“MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 1, 61 - 104, 13.07.2023

Tolga Şirin

https://doi.org/10.55792/anayasayargisi.1326920

Öz

Bu makalede yasama sorumsuzluğu konusunda Türk anayasa hukuku
literatüründeki görüşler güncel içtihatlar ışığında gözden geçirilmekte ve
bir analiz sunulmaya çalışılmaktadır. Makaledeki temel bulgu, mutlak
gibi görünen yasama sorumsuzluğunun gerçekte hiç de öyle olmadığıdır.
Yasama sorumsuzluğu dört yönden aşınmıştır: (1) Yasama sorumsuzluğu,
AYM içtihatlarıyla hukuk davalarına etki göstermemekte, bu da
muhalefet mensuplarının yüksek tazminatlarla karşı karşıya kalmasına
neden olmaktadır. (2) Yasama sorumsuzluğu, TBMM’nin belirsiz
İçtüzük hükümleri ve bu hükümlerin keyfî uygulanması nedeniyle idari
yaptırımlar karşısında yeterli korumayı sağlayamamaktadır. (3) Ceza
davalarında ise yasama sorumsuzluğu, bir yandan özellikle güvenlik
tedbirlerinde yeterince dikkate alınmaması diğer yandan salt düşünce
açıklamasına dayalı suçlarda yasama dokunulmazlığının istisnaları
nedeniyle aşınmıştır. (4) 2016 yılında kabul edilen geçici madde 20’de,
yasama sorumsuzluğunun koruyuculuğunu aşındırmıştır.
Yazar ayrıca yasama sorumsuzluğunun istisnaları konusunda,
öğretide süregelen kabullerin ötesinde yeni bir istisnalar listesi
sunmuş ve bunu öğretinin tartışmasına açmıştır. Buna göre istisnalar
şu şekildedir: (i) milletvekillerinin sözlerinin (siyasi parti kapatma
davalarında) yaptırıma tabi olabilmesi, (ii) orman tahribi propagandası yasağı, (iii) İçtüzük’te öngörülen disiplin yaptırımları ve (iv) dışarıda
yineleme yasağı. Dışarıda yineleme yasağı Meclis’in bu konuda genel
olarak gizlilik kararı alması veya özel olarak milletvekiline dönük karar
alması olmak üzere iki biçimde tezahür edebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yasama bağışıklığı, yasama sorumsuzluğu, teşrii masuniyet, TBMM İçtüzüğü, Türk anayasa tarihi

Kaynakça

• AKYÜREK, Akman (1991). Parlamenterlerin Yasama Faaliyetlerinden Dolayı Hukuki ve Cezai Sorumlulukları, Ankara: Başbakanlık Yayınları.
• ANAYURT, Ömer (2022). Anayasa Hukuku: Genel Kısım (5. Baskı), Ankara: Seçkin Yayınevi.
• ARSEL, İlhan (1955). “Suistimale Uğrayan Bir İmtiyaz: Teşrii Muafiyet”, Forum Dergisi, C. 2., S. 23.
• ATAR, Yavuz (2022). Türk Anayasa Hukuku (15. Baskı), Ankara: Seçkin Yayınevi.
• AYBAR, Mehmet Ali (1937). “Teşrii Masuniyet Esası ve Tatbik Şekilleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, S. 3., ss. 120-160.
• AYBAY, Rona (1963). Karşılaştırmalı 1961 Anayasası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• AYDIN, Mesut (2009). “Milletvekillerinin Yasama Sorumsuzluğunun Siyasal Parti Kapatma Davalarına Etkisi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 58., S. 4., ss. 711-736.
• BABANZÂDE İsmail Hakkı (2014). Hukuk-ı Esasiye, Fernaz Balcıoğlu ve Ayça Büşra Balcıoğlu (haz.), İstanbul: Erguvani Yayınevi.
• BAŞGİL, Ali Fuad (1941). “Teşrii Masuniyet Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 7., S. 1-3., ss. 3-89.
• BİLİR, Faruk (2001). Türkiye’de Milletvekilliği ve Milletvekilliğinin Sona Ermesi, Ankara: Nobel Yayınları.
• DÖNER, Ayhan (2004). “Parlamenter Bağışıklıklar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 8., S. 1-2., ss. 49-72