TOPLUMSAL KALKINMA AMAÇLI YÜKSEK DİN ÖĞRETİMİ: İSMAİL HAKKI BALTACIOĞLU’NUN YAZILARINDAN HAREKETLE TÜRK DÜŞÜNCESİ DERGİSİNDE TOPLUM, DİN VE DİL İLİŞKİSİ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 9 - 41, 31.03.2021

Ayşe Zişan Furat

https://doi.org/10.33415/daad.851240

Cited By: 2

Öz

Cumhuriyet tarihi boyunca, özellikle de erken çok partili dönemde, yaşanan siyasi ve entelektüel dönüşümler, yüksek din öğretiminin amaçlarının da önemli ölçüde değişmesine neden olmuştur. Söz konusu değişimin önemli bir kesitini yansıtmayı amaçlayan bu makalede Peyami Safa’nın önderliğinde 1953-1960 yılları arasında süren, yayın hayatı boyunca dönemin tartışmalarını canlı bir şekilde yansıtan Türk Düşüncesi dergisi incelenmiştir. Dergi, din eğitiminin yeniden canlanışına sahne olan bu dönemde yüksek din öğretiminin amaçlarına toplumsal kalkınma odaklı bir bakış açısı sunan ilgi çekici bir kaynaktır. Yapılan tematik analiz doğrultusunda dergide yüksek din öğretiminin amaçlarına yönelik; doğru dinî bilginin üretilmesi, toplumun aydınlatılması ve Kur’an’ın Türkçeye çevirisi şeklinde üç temel temanın ön plana çıktığı tespit edilmiştir. Dergi yazarları arasında özellikle Baltacıoğlu tarafından öne çıkarılan bu temalar; yüksek din öğretiminin amaçlarının toplumsal kalkınma ekseninde yeniden tanımlandığını göstermektedir. İlahiyat fakültesi, kutsal metnin Türkçeye çevrilmesini sağlayarak toplumu oluşturan temel kurumlar arasında bulunan dinî kalkınmanın ve toplumsal kalkınmanın gerçekleştirilmesinde başat rol üstlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Toplumsal Kalkınma, Türk Düşüncesi Dergisi, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, yüksek din öğretimi

Pursuing the Aim of Community Development at Higher Religious Education: Links Between Society, Religion and Language in Türk Düşüncesi [Turkish Thought] Journal With Particular Reference to Ismail Hakki Baltacioglu’s Writings

Öz

Aims of the Turkish higher religious education have been profoundly changed by the dynamics of political and intellectual transformations during the Republican period, particularly in the early multi-party period. This paper aims to present a cross-section of this change by analyzing Türk Düşüncesi [Turkish Thought] Journal, which meticulously addressed the ongoing discussion topics during its publication period between 1953 and 1960 under the editorship of Peyami Safa. The Journal provides the researchers with a stimulating resource that offers a different viewpoint focused on community development in a period that witnessed the revival of religious education. The thematic analysis conducted in the Journal discloses that the three following interrelated themes were given particular importance by the authors in order to define the aims of the higher religious education: production of sound religious knowledge, enlightenment of the community, and translation of the Quran. These themes, which were particularly suggested by one of the Journal’s authors, Baltacioglu, prove that the aims of higher religious education institutions were re-defined in order to achieve the Turkish community development. In this regard, the faculty of theology undertakes a principal role in the realization of religious advancement, consequently the community development by assuring the sound translation of the sacred text.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Periodicals, Community Development, Ismail Hakki Baltacioglu, higher religious education, Turkish thought (Türk Düşüncesi) journal

