The Evaluation of Şihâbuddin al-Mercânî 's Views on the Havl Prayer Performed in the Kazan Region.

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 284 - 310, 15.03.2024

Hakan Tahtacı

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1397801

Öz

In Islamic belief, one of the prominent elements following faith is worship. Muslims strive to attain the pleasure of Allah through worship as a means of expressing their respect and love for Him. Worship is the effort to fulfill specific behavioral patterns determined by Allah and His Messenger. Islamic scholars unanimously agree that worship should be performed in accordance with certain conditions and forms. Prayer, being one of the fundamental requirements of Islam, is the most well-known example of worship based on these principles. However, certain practices that emerged over time in some communities led to debates on Sunnah (traditions of Prophet Muhammad) and bid'ah (innovations in religious practices). For instance, the Havl prayer, widespread among the Kazan Turks in the 19th and 20th centuries, caused disagreement among scholars of that period. Detailed explanations made by Şihâbuddin al-Mercânî in the 19th century shed light on this matter. Nevertheless, the absence of an academic assessment of the Havl prayer until today makes it necessary to examine the issue. This study aims to provide a summary of Mercânî 's views, evidence, and conclusions regarding the Havl prayer by offering an overview of Mercânî and the Havl prayer. In this context, the value of evidence from the perspective of hadith science and its potential reference to the case are discussed. Considering the absence of a similar prayer in classical works, a comparison is made between the Havl prayer and the prayers performed by Prophet Muhammad and his companions. Thus, the study aims to determine the source and ruling of the Havl prayer. The examination of evidence indicates the influence of Hanafi jurisprudential works on the performance of the Havl prayer in the Kazan region, while also revealing the impact of Shia narrations on this practice. The Havl prayer can be considered an example of the transition of Shia narrations into Sunni jurisprudential and ethical works. The study suggests that, as defined by Mercânî, this prayer may be considered permissible in Hanafi doctrine, but the lack of a religious basis in practice could classify it as an innovated practice within the framework of relative bid'ah.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Narration, Hawl Prayer, Mercani, Bid'ah

Şihâbuddin el-Mercânî’nin Kazan Bölgesinde Kılınan Havl Namazı Hakkındaki Görüşlerinin Değerlendirilmesi

Öz

İslâm inancında, imandan sonra öne çıkan önemli unsurlardan biri ibadettir. Müslümanlar, Allah'a olan saygı ve sevgilerini ifade etmek amacıyla ibadet yoluyla O'nun rızasını elde etmeye çabalarlar. İbadet, Allah ve Rasûlü tarafından belirlenen özel davranış biçimlerini yerine getirme gayretidir. İslam âlimleri, ibadetlerin belirli şart ve şekillerle yapılması gerektiği konusunda ittifak halindedirler. Namaz, İslam'ın temel şartlarından biri olup bu prensiplere dayalı en bilinen ibadet örneğidir. Ancak, zaman içinde bazı topluluklarda ortaya çıkan uygulamalar sünnet ve bid'at tartışmalarına yol açmıştır. Örneğin, 19. ve 20. yüzyılda Kazan Türkleri arasında yaygın olan havl namazı, dönemin âlimleri arasında ihtilafa sebep olmuştur. Şihâbuddîn Mercânî'nin 19. yüzyılda yaptığı detaylı açıklamalar, bu konuya ışık tutmaktadır. Ancak günümüze kadar havl namazı ile ilgili akademik bir değerlendirmenin olmaması konunun incelenmesini gerekli kılmaktadır. Çalışma, Mercânî ve havl namazıyla ilgili özet bir bilgilendirme sunarak, Mercânî'nin havl namazına dair görüşlerini, delillerini ve vardığı sonuçları incelemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda, delillerin hadis ilmi perspektifinden değeri ve vakıaya olan delâlet potansiyeli tartışılmaktadır. Geçmişte benzer bir namazın klasik eserlerde yer almaması göz önüne alınarak, Hz. Peygamber ve ashâbının kıldığı namazlarla havl namazı mukayese edilmektedir. Böylece havl namazının kaynağı ve hükmü konusunda elde edilebilecek sonuçlar belirlenmektedir. Delillerin incelenmesi Kazan bölgesinde havl namazının kılınmasında Hanefî fıkıh eserlerinin etkisini gösterirken, aynı zamanda Şîa rivayetlerinin bu uygulamada etkili olduğu sonucunu ortaya çıkarmıştır. Havl namazı, Şîa rivayetlerinin Sünnî fıkıh ve ahlak eserlerine geçişinin örneklerinden biri sayılabilir. Mercânî'nin tanımladığı şekilde bu namazın Hanefî doktrininde mubah kabul edilebileceği, ancak uygulamada dini bir dayanağının olmamasının, onu bid'at-ı izâfî kategorisine sokabileceği çalışmada belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Rivâyet, Havl Namazı, Tecdid, Mercânî, Bid’at

