ERZİNCAN SANCAĞI’NDA KOLERA SALGINI (1852 -1910)

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 127 - 143, 31.12.2023

Zerrin Mollaoğulları Asuman Karabulut

https://doi.org/10.46790/erzisosbil.1357200

Öz

Salgın hastalıklar, insanlığın siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamlarını etkileyen faktörlerdir. Salgınların hikayesini ise insanların yapmış oldukları faaliyetler belirler. Hastalıkların taşınmasında insanın en önemli aktörlerden biri olduğu düşünüldüğünde, toplumlar arası etkileşim ile bu hastalıkların daha geniş bölgelere yayılması kaçınılmazdır. Bir geçiş bölgesi görevini üstelenen Osmanlı Devleti de Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayan coğrafi konumu, Ortadoğu ve Afrika’ya uzanan sınırları ve eski medeniyetlerin beşiği Akdeniz havzasında yer almasıyla tarihin hemen hemen her döneminde salgınlara maruz kalmıştır.
Bu salgınlardan biri de koleradır. Yoksulluk içinde yaşayan kalabalık gruplar, doğal afetlerden etkilenen topluluklar ve savaş ortamlarında sıkça görülen bu hastalık, ilk kez 1822 yılında Basra Körfezi’nden, Bağdat yoluyla Anadolu ve Akdeniz sahillerine ulaştı. 1832 yılına gelindiğinde ise neredeyse tüm Osmanlı coğrafyasını kapladı.
Önemli ticaret yolları üzerinde yer alması, Erzurum ve Sivas vilayetlerine komşu olması hasebiyle salgın hastalıklara açık hale gelen Erzincan Sancağı’nda 19. yüzyılda hafif şiddetli ve şiddetli seyreden kolera salgını, zaman zaman ölümlere neden oldu. Bu çalışmada, arşiv vesikalarından faydalanılarak Erzincan Sancağı’na koleranın hangi yollarla yayıldığı, hekim tayini, sancaktaki vukuat ve vefat sayıları, tahaffuzhane uygulamaları ve diğer tedbirler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Salgın Hastalık, Osmanlı Devleti, Erzincan, Kolera

Etik Beyan

Bu çalışma, 1. ve sorumlu yazar tarafından 2. yazar danışmanlığında hazırlanan "Erzincan Sancağında Görülen Salgın Hastalıklar (1885-1914)" isimli yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