Kaynakça

• Aksel, Malik. “Suretten Resme”. Türk Düşüncesi 5/28 (1956), 204-206.
• Akyürek, Süleyman (ed.). Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalıdır?: Sorunlar ve Çözümleri. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
• Atalay, Besim. “Türk Dilini Bozuyorlar”. Türk Düşüncesi 7/37 (1957), 8-9.
• Aydın, Muhammed Şevki. Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi Öğretmeni Yetiştirme ve İstihdamı. İstanbul: Dem Yayınları, 2. Basım, 2005.
• Aydın, Muhammet Şevki. “İlahiyat Lisans Programlarının Amaç Sorunu”. Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu Bildiriler - Müzakereler. 19-25. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2004.
• Ayhan, Halis. Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: DEM, 3. Basım, 2004.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı. Hayatım. İstanbul: Dünya Yayınları, 1. Basım.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Aydınlar! Din Gerçeğini Ne Zaman Göreceksiniz?” Türk Düşüncesi 4/23 (1955), 257-261.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Bir Türk, İslam İlahiyat Fakültesi İstiyorum”. Türk Düşüncesi 3/18 (1955), 386-389.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Din Nasıl Bir Gerçektir?” Türk Düşüncesi 3/15 (1955), 162-166.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Din Softaları, Bilim Softaları”. Türk Düşüncesi 1/1 (1953), 17-18.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Din Yaşayışı Üzerine Düşünceler”. Türk Düşüncesi 1/5 (1954), 353-357.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “İnsan Kişiliğini Yaratan Dil”. Türk Düşüncesi 2/8 (1954), 96-98.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Kur’an’ın Ana Dilimize Çevrilmesi”. Türk Düşüncesi 7/38 (1957), 2-9.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Milliyet Nedir, Ne Değildir?” Türk Düşüncesi 2/12 (1954), 401-404.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Softa ve Mürteci”. Türk Düşüncesi 10/56 (1959), 12-16.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Türk Sanat Yazıları”. Türk Düşüncesi 3/16 (1955), 243-245.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Türkiye Başka Türlü Kalkınamaz”. Türk Düşüncesi 4/19 (1955), 2-6.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Türkiye Dinle Kalkınacaktır”. Türk Düşüncesi 6/35 (1957), 1-8.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Türkiye Dinle Nasıl Kalkınacak?” Türk Düşüncesi 7/37 (1957), 1-7.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. “Üniversite Düğümü Artık Çözülmelidir”. Türk Düşüncesi 4/21 (1955), 131-137.
• Boyatzis, Richard E. Transforming Qualitative Information: Thematic Analysis and Code Development. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, 1998.
• Braun, Virginia - Clarke, Victoria. “Using Thematic Analysis in Psychology”. Qualitative Research in Psychology 3/2 (2006), 77-101.
• Buluç, Bekir. “Eğitimin Amaç ve İşlevleri”. Eğitim Bilimine Giriş. ed. Emin Karip. 21-53. Ankara: Pegem A. Yayıncılık, 2007.
• Bulut, Semih. Türk Düşüncesi Dergisinin Türk Fikir Hayatına Katkıları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Bulut, Yücel. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Pozitivizm, Terakki ve Batılılaşma Meselelerine Dair”. Sosyoloji Dergisi 3/19 (2009), 151-166.
• Capps, Walter H. Religious Studies: The Making of a Discipline. Minneapolis: Fortress Press, 1995.
• Carım, Tarık Raşid. “Kuran’ın Türkçe Tercümesi”. Türk Düşüncesi 8-9/44 (1957), 10-12.
• Cem, İbnüttayyar Semahaddin. “Kur’anın Tam Tercemesi Meselesi”. Türk Düşüncesi 5/29 (1956), 265-266.
• Çelik, Abbas. Baltacıoğlu’na Göre Din Eğitimi. İstanbul: Aktif Yayınevi, 2004.
• Çelik, Abbas. “İsmail Hakkı Baltacıoğlu’ndan ‘Eğitim’e Yaklaşımlar”. EKEV Akademi Dergisi 3/1 (2001), 203-211.
• Çeliktaş, Hasan Sabri. Osmanlı Yüksek Din Eğitimi Anlayışının Değişimi (XIX. ve XX. Yüzyıllarda). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017.
• Demir, Esra. Türk Düşüncesi Dergisinde Doğu-Batı Meselesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dirican, Rabia. Türk Düşüncesi Dergisi’nde Medeniyet Sorunsalı. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Dölen, Emre. Türkiye Üniversite Tarihi. 5 Cilt. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2009.
• Ekren, Fatma. Türk Düşüncesi Dergisi Üzerine Bir Araştırma. Ege Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Ev, Halit. Türkiye’de Yüksek Din Öğretimi Kurumları ve Öğretmen Yetiştirme. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2003.
• Furat, Ayşe Zişan. “Darülfünun’daki Yüksek Din Eğitiminin Klasik Dönem Osmanlı Eğitim Anlayışı Açısından Değerlendirilmesi”. Darülfünun İlahiyat Sempozyumu. 133-147. İstanbul, 2010.
• Gearon, Liam. “The Paradigms of Contemporary Religious Education”. Journal for the Study of Religion 27/1 (2014), 52-81.
