlere gülme” yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Chedo Mıjatovıch, Servia and the Servians, fıkra, Nasreddin Hoca

Kaynakça

• Bayraktar, Zülfikar (2010). Mizah Teorileri ve Mizah Teorilerine Göre Nasreddin Hoca Fıkralarının Tahlili. Doktora Tezi. İzmir, Ege Üniversitesi.
• Emeksiz, Abdülkadir (2015). “Türk Halkbilimi Mizah Araştırmalarına Dair Genel Tespit, Değerlendirme ve Teklifler”. Turkish Studies, Volume 10/8: 987-1024.
• Gülboy, Burak Samih (2012). “Chedomille Mijatovitch’in Anılarında Türk ve Osmanlı İmgeleri”. Türkiye-Sırbistan İlişkileri / Belgrad'a Uğrar Yolu Tuna'nın. ed. Yeliz Okay ve Tuncay Babalı, İstanbul: Doğu Kitabevi, 49-67.
• Güvenç, Ahmet Özgür (2014). Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Mizahi Destanlar. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Mijatovich, Chedo (1908). Servıa And The Servıans. London.
• Şahin, Halil İbrahim (2014). “Gelenek, Gülme ve Şaka”. Millî Folklor, S. 101 (Bahar), s. 237-251.
• Türkmen, Fikret (1999). Nasreddin Hoca Latifelerinin Şerhi (Burhaniye Tercümesi) Transkripsiyon, İnceleme, Metin. İzmir: Akademi Kitabevi.