Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Eserlerinden İstanbul Göztepe Hamidiye Çeşmesi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 27 - 48, 07.12.2023

Kıvanç Koçak Ahmet Vefa Çobanoğlu

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1353843

Öz

Osmanlı Sultanı II. Abdülhamid İstanbul’un su ihtiyacını karşılamak amacıyla Hamidiye Suyu Tesisleri’ni yaptırmıştır. Hamidiye Suyu Tesisleri inşa ediliyorken, isale hattı üzerinde su terazileri ve çeşmeler de yapılmıştır. Çeşmeler Birinci Ulusal Mimarlık üslubuna uygum olarak tasarlanmıştır. Söz konusu çeşmeler tip proje olarak yapılmıştır ve iki gruba ayrılır: mermer çeşmeler ve dökme demir çeşmeler. Mermer çeşmeler duvar çeşmesi tipolojisindedir. Dökme demir çeşmeler, Sanayi devriminden sonra Avrupa’da demirin inşaat alanında kullanılmasının etkisiyle yapılmıştır. Hamidiye Suyu isale hattı üzerinde de tip proje olarak, Belçika’dan sipariş edilen döküm çeşmeler yapılmıştır. Bu çeşmelere font çeşmeler de denir. Döküm çeşmeler ise meydan çeşmesi tipindedir. Çalışmada dökme demir çeşmelerden Göztepe Hamidiye Çeşmesi’nin ele alıp değerlendirmek amaçlanmıştır. Bu çalışma yapılırken yerinde tespitler yapılmış, çeşmelerle ilgili yayınlar incelenmiş ve arşiv belgelerinden yararlanılmıştır. Giriş bölümünde Göztepe bölgesinin tarihi, Hamidiye Suyu ve döküm çeşmelere değinilmiştir. Çalışmanın ana bölümünde ise çeşmenin banisi, mimarı, tasarımcısı, mimari özellikleri ve süsleme özellikleri incelenmiştir. Buna ek olarak, ana bölümde çeşmenin özgün tasarım özelliklerine değinilmiştir. Söz konusu çeşmenin arşivlerde bulunan çizimlerinde, Bertier olarak sanatçısının ismi yazmaktadır. Bertier Hamidiye Suyu Tesisleri’nde görev alan bir mühendistir. Değerlendirme ve sonuç bölümünde de söz konusu çeşme dönem çeşmeleriyle birlikte değerlendirilecektir. Çeşme, bani, mimar, plan, cephe ve süsleme özellikleri açısından Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi’nin diğer çeşmeleriyle karşılaştırılmıştır. Dönem çeşmelerinin içindeki yeri ve önemi hakkında değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Su Yapıları, Çeşme, Dökme Demir, Meydan Çeşmesi, Ulusal Mimarlık

An Evaluation on Istanbul Göztepe Hamidiye Fountain One of the Works of the First National Architecture Period

Öz

Ottoman Sultan Abdülhamid II built the Hamidiye Water Facilities in order to meet the water needs of Istanbul. While the Hamidiye Water Facilities were constructed, water scales and fountains were also built on the transmission line. The fountains were designed in First National Architecture style. These fountains were built as type projects and are divided into two groups: marble fountains and cast iron fountains. Marble fountains are of the wall fountain typology. Cast iron fountains were built with the effect of the use of iron in construction in Europe after the Industrial Revolution. Cast iron fountains ordered from Belgium were built on the Hamidiye Water transmission line as a type project. These fountains are also called font fountains. Cast iron fountains are of the square fountain type. In this study, it is aimed to discuss and evaluate Göztepe Hamidiye Fountain, one of the cast iron fountains. While conducting this study, on-site determinations were made, publications on fountains were examined and archival documents were utilized. In the introduction, the history of Göztepe region, Hamidiye Water and cast fountains are mentioned. In the main part of the study, the fountain's owner, architect, designer, architectural features and ornamental features are analyzed. In addition, the original design features of the fountain are mentioned in the main section. In the drawings of the fountain in the archives, the name of the artist is written as Bertier. Bertier was an engineer working at the Hamidiye Water Facilities. In the evaluation and conclusion section.