• Göçeri, Nebahat. “İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun Halk Eğitim Anlayışı”. Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2003), 39-82.
• Göçeri, Nebahat. “Toplumsal Bir Kalkınma Modeli Olarak İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun Din Eğitimi Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme”. Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2003), 45-64.
• Güleç, Azmi. “Türklerde Bahçe Sanatı ve Şiirimize Tesiri”. Türk Düşüncesi 2/10 (1954), 291-296.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Darülfünun: Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı. 2 Cilt. İstanbul: IRCICA, 2010.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Darülfünun Tarihçesine Giriş (II) Üçüncü Teşebbüs: Dârulfünûn-ı Sultani”. Belleten 57/218 (1993), 210-239.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Darülfünun Tarihçesine Giriş, İlk İki Teşebbüs”. Belleten 54/210 (1990), 699-738.
• Kafesoğlu, İbrahim. “Türkiye ve Cami’ül-Ezher Medresesi”. Türk Düşüncesi 1/5 (1954), 377-379.
• Kara, İsmail. Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslam 2. 2 Cilt. İstanbul: Dergah, 2. Basım, 2017.
• Kaya, Mahmut. “İslam Tetkikleri Enstitüsü”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/56-57. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
• Levend, Agâh Sırrı. “Edebiyatta İrtica Olur mu?” Türk Düşüncesi 1/6 (1954), 411-414.
• Lim, Sami. “Resim Sanatında Tecrid ‘Abstraction’ Kavramı”. Türk Düşüncesi 8-9/45 (1957), 7-9.
• Merriam, Sharan B. Nitel Araştırma: Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. çev. Selahattin Turan. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2013.
• Mert, Nuray. “Early Conservative Political Thought in Turkey: The Case of a Conservative Periodical, Turk Dusuncesi”. Change and Essence: Dialectical Relations between Change and Continuity in the Turkish Intellectual Tradition. ed. Şinasi Gündüz - Cafer S. Yaran. 87-102. Washington, D.C: Council for Research in Values and Philosophy, 2005.
• Mete, İzzettin. “Kültür Savaşı Tarihinde Sakaryalara ve 30 Ağustoslara Doğru II”. Türk Düşüncesi 4/23 (1955), 268-278.
• Nazıroğlu, Bayramali. Türkiye’de İlahiyat Eğitimi. Rize: STS Yayınları, 2016.
• Özdarendeli, Necmettin. “Din Hayatımız I”. Türk Düşüncesi 6/31 (1956), 11-13.
• Özdarendeli, Necmettin. “Okullarımızın Durumu”. Türk Düşüncesi 3/13 (1954), 37-41.
• Parmaksızoğlu, İsmet. Türkiye’de Din Eğitimi. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 1966.
• Safa, Peyami. “Batıyı Niçin Yanlış Anlıyoruz?” Türk Düşüncesi 10/53 (1959), 1-3.
• Safa, Peyami. “Nereye Gidiyoruz?” Türk Düşüncesi 5/27 (1956), 126-130.
• Safa, Peyami. “Türk Düşüncesi ve Batı Medeniyeti”. Türk Düşüncesi 1/1 (1953), 4-9.
• Safa, Peyami. “Yeni Sanatlar Üzerine Bir Konuşma”. Türk Düşüncesi 2/10 (1954), 241-249.
• Sitembölükbaşı, Şaban. Türkiye’de İslam’ın Yeniden İnkişafı (1950-1960). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 1995.
• Şanver, Mehmet. T.B.M.M. Tutanaklarına Göre Türkiye’de Din Eğitimi (1946-1957). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• TBMM. “Yüz Birinci Birleşim, 4.VI.1949 Cumartesi”. T.B.M.M. Tutanak Dergisi 20/ (1949), 269-299.
• Tekin, Mehmet. “Türk Düşüncesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 41, 2012.
• Törenek, Mehmet. “Peyami Safa ve Türk Düşüncesi Dergisi”. Erdem 62 (2012), 237-250.
• Türk Düşüncesi. “Program”. Türk Düşüncesi 1/1 (1953), 1-3.
• Unan, Fahri - Yücel Hacaloğlu (ed.). Cumhuriyet’in 75. Yılında Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi İlmî Toplantısı (İzmir - 4-6 Aralık 1998) Tebliğler. Ankara: Türk Yurdu Yayınları, 1999.
• Ülken, Hilmi Ziya. “Medeniyetimizin Değerler Sistemi”. Türk Düşüncesi 1/1 (1953), 13-16.
• Ünal, Yavuz (ed.). Modern Dönemde İlahiyat Eğitimi Müfredatı ve Yöntem Tartışmaları (Uluslararası Katılımlı Çalıştay) 19-25 Temmuz 2010. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2011.
• Yağlı, Semra Nurdan. Kültür Haftası ve Türk Düşüncesi Dergileri Işığında Türk Düşüncesinde Muhafazakârlık Kavramı. Ankara: Gazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Yıldız, Hasan. Osmanlı Eğitim Modernleşmesinde Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2019.
• Yılmaz, Murat. “Türk Düşüncesi Dergisi”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce V: Muhafazakârlık. ed. Ahmet Çiğdem. 216-233. İstanbul, 2003.
• Yurdakul, İlhami. Osmanlı İlmiye Merkez Teşkilâtı’nda Reform, 1826-1876. İstanbul: İletişim Yayınları, 1. Basım.
• Zengin, Zeki Salih. Medreseden Darülfünun’a Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2011.
• “İstanbul Darülfünunu İçin Tanzim Olunan Talimatnamenin Tasdik ve Kabulüne Dair Kararname (21 Nisan 1924)”. Düstur III. Tertip. 5/1098-1107. Ankara, 1931.
• “Tevhid-i Tedrisat Kanunu”. Düstur III. Tertip/5 (03 Mart 1924), 322.
• Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu : Bildiriler - Müzakereler. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2004.