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Abdurrezzâk, Ebû Bekir b. Hemmâm es-San’ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahman el-A’zamî. Beyrut: Mektebü’l-İslâmî, 1403/1982.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût, Adil, Mürşid vd. Beyrut:Müessesetü’r-Risâle, 1416-1421/1995-2001.
• Ahmerov, Aynuddin. Kazan Tarihi. Kazan: Beyânu’l-Hak İdaresi, 1909.
• Arat, Reşit Rahmeti. “Kazan”. İslam Ansiklopedisi. 6/505. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
• Aynî, Bedreddin. Umdetü’l-Kârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru Turâsi’l-Arabî, ts.
• Belhî, Muhammed b. Osman. Aynu’l-İlm. İstanbul: Matbaatü’l-Keyine, 1291/1874.
• Beydilli, Kemal. “Rusya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/257. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 2008.
• Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü'l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dar’ul-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. Hüseyin. Şuabü'l-Îmân, thk. Muhammed Saîd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Mahmud Muhammed Nassâr Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2017.
• Devlet, Nadir. “Altın Ordu”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi. İstanbul: Çağ Yayınları, 1989.
• Devlet, Nadir. “Kazan Hanlığı (1437-1552)”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. İstanbul: Çağ Yayınları, 1989.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebû Dâvûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
• Elbânî, Muhammed Nâsiruddin. Ahkâmu’l-Cenâiz. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmiyye, 1986.
• Erul, Bünyamin. “Kazan-Tataristan Kütüphanelerindeki Hadise Dair Elyazması Eserler Üzerine” Hadis Tetkikleri Dergisi. 4/2 (2006), 107-125.
• Görmez, Mehmet. Musa Carullah Bigiyef. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Humeynî, İmâm Rûhullah Mûsevî. Tavdîhu’l-Mesâil. Tahran: Müessese’i Tanzim ve Neşr Asar-ı İmam Humeynî, 1386/1966.
• Hür el-Âmilî, Muhammed b. el-Hasan. Tafsîlü Vesâili’ş-Şia ilâ Tahsîl Mesâili’ş-Şeri‘a. 2. Baskı, thk. Seyyit Muhammed Rıdâ. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt, 1414/1993.
• İbn Ebû Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-Müsenna. thk. Bâsım Faysal Ahmed. Riyad: Dâru’r-Râye, ts.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fazl Şihâbudin Ahmed el-Askâlânî. Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1930.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. Riyad: Dâr’u Tayyibe li’n-Neşrî ve’t-Tevzî, 1999.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed İbn Mükrim. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1990.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dakâik. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn. Üsdü’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 2012.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fetḥu’l-Ḳadîr li’l-Âcizi’l-Faḳîr- Şerhu Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İmâmzâde, Muhammed b. Ebû Bekir. Şir’atü’l-İslâm. thk. Ali Muhammned Zeydân Sevâid. Gazze: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 2000.
• Kanlıdere, Ahmet. “Mercânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/169-172. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Kâsânî, Alâüddin. Bedâiu’s-Sanâi fî Tertîbi’ş-Şerâi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1982.
• Kurat, Akdes Nimet. "Rus Hâkimiyeti Altında idil-Ural Ülkesi (Eski Kazan Hanlığı ve Başkurt İli XIX. Yüzyıla Kadar)", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 23/3-4, (1965), 91-126.
• Kurat, Akdes Nimet. “Kazan Türklerinin Medeni Uyanış Devri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Dergisi, 24/ 3-4, (1966), 95-194.
• Leknevî, Muhammed Abdülhay. el-Fevâʾidü’l-behiyye fî Terâcimi’l-Ḥanefiyye. nşr. M. Bedreddin Ebû Firâs. Kahire: Matbaatu's-Saâde, 1324/1906.
• Maraş, İbrahim. Türk Dünyasında Dinî Yenileşme (1850-1917). İstanbul: Ötüken Yayınları, 2002.
• Mercânî, Ebü’l-Hasen Şihâbüddîn Hârûn b. Bahâiddîn. Barku’l-Vamîd, PDF: https://darulkutub.com/uploads/books/fc795e87fc52c2564ba9ec782111c1757bc49465 (08.11.2022).
• Merğınânî, Ebû’l-Hasan Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• Muhadddis en-Nûrî, el-Hâc el-Mirzâ Hüseyin. Müstedrekü’l-Vesâ’il ve Müstenbetü’l-Mesâ’il. 1. Baskı, Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt, 1407/ 1986.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc en-Nisâburî. el-Câmiu’s-Sahîh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. thk. Ahmed Şemseddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
• Rızâeddin b. Fahreddin. Cevâmiu’l-Kelim Şerhi. Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı, 1916.
• Rızâeddin b. Fahreddin. Dinî ve İctimaî Meseleler. çev. Ömer Hakan Özalp. İstanbul: Özgü Yayınları, 2017.
• Rızaeddin b. Fahreddin. Rıhletü’l-Mercânî. Kazan: Çirikov Matbaası, 1897.
• Şeher b. Şeref. “Mercânî’nin Tercüme-i Hâli”. Mercânî. nşr. Sâlih b. Sâbit Ubeydullin. 2-193. Kazan: Maarif Matbaası, 1915.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Taşağıl, Ahmet. “İdil Bulgar Hanlığı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21/ 472-474, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Hâlid Abdu’l-Ğanî Mahfûz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016.
• Uluçay, Mustafa Çağatay. İlk Müslüman Türk Devletleri. 2. Baskı, Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1975.
• Üçok, Bahriye. İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1979.
• Yaran, Rahmi. “Bid’at”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/ 129-131. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.