Kaynakça

• AĞIR, S. (2020). Osmanlı’da Karantina Uygulama Süreçleri ve Tepkiler (1865-1914) Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• AKPINAR, D. (2016). “20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Erzincan Şehrinde Sağlık Alanında Gelişmeler”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu, Erzincan.
• AKPINAR, H. (2012) “Bulaşıcı Hastalıkların Yayılımının Tahmininde Deterministik Modellerin Kullanılması”, Marmara Üniversitesi, İ.İ.B.F., Almanca İşletme Enformatiği Bölümü, Temmuz.
• AKTAŞ, E. (2015). Erzurum ve Trabzon Vilayetlerinde Salgın Hastalıklar (1838-1914), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Erzurum.
• AKTAŞ, E. (2015) “Erzurum Vilayetinde 1910 Kolera Salgını ve Etkileri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(39).
• ARIK, F. (1991). “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları,” DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 15(26).
• ARSLAN, E. (2015). Trabzon Vilayeti’nde Kolera (1892-1895), Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Trabzon.
• ATAR, Z. (2016). “İzmit ve Çevresinde Kolera Salgını (1894)”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-II, Kocaeli.
• AYAR, M. (2005). Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını: İstanbul Örneği (1892-1895), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• ÇALIŞKAN, A. (2020). “Osmanlı Kenti Bayezid’de Salgın Hastalıklar ve Bazı Asayiş Problemleri (XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başları)”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 39.
• ÇİĞDEM, S. (2007). “Eskiçağ’da Trabzon Limanı: Askeri ve Ekonomik Yönden Gelişimi ve Doğu-Batı İlişkilerindeki Rolü”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
• ÇOLAKOĞLU, E. (2012). “Kent Tarihi ve Yerel Yönetim İlişkisi Yönüyle Erzurum”, Türk İdare Dergisi, 479.
• DÖNMEZ, Z. M. (2020). Kal’a-İ Sultaniyye’de Karantina Teşkilatı Ve Kolera İle Mücadele (1835-1913), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Muğla.
• ERDOĞAN, M. (2017). 18. Yüzyılın Sonu 19. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devleti’nde Veba Yılları (İzmir Örneği), Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• ERER, S. (2010). “Osmanlılar Döneminde Bursa’da Yaptırılan Hastaneler”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 19, 2010/2.
• GÖNÜLLÜ, A. (2008). “Antalya’da Salgın Hastalıklar (1894- 1922)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14(71).
• GÜL, A. BAŞIBÜYÜK A., Bir Tarihi Coğrafya İncelemesi (Osmanlıdan Cumhuriyete Erzincan Kazası), Konya.
• GÜL, A. (2009). “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 41.
• KARAASLAN, Y. (2015). Tarihsel Süreci ve İşleyişi Çerçevesinde Bursa Hamidiye Gureba Hastanesi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
• KARAKUŞ, O. (2018). “Doğu’dan Gelen Ölüm: Antoninus Vebası”, Toplumsal Tarih Dergisi, 296.
• KARAMAN, H. (2004). “Bir Biyografi Denemesi: Ebû Bekir er-Râzî”, Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2.
• KOLOĞLU, O. (2005). “Osmanlı Basınında 1865 Kolera Salgını, İstanbul Sağlık Konferansı ve Mirza Malkom Han”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 6 (2).
• KÜÇÜK, S. (2020). “Tarihte Salgın Hastalıklar”, Türk Yurdu, 392.
• MERCAN, B. (2017). XIX. Yüzyılda Osmanlı’da Çiçek Salgınları ve Çiçek Hastalığı ile Mücadele, Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli.
• ÖZDEMİR, H. (2005). Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914 –1918, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• SARIYILDIZ, G. (2001) “Karantina”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, C.24, İstanbul.
• UÇAR, A.- BAŞAĞAOĞLU, İ.- DOĞAN, O. (edt) (2015). Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul.
• UNAT, E. (1995). “Osmanlı İmparatorluğunda 1910-1913 Yıllarındaki Kolera Salgınları ve Bunlarla İlgili Olaylar”, Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, İstanbul.
• YAŞAYANLAR, İ. (2015). Sinop, Samsun ve Trabzon’da Kolera Salgınları, Karantina Teşkilatı ve Kamu Sağlığı Hizmetleri (1876-1914), Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• YAŞAYANLAR, İ. (2018) “Bir Kurum Olarak Pulathane Karantinahânesi”, Uluslararası Akçaabat Sempozyumu.
• YAŞAYANLAR, İ. (2020). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğu Karadeniz Sınırında Emraz-Isariye ile Mücadele: Batum ve Hopa Karantinahaneleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 28.
• YILDIRIM, N. (2006). “Osmanlı Coğrafyasında Karantina Uygulamalarına İsyanlar: Karantina İstemezük”, Toplumsal Tarih, 150.
• YILDIRIM, N. (2015). “İstanbul’da Sağlık Hayatı”, Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi., Ed. Coşkun Yılmaz. İBB Kültür AŞ., 6., İstanbul.
• YILDIZ, F. (2014). 19. Yüzyıl’da Anadolu'da Salgın Hastalıklar (Veba, Kolera, Çiçek, Sıtma) ve Salgın Hastalıklarla Mücadele Yöntemleri, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Denizli.
• YILMAZ, Ö. (2017). “1847-1848 Kolera Salgını ve Osmanlı Coğrafyasındaki Etkileri”, AVİD Avrasya İncelemeleri Dergisi, 6(1).
• YILMAZ, Ö. (2017). “Trabzon’da Halk Sağlığı ve Sağlık Kurumları (1804-1895)”, Mavi Atlas, 5(1).