KUR RİSKİNİN YÖNETİLMESİNDE MERKEZ BANKASI’NIN POLİTİKA VE UYGULAMALARININ ETKİLERİNİN VE REEL SEKTÖRE YANSIMALARININ ANALİZİ: BİR ÜLKE UYGULAMASI TÜRKİYE

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 117 - 128, 30.12.2020

İbrahim Yıldırım

Öz

Altın yerine geçecek uluslararası bir para birimi ve sabit kur sistemi ilk kez Bretton Woods antlaşması ile hayata geçirilmiştir. O dönemden günümüze kadar geçen sürede, neoliberal ekonomi politikaları Amerika Birleşik Devletleri ulusal para birimi doların kullanımını küreselleştirmiştir. Dalgalı döviz kuru sisteminin 1980’li yıllarda daha fazla ülke tarafından benimsenmesi sonucunda küresel sermaye hareketleri yaygınlaşmıştır. Bu gelişme az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri ekonomik açıdan olumsuz etkilemiş, kur farklılıkları kaynaklı finansal risklere sebep olmuş ve sektörleri döviz kuru, faiz oranı ve kredi riskleri ile karşı karşıya bırakmıştır. Belirtilen sorunlara karşı merkez bankaları bazı araçlar kullanarak mücadele etmektedir. Yabancı kur üzerine kurgulanmış ve doların etkili olduğu bu ekonomik model zayıf ülkeleri ellerindeki kısıtlı olanakları kullanarak finansal riskler ile mücadele etmeye zorlamaktadır. Bu çalışmada, kur riski yönetiminde merkez bankası politikaları ve uygulamalarının reel sektöre etkilerinin analizi ve Türkiye açısından durumun incelenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur riski, Merkez Bankası, Para Politikası, Reel Sektör

ASSESSMENT OF THE EFFECTS OF CENTRAL BANK’S POLICIES AND PROCEDURES FOR FOREIGN CURRENCY RISK MANAGEMENT ON REAL ECONOMY: A CASE STUDY OF TURKEY

Öz

The Bretton-Woods Agreement firstly established an international monetary system and fixed exchange rate system that get the gold out of use in the economy. Since that time until now, the neoliberal policies have globalized the use of the official currency unit, dollar, of the United States of America throughout the world. Because the floating exchange rate was accepted in the 1980s by many countries, the global capital flows have therefore become widespread. This situation has adversely affected in the underdeveloped and developing countries on their economy, as well as resulting in the financial risks based on currency differences, and encountering the sectors with currency rate, interest rate, and credit risks. The central banks combat this sort of issues by using some financial policies. Eventually, this economic model based on foreign currency rate, inparticular, based on dollar; always stress the countries having weaker economy to respond to the financial risks occurring from currency differences with their limited sources. In this study, we aimed to assess the effects of central bank’s policies and procedures for foreign currency risk management on real economy, particularly in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Currency risk, Central Bank, Monetary Policy, Real Economy

