S/sağır ve İşitme Engelli Çocukların Erişimi Bağlamında Fablların Türk İşaret Diline Çevirileri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Sayı: 35, 128 - 141, 30.12.2023

Zeynep Oral Tuğçe Ören

https://doi.org/10.37599/ceviri.1376300

Öz

Bu çalışma, S/sağır veya işitme engelli çocukların erişimi bağlamında fablların Türk İşaret Diline çevirilerinde uygulanan yöntem ve stratejilere odaklanmaktadır. Fabllar deyim, atasözü, mecazi kullanımlar vb. açısından oldukça zengindir. Türkçede yazı ve konuşma dilinde sıkça kullanılan deyimler Türk İşaret Dilinde yer almamaktadır. Bu nedenle S/sağır ve işitme engelli çocuklara fabllarda yer alan atasözü, deyim ve mecazi kullanımları erişebilir kılmak, söz konusu kitlenin duyan ve konuşan çocuklar gibi söz varlığının zenginleştirilmesi, dil öğreniminin desteklenmesi ve kültürlenmesi açısından önemlidir. S/sağır ve işitme engelli çocuklar için yapılan işaret dili çevirisi erişkin alıcı kitleye göre daha zorlu bir edimdir ve işaret dili çevirmeni çeviri sürecinde ve kararlarında bazı zorluk ve de kısıtlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu çalışma, SEBEDER, akademi ve STK iş birliğiyle hazırlanan “Ana Dili İşaret Dili Olan Çocukların Türkçe Çocuk Edebiyatı Yazarlarının Eserleriyle Buluşturmak” adlı pilot proje çıktıları doğrultusunda oluşturulan kılavuzdan yararlanılarak, söz konusu kitle için içeriğin erişime hazır hale getirilmesi ve uygunluğunun de-ğerlendirilmesini hedeflemektedir. Çalışmada Fransız yazar ve şair Jean de la Fontaine tarafından kaleme alınmış Şehir Faresi ve Tarla Faresi, Ağustos Böceği ile Karınca, Aslan ile Fare fabllarının Türkçeden Tük İşaret Diline iki farklı CODA çevirmen tarafından yapılan çevirileri, çevirmenlerin çeviri kararları, stratejileri ve yaklaşımları açısından analiz edilmiş, çeviriler söz konusu kitlenin erişimine uygunluğu bağlamında değerlendirilmiştir. Bu çerçevede çevirmenlerin çoğunlukla işaret diline özgü olan anlatı geleneklerini, gerektiği yerde ve ölçüde Sağır kültürüne uygun yapıları kullandıkları, mümkün olduğunca Türkçeleştirilmiş işaretten kaçındıkları, söz konusu kitlenin kullandığı ve/veya anlayabileceği bir işaret dili kullanmaya özen gösterdikleri, fabllarda ana karakter olan hayvanları öykünülerek, görselleştirme, hikâyeleştirme ve transfer teknikleriyle betimledikleri, deyimlerin çevirisinde açımlama ve ikame yaklaşımlarını tercih ettikleri, anlatımı sadeleştirdikleri gözlemlenmiş; çevirmenlerin kaynak metnin anlamı, amacı, iletilmek istenen etki ve işlevi doğrultusunda uygun çeviri stratejileri ve yaklaşımları kullandıkları ve sonuç olarak S/sağır ve işitme engelli çocukların erişimine uygun bir çeviri ürünü ortaya koydukları saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

işaret dili çevirisi, S/sağır ve işitme engelli çocuklar, gösterimsellik, fabl

A Research on Turkish Sign Language Interpreting of Fables in the Context of Accessibility for the D/deaf and Hard of Hearing Children Audience

Öz

This study focuses on the strategies applied in the interpreting of fables into Turkish Sign Lan-guage in the context of accessibility for D/deaf and hard of hearing children. Fables are rich in idioms, proverbs, and metaphors that are frequently used in Turkish which are not included in Turkish Sign Language. For this reason, it is important to make these accessible to D/deaf and Hard of Hearing children, and enrich these children’s vocabulary, support their language learn-ing and acculturation. Sign language interpreting for children is a more challenging task than interpreting for adults, and the sign language interpreter faces some difficulties and limitations in this process. This study aims to make the content accessible and evaluate their suitability for this audience by utilizing the guide created in line with the outputs of the pilot project entitled "Bringing Children Whose Mother Tongue is Sign Language Together with the Works of Turkish Children's Literature Authors" prepared in cooperation with SEBEDER, academia and NGOs. The interpreting of the fables The Country Mouse and the Field Mouse, The Cicada and the Ant, and The Lion and the Mouse by the French author and poet Jean de la Fontaine from Turkish into Turkish Sign Language by two different CODA interpreters were analyzed in terms of the inter-preters' translation decisions, strategies, approaches, and the translations were evaluated in terms of their suitability for the accessibility of the said audience. In this framework, it was observed that the interpreters mostly used narrative traditions specific to sign language and structures appropriate to Deaf culture, used a sign language understood by the audience rather than literal signs, described the main character animals in fables through narration, visualiza-tion, storytelling and transfer techniques, preferred paraphrasing and substitution approaches in the interpreting of idioms, and simplified the narrative. It was revealed that the interpreters used appropriate interpreting strategies in line with the meaning, purpose, intended effect and function of the source text. As a result, the interpreters produced a translation suitable for the access of D/deaf and Hard of Hearing children.

