OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUK KİTAPLARININ TOPLUMSAL CİNSİYET AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 68 - 91, 31.12.2023

Esra Almila Kocaman Tuba Acar Erdol

Öz

Bu araştırmada, okul öncesi dönemde kullanılan kitapların, dilsel veya dil dışı ögelerle toplumsal cinsiyet rolleri ve kalıpyargılarını ne derece yansıttıkları incelenmiştir. Doküman incelemesi yöntemi kullanılarak gerçekleştirilen araştırmada 81 okul öncesi dönem kitabı değerlendirilmiştir. Araştırmada elde edilen veriler betimsel analiz yöntemi kullanılarak çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda, kitaplarda en çok kadın karakterlere, en az ise nötr karakterlere yer verildiği görülmüştür. Erkek karakterlerin içerisinde gösterildikleri meslekler yoğun çeşitliliğe sahipken kadın karakterlerin gösterildikleri meslekler çeşitlilik açısından oldukça sınırlı bulunmuştur. Kız çocuk ve erkek çocuk kıyafetlerinin neredeyse tamamının rahat hareket etme olanağı veren kıyafetler olduğu görülürken, kız çocuk kıyafetlerinin erkek çocuklara göre daha fazla aksesuar içerdiği tespit edilmiştir. Pembe rengin kız çocuk ve kadın karakterlerde, mavi renginin ise erkek ve erkek çocuk karakterlerde yoğun kullanıldığı belirlenmiştir. Öfkelilik, kibirlilik ve idealistlik gibi özelliklerde erkek karakterlerin; yardımseverlik, şefkatli olma ve itaatkârlık gibi özelliklerde ise kadın karakterlerin yoğunlukta gösterildiği gözlenmiştir. Kadın, erkek ve kız çocuk karakterlerin daha çok özel alanda, erkek çocuk karakterlerin daha çok kamuya açık alanda ve nötr karakterlerin ise daha çok belirsiz alanda gösterildikleri görülmüştür. Bu sonuçlar okul öncesi dönem kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri ve kalıpyargılarının yansıtıldığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal cinsiyet, okul öncesi dönem, çocuk kitapları, toplumsal cinsiyet rolleri, toplumsal cinsiyet kalıpyargıları

AN ANALYSIS OF PRESCHOOL CHILDREN’S BOOKS IN TERMS OF GENDER

Öz

In this research, the extent to which books used in pre-school period reflect gender roles and stereotypes through linguistic or non-linguistic elements was examined. The study was conducted using document analysis method, and a total of 81 pre-school children's books were analyzed. As a result of the study, it was observed that female characters were featured the most, while neutral characters were featured the least in the books. The occupations portrayed by male characters exhibited a high level of diversity, whereas the variety of occupations shown for female characters was found to be quite limited. It was found that both girls' and boys' clothing in the books largely consisted of comfortable attire, with girls' clothing being more accessorized compared to boys' clothing. Pink color was predominantly used for female characters, while blue color was more common for male characters and boys. Traits such as anger, arrogance, and idealism were mostly attributed to male characters, while helpfulness, compassion, and obedience were prominently associated with female characters. Female, male, and girl characters were mostly depicted in private settings, boy characters were more commonly portrayed in public settings, and neutral characters were observed to be represented in more ambiguous settings. These results show that gender roles and stereotypes are reflected in preschool books.

Anahtar Kelimeler

Gender, pre-school period, children’s books, gender roles, gender stereotypes

Kaynakça

• Ata Doğan, S., Atış Akyol, M. ve Güney Karaman, N. (2018). Beş yaş çocuklarının cinsiyet kalıp yargı düzeyleri ve evdeki cinsiyet rollerine ilişkin görüşleri. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3, 53-65. https://doi.org/10.30855/gjes.2018.04.03.004
• Aydın, B ve Kavuncu, A. (1991). Farklı sosyo-ekonomik düzeylerdeki lise öğrencilerinde cinsiyet rollerinin araştırılması. Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 1(2), 53-65. https://doi.org/10.14527/9786053184614.12
• Baran, G. (1995). Ankara'da bulunan çocuk yuvalarında kalan 7-11 yaş grubu çocuklarda cinsiyet rolleri ve cinsiyet özellikleri kalıp yargılarının gelişimi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi.
• Bingöl, O. (2014). Toplumsal cinsiyet olgusu ve Türkiye’de kadınlık. KMÜ Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16, 108-114. https://doi.org/10.18493/kmusekad.36760
• Birey, T. ve Beyidoğlu Önen, M. (2013). Toplumsal cinsiyet ve öğretmenlik: Öğretmenlerin bakış açısı. Post Araştırma Enstitüsü.
• Broverman, I. K., Raymond Vogel, S., Broverman, D.M, Clarkson, F.E. ve Rosenkrantz, P.S. (1972). Sex-role stereotypes: a current appraisal. Journal of Social Issıues, 2, 59-78. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1972.tb00018.x
• Cüceloğlu, D. (2006). İnsan ve davranışı. Remzi Kitabevi.
• Çatalcalı Soyer, A. (2009). Okul öncesi dönem çocuk hikâye kitapları: stereotipler ve kimlikler. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 13-27. https://doi.org/10.20875/sb.93592
• Dilek, A. (2014). 4-6 yaş çocuk öykülerindeki kadın kahramanların mesleksel analizi. Journal Of Qafqaz Unıversıty- Phılology And Pedagogy, 2(4), 94-102.
• Güder Yağan, S., Ay, S., Saray, F. ve Kılıç, İ. (2017). Okul öncesi dönem çocuklarının izledikleri çizgi filmlerin toplumsal cinsiyet kalıp yargıları açısından incelenmesi: Niloya örneği. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(2), 95- 110. https://doi.org/10.24315/trkefd.303686
• Gürşimsek, I., Günay, V.D. (2005). Çocuk kitaplarında cinsiyet rollerinin işlenişinde kullanılan dilsel ve dil dışı göstergelerin değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 53-63. https://doi.org/10.53444/deubefd.1104084
• Karataş, Z. (2015). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları, 1, 62-80.
• Kaynak, D. (2017). Okul öncesi hikâye ve masal kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi
• Kaynak, D. ve Aktaş, E. (2017). Okul öncesi hikâye ve masal kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri. Ekev Akademi Dergisi, 72, 67-85. https://doi.org/10.17753/ekev786
• Lips, H. M. (2008). Sex and Gender: An Introduction. Waveland Press.
• McGurk, H. (1997). Childhood Social Development: Contemporary Perspectives. Lowrence Erlbaum Associates.
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded source book. Sage Publications.
• Özcan, A. (2012). Toplumsal cinsiyet eğitiminin üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rol tutumlarına etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversitesi.
• Peter, R. ve Pathak, A. (2023). A study of gender stereotypes in gender inequality. Journal of Women Empowerment and Studies, 3(2), 17-22. https://doi.org/10.55529/jwes.32.17.22
• Şafak, Ş., Çopur, Z. ve Altınel Özkan, M. (2006). Çocukların evle ilgili faaliyetlere harcadıkları zamanın incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi.
• Vefikuluçay, D., Zeyneloğlu, S., Eroğlu, K. ve Taşkın, L. (2007). Kafkas üniversitesi son sınıf öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin bakış açıları. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 14(2), 26-38. https://doi.org/10.38108/ouhcd.704397
• Witt, S. D. (1997). Parental influence on children's socialization to gender roles. Adolescence, 126(32), 253-259.