Kaynakça

• Aktaş, Z., Alp, H., Gürkaynak, R., Kesriyeli, M., & Orak, M. (2009). Türkiye’de para politikasının aktarımı: Para politikasının mali piyasalara etkisi. İktisat, İşletme ve Finans, 24(278), 9-24.
• Aldemir, S. (2011). Türkiye’de dalgalı kur rejimi ve değişen döviz kuru dinamikleri. Business and Economics Research Journal, 2(3), 139-159.
• Alexander, W. E., Balino, T. J. T., & Enoch, C. (1995). The adoption of indirect instruments of monetary policy. IMF Çalışma Tebliği No: 126, Washington DC, USA.
• Altay, O. (2007). Döviz kuru rejimi tercihini belirlemeye yönelik yaklaşımlar. Ege Akademik Bakış, 7(2), 691-706.
• Altın, H. (2017). Türkiye’de döviz piyasalarında yaşanan fiyat hareketlerinin ölçülmesi. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 95-104.
• Arslan, B. G., & Ergeç, E. H. (2011). Türkiye ekonomisinde para politikasının sektörel etkileri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 89-104.
• Arslan, C. (2005). Döviz kuru riski ve yönetimi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye.
• Atılğan, M. H. (2016). Yeni para politikası anlayışı ve finansal istikrar. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(2), 249-268.
• Ay, A. (2001). Döviz kurlarının belirlenmesinde parasal modellerin başarısını etkileyen faktörler. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 1-2, 125-146.
• Aysoy, D. (2017). Türkiye’de merkez bankası müdahaleleri ile döviz kuru arasındaki ilişki (1 Ocak 2004 – 30 Haziran 2015). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Türkiye.
• Bağış, B. (2016). Döviz kuru sistemleri. Nadir Eroğlu, Hasan Dinçer ve Ümit Hacıoğlu (Ed.). Uluslararası Finans Teori ve Uygulama, ss. 361-407.
• Bayraktutan, Y., & Özkaya, H. (2009). Ekonomik büyüme ve enflasyon sonuçları bakımından farklı kur rejimleri. ODTÜ Gelişme Dergisi, 36(Haziran), 51-70.
• BBC News. (2018). Financial Times: TL Türkiye'deki krizin keskin ucunda, (08.08.2018).
• Cengiz, Ç. (2018). Döviz kurunun belirlenmesine yönemlik teorik yaklaşımlar. Sakarya İktisat Dergisi, 7(4), 1-17.
• Cengiz, V., & Öruç, O. (2018). Para politikasının etkilerinde sektörel asimetriler: Türkiye için VAR analizi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 55(635), 51-64.
• Çetin, M. Ö. (2016). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Politikası Uygulamalarının Gelişimi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 8(14), 67-101.
• Duman, Y. K. (2016). Türkiye ekonomisinde para politikasının ekonomik büyüme üzerinde uzun ve kısa dönemli etkisi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 53(617), 73-83.
• Eğilmez, M. (2012). Güncellenmiş para politikası uygulamaları. Erişim tarihi: 29 Eylül 2012, http://www.mahfiegilmez.com/2012/09/guncel-para-politikas.html
• Eğilmez, M. (2018). TL'deki hızlı değer kaybının nedeni. http://www.mahfiegilmez.com/2018/04/tldeki-hzl-deger-kaybnn-nedeni.html, (10.04.2018).
• Eğilmez, M. (2019). Dolar TL kurunun yükselişi ve düşüşü. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2019, http://www.mahfiegilmez.com/2019/05/dolar-tl-kurunun-yukselisi-ve-dususu.html.
• Eruygur, O. (2011). Piyasa-Talep ve arz kavramları – piyasa dengesi. Erişim tarihi: 03 Ekim 2011, http://www.ozaneruygur.com/DERS_IKTI101_1112_01/?download=IKTI101_DersNotu_02_1112_01.pdf.
• Euronews. (2018). Enflasyon-kur sarmalına önlem alınmazsa bedeli büyük olur, https://tr.euronews.com/2018/08/10/-turkiye-de-kriz-bankacilik-sektorune-sicrayabilir-, (10.08.2018).
• Euronews. (2020). Türkiye’nin dünya ekonomileri sıralamasındaki yeri ne, ik qo’a en yakın noktada mı?, https://tr.euronews.com/2020/06/21/turkiye-nin-dunya-ekonomileri-s-ralamas-ndaki-yeri-ne-ilk-10-a-en-yak-n-noktada-m, (21.06.2020).
• GazeteBilkent. (2016). Merkez Bankaları: Geçmişten günümüze Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2016, http://www.gazetebilkent.com/2016/08/19/merkez-bankalari-gecmisten-gunumuze-turkiye-cumhuriyet-merkez-bankasi/
• Gediz, D., & Sağın, A. (2015). Merkez Bankası bağımsızlığı kavramı. İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, 2(2), 95-112.
• Günaydın, E. (2019). Hangi ülkenin merkez bankasında ne kadar rezervi var? https://tr.euronews.com/2019/05/04/rezerv-nedir-hangi-ulkenin-merkez-bankasinda-ne-kadar-rezervi-var
• Güngör, G. Y., & Sümer, T. P. (2017). Reel sektörün temerrüt olasılığı ve bankacılık sektörü aktif kalitesine yansıması. Erişim tarihi: 22 Aralık 2017, http://tcmbblog.org/wps/wcm/connect/blog/tr/main%20menu/analizler/reel_sektorun_temerrut_olasiligi.