Anahtar Kelimeler

Sign language interpreting, D/Deaf and Hard-of-Hearing children, iconicity, fable

Kaynakça

• Aisopos. (2013). Masallar (bütün ezop masalları). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Avcı Yenen, Y. (2012). La Fontaine’in fabllarında alegorik ögeler ve bunların temsil ettiği değerler. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (2), 39-53.
• Boratav, P.N. (1973). 100 soruda Türk halk edebiyatı. Gerçek Yayınevi.
• Cuxac, C. (2000). La langue des signes une perspective sémiogénétique: normes et variations.
• Dikyuva, H., Makaroğlu, B., & Arık, E. (2015). Türk İşaret Dili dilbilgisi kitabı. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayınları.
• Dilidüzgün, S., & Sever, S. (2005). Çocuk edebiyatı. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Houriez, S., Houriez, J., Kounakou, K., Leleu-Merviel, S. (2013). Accessibilité des musées: de la conception pour les enfants sourds au design for all. MEI- Médiation et information, Handicap et Communication, 36, pp.25- 37.
• Karabacak, E. (2015). Bir fabl ustası olarak İvan Kiralov [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kelepir, M. &, Göksel A. (2013). Türk işaret dilinde aktarılmış anlatımın özellikleri. E. Arık (Ed.), Ellerle Konuşmak Türk İşaret Dili Araştırmaları içinde (ss.337-360). Küy Yayınları.
• La Fontaine, J. de (2012). Masallar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Makaroğlu, B. (2021). Türk İşaret Dili Sözlükçesinde Gösterimsellik Etkisi. M. Baş (Ed.) Anlambilimde Güncel Çalışmalar içinde (ss. 326-353). Anı Yayıncılık.
• Moody, B., Vourch’A., Girod, M., Hof, D., Benelhochine, R., & Dumarın. S. (1998). La langue des signes, tome 1 histoire et grammaire international visual théâtre Edition IVT Paris France.
• Neves, J. (2008). Le sous-titrage pour sourds et malentendants. J. M. Lavour, & A. Şerbane (Ed.), La Traduction Audiovisuelle içinde (ss. 43- 54). De Boeck.
• Neydim, N. (2006). Çeviri çocuk edebiyatı ve çocuk edebiyatı çevirisi üzerine. Varlık Dergisi, Temmuz, 74-76.
• Oğuzkan, F. (2013). Çocuk edebiyatı (10. Baskı). Anı yayıncılık.
• Oral, A. Z. (2016). Türk İşaret Dili çevirisi. Siyasal Kitabevi.
• Oral, Z. (2021). Türkiye'de S/sağır ve işitme engelli çocukların televizyon programlarına engelsiz erişiminde işaret dili çevirisi üzerine bir inceleme. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 2021 (31), 220-250. DOI: https://doi.org/10.37599/ceviri.1028428.
• Phaedrus, G. (2007). Masallar. Yapı Kredi Yayınları.
• Phaedrus. (2000). Ezop masalları. Öteki Yayınevi.
• Sancaktaroğlu-Bozkurt, S., & Okyayuz, A. Ş. (2020). Türkiye’de Sağır ve işitme engelli çocuklar için ayrıntılı altyazı çevirisi hakkında bir araştırma: Uygulamada sadeleştirme. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, (29), 139-160. DOI: https://doi.org/10.37599/ceviri.824787.
• SEBEDER. (2019, 2020). Projelerimiz. http://sebeder.org/Projelerimiz- 17.html.
• Tepebaşılı F. (2011). Fabl ile eğitim. Çizgi Kitabevi.
• Tournadre N. &, Hamm, M. (2018). Une approche typologique de la langue des signes française, TIPA. Travaux interdisciplinaires sur la parole et le langage, 34, ff10.4000/tipa.2568ff. ffhal-02098974f.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Fabl. Türk Dil Kurumu Sözlüğü içinde. 10 Ekim 2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden alınmıştır.
• Unicef, (1989, 20 Kasım). Convention on the Rights of the Child. https://www.unicef.org/turkiye/en/convention-rights-child
• Wirth, F. (2008). Interprètes en langue des signes: autour de l’intervention de Marie-Thérèse L’Huillier à la Journée Mondiale de la Traduction. Traduire, 221, 33-38. DOİ: https://doi.org/10.4000/traduire.
• Yıldırım, M. (2009). Yazınsal türler. Çizgi Kitabevi.