Anahtar Kelimeler

Water Structures, Fountain, Cast Iron, Square Fountain, National Architecture

Kaynakça

• Akkurt, İbrahim. İstanbul'un 100 Sultan II. Abdülhamid Eseri. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., İstanbul, tarih yok.
• Çeçen, Kazım. Taksim ve Hamidiye Suları. İstanbul: İBB ve İSKİ İstanbul Su Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü, 1992.
• Çeçen, Kazım. ‘’Hamidiye Suyu Tesisleri’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 3: 544-545. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1994.
• Çeçen, Kazım. ‘’Kaynak Suları’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 4: 507-510. İstanbul, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1994.
• Çeçen, Kazım. ‘’Hamidiye Suyu’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15: 469-471. İstanbul, TDV Yayınları, İstanbul, 1997.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa, Osmanlı Mimarisi’nde Plan ve Projeler, Ankara: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2018. Demirbağ, Uğur. ‘’Zile’deki Çeşme Yapılarının Günümüz Açısından Genel Bir Değerlendirmesi’’, The Turkish Online Journal of Design Art and Communication 12/ 2 (Nisan 2022): 531-554.
• Demirsar, Belgin. ‘’Ayasofya Üçyüzlü Çeşmesi’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 1: 464. İstanbul, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Egemen, Affan. İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri (Resimleri ve Kitabeleri İle 1165 Çeşme ve Sebil). İstanbul: Arıtan Yayınevi, 1993.
• Ekdal, Müfid. Kadıköy: Bizans Metropolünde İlk Türk Köyü. İstanbul: Kadıköy Belediyesi, 1996. Ergin, Osman Nuri. Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, 3 Cilt. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1995.
• Ersoy, H. Y.. ‘’Çelik’’, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. 1: 393-395. İstanbul: YEM Yayınları, İstanbul, 1997a.
• Ersoy, H. Y.. ‘’Demir’’, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 1: 441-442. İstanbul, YEM Yayınları, İstanbul, 1997b.
• Ertuğ, Necdet (Ed.). İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı. 2 Cilt. İstanbul: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi, 2006.
• Ertuğ, Necdet (Ed.). İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı. 3 Cilt. İstanbul: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi, 2006.
• Eyice, Semavi. ‘’Çeşme’’, TDV İslam Ansiklopedisi, 8: 277-287. İstanbul: TDV Yayınları, İstanbul, 1993.
• Hut, Davut. ‘’Tarihi ve Sosyo-Ekonomik Yönleriyle Kayışdağı Suları’’. Fiziki Coğrafya Araştırmaları Sistematik ve Bölgesel. Ed. Deniz Ekinci. 643-656. İstanbul, Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Hür, Ayşe. ‘’Kayışdağı’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 4: 504-505. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1994.
• İşçen, Yavuz. Osmanlı Dönemi’nde Ankara’nın Mahalle Çeşmeleri. Ankara: Cadde Anafartalar Kuyumcuları Yayınları -02, 2019.
• Kara Pilehvarian, Nuran- Urfalıoğlu, Nur-Yazıcıoğlu, Lütfi. Osmanlı Başkenti İstanbul’da Çeşmeler. İstanbul: YEM Yayın, 2000.
• Karademir, Murat. Edirne Çeşmeleri, Konya: Palet Yayınları, 2019.
• Kurşun, Zekeriya- Kayserilioğlu, R. Sertaç- Songur, Savaş vd.. Bâki Kente Âb-ı Bekâ Hamidiye. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Hamidiye Doğal Kaynak Suyu, 2006.
• Sönmez, Zeki. ‘’Cumhuriyet Dönemi Mimarlığının Fikir Temelleri’’. Cumhuriyetin Yetmişbeş Yılında Kültür ve Sanat. Haz. Banu Konyar. 63-74. İstanbul: Sanat Tarihi Derneği Yayınları: 5, 2000.
• Şehsuvaroğlu, Bedi N.. Göztepe. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 1969.
• Şenyurt, Oya. ‘’II. Abdülhamid Dönemi Mülkiye Mühendislerinden Andre Virgile Paul Bertier’’, Toplumsal Tarih, Sayı 194: (Şubat 2010): 50-51.
• Tanışık, İbrahim Hilmi. İstanbul Çeşmeleri II. İstanbul, Maarif Matbaası, 1945.
• Uçar, Hasan. Sipil’den Manisa’ya Ab-ı Hayat, Manisa Çeşmeleri. Manisa, Manisa Belediyesi Yayınları, 2012.
• Uğuryol, Drahşan. ‘’Hamidiye Suyu Tesislerine Ait Yapıların ve Çeşmelerin Günümüzdeki Durumu ve Koruma Önerileri’’, Sanat Tarihi Dergisi 29/2 (Ekim 2020): 425-453.
• Yavaş, Doğan. ‘’Bursa’da Kitabeli Osmanlı Çeşmeleri’’, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 2 (2000): 26-40.
• Yılmaz, Ömer Faruk (Ed.). Sultan İkinci Abdülhamid Han’ın Hamidiye Menba Suları ve Çeşmeleri. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2008.