• İşcan, H., & Kaygısız, A. D. (2019). Türkiye’de döviz kuru, enflasyon ve faiz oranı ilişkisi: 2009-2017 uygulaması. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (17), 581-604.
• Onay, Y., & Korkmaz, H. İ. (2019). Gelişmekte olan ülkelerde kur risk primi belirleyicileri. Erişim tarihi: 03 Ocak 2019, http://tcmbblog.org/wps/wcm/connect/blog/tr/main%20menu/analizler/gelismekte_olan_ulkelerde_kur_risk_primi_belirleyicileri.
• Örnek, İ. (2009). Türkiye’de parasal aktarım mekanizması kanallarının işleyişi. Maliye Dergisi, 156, 104-125.
• Özkan, F. Ö. (2007). Kurumsal yapının politika başarımına etkisi: Enflasyon hedeflemesini uygulayana ülkeler üzerine bir inceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Adana, Türkiye.
• Öztürk, S. (2012). Merkez Bankacılığında bağımsızlık şeffaflık ve hesap verebilirlik açısından üç merkez bankası: FED, ECB ve TCMB. KAÜ İİBF Dergisi, 3(4), 69-88.
• Sarı, S. (2018). Döviz kuru ile faiz oranları arasındaki nedensellik ilişkisi: 2006-2018 dönemi. Social Sciences Research Journal, 7(4), 218-230.
• Serel, A., & Özkurt, İ. C. (2014). Geleneksel olmayan para politikası araçları ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 22, 56-71.
• Sever, E., & Mızrak, Z. (2007). Döviz kuru enflasyon ve faiz oranı arasındaki ilişkiler: Türkiye uygulaması. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 7(13), 265-283.
• Sputnik. (2018). TL'deki kriz gelişmekte olan ülkelere sıçrıyor, https://tr.sputniknews.com/analiz/201809021035012112-turkiye-tl-ekonomik-kriz/, (02.09.2018).
• Stratejik Ortak. (2018). Dolar krizi: Yaşananlar “Küresel ekonomik savaş” mı? https://www.stratejikortak.com/2018/08/abd-turkiye-dolar-yaptirimi.html, (18.08.2018).
• Talaslı, İ. A. (2018). Öngörülebilir para politikası: Sapma endeksi ne söylüyor?. Erişim tarihi: 23 Mart 2018, http://tcmbblog.org/wps/wcm/connect/blog/tr/main+menu/analizler/ongorulebilir_para_pol.
• Tanrıöven, C., & Aksoy, E. E. (2009). Krizlerin yerel sektör işletmeleri üzerine etkileri: İMKB’de sektörel bazda inceleme. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11/2, 79 -114.
• Tatlıyer, M. (2016). Enflasyon hedeflemesini aşmak. SETA, 168, 1-24.
• TCMB. (2017). 2018 yılı para ve kur politikası. http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/6a7bcb27-bfce-4968-a63b-2f545f875be3/2018parakur.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-6a7bcb27-bfce-4968-a63b-2f545f875be3-m3fB7u3, (05.12.2017).
• TCMB. (2019). 2019 yılı para ve kur politikası. Erişim tarihi: 05 Aralık 2018, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/e8681e26-e3e6-4476-b79d-b2aa9e8f34d2/2019ParaKur.pdf?MOD=AJPERES&CVID.
• TCMB. (2020). 2020 yılı para ve kur politikası. Erişim tarihi: 5 Aralık 2019, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/db313731-8689-4eaf-bca4-4824f2b799d2/2020+Y%C4%B1l%C4%B1ParaKurMetni.pdf?MOD=AJPERES
• Terzi, N. (2019). Döviz kurları ve seçimi, Erişim: https://www.nurayterzi.com/doviz-kurlari-ve-secimi/.
• Tetik, N., & Kanat, E. (2016). Döviz kuru riskinin ölçülmesinde Garch yönteminin uygulanması. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 17(37), 122-139.
• Tutar, H., & Altınöz, M. (2017). Hesap verebilirlik bağlamında iç denetim ve sorun alanları: Eleştirel bir analiz. Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 8(15), 225-248.
• Uysal, M. (2019). Ekonomik görünüm ve merkez bankasının reel sektör çalışmaları. Erişim: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/231a5b7a-6284-415e-96d6-e5fb0ba9e769/KonusmaB25_09_2019.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-231a5b7a-6284-415e-96d6-e5fb0ba9e769-mRDChNk.
• Ünal, O. & Altın, H. (2010). Döviz kur riski ile şirket değeri arasındaki ilişkinin İMKB otomotiv sektöründe analizi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 277-287.
• Yalçıner, K., Çetinkaya, M., & Çevik, Y. E. (2017). Türkiye’nin ‘De Facto’ döviz kuru rejiminin belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (37), 265-272.
• Yalçınkaya, Y., & Tunalı, H. (2019). 2017-2018 Döviz kuru türbülansı ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın yeni para politikası araçları. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 4(1), 17-36.
• Yanar, R. (2008). Gelişmekte olan ülkelerde döviz kuru rejim tercihinin makro ekonomik performans üzerine etkileri. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 255-270.
• Yılmaz, H. D. (2015). Para arzının makroekonomik faktörler üzerine etkisinin analizi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Türkiye.