OSMANLI DEVLETİ’NİN YERALTI SAVAŞÇILARI: LAĞIMCILAR

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 2, 385 - 408, 30.08.2019

Filiz Yıldırım

https://doi.org/10.18069/firatsbed.544327

Cited By: 2

Öz

Osmanlı
Devleti, tarihi boyunca çıkmış olduğu seferlerde, çeşitli savaş taktikleri uygulamıştır.
Baskın, hilal vs. gibi stratejilerle parlak başarılara imza atan devlet,
ihtiyaç halinde farklı yollara da başvurmuştur ki bunun en bariz örneği
yeraltındaki tünel çalışmalarıdır. Adına lağım
denilen bu strateji sanatı örneği ile özellikle alınması güç kalelerin fethi mümkün
olmuştur. Eğitimli ve disiplinli lağımcıların, günlerce toprak altında inşa
ettikleri yolların bitiş noktasında, lağım hazinelerine tam bir tedbir ve nizam
üzere yerleştirdikleri mayınlar, toprak üstünde eş zamanlı yapılan muharebeleri
büyük oranda desteklemiştir. Ağır koşullar altında büyük sorumluluklara sahip
lağımcı askerler, hedefe ulaşmak uğruna bazen kazdıkları tünellere cansız
bedenlerini de bırakmışlardır.

Bu çalışmamızda, Osmanlı Devleti’nin
bilhassa Balkan coğrafyasında ve Osmanlı Avrupası’nda gerçekleştirdiği lağım
muharebeleri üzerinde, genel bir bakış açısıyla durulmuştur. Bunun yanında
lağımcıbaşı ve lağımcılar (dirlikli ve maaşlı) hakkında verilen bilgilerden
sonra, lağım muharebelerinin alet ve mühimmatları ile daha ziyade Balkanlar’dan
temin edilen iş gücü kaynağına dikkat çekilmiştir. Öte yandan devletin bütün
kurumlarıyla bozulmaya başladığı 18. yüzyılda, lağımcıların müdahil olduğu bazı
askeri ve sosyal problemler örnekleriyle açıklanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Lağımcı Ocağı, Lağımcılar, Lağım Muharebeleri

Underground Warriors Of The Ottoman State: Sappers

Öz

The
Ottoman State implemented various fighting strategies in its campaigns
throughout its history. The state, which gained brilliant successes with strategies
such as surprise and pincer movements etc., also adopted different ways when
the need arose. Underground tunneling is the most apparent example of this.
With this example of the art of strategy, which is called sap, the conquering
of castles that were especially difficult became possible. The mines that were
placed in sap deposits at the endpoint of the tunnels, which were built
underground for days by the trained and disciplined sappers with the utmost
precaution and order, greatly supported the concurrent battles fought above the
ground. Sapper soldiers, who had significant responsibilities under harsh
conditions, sometimes left their own dead bodies in the tunnels they dug for
the sake of achieving their aims.

In this study, the
sapper wars of the Ottoman State, particularly those fought in the Balkan
region and the Europe of the Ottoman reign, were emphasized with a general
point of view. Furthermore, following the information presented about the head
of the sappers and sappers (with wage and salary), the attention was drawn to
the source of the workforce obtained from the Balkans with the equipment and
ammunition of sapper wars. On the other hand, in the 18^th century
when the state started to collapse with all its institutions, several martial and
social problems where the sappers were involved were explained with their
examples.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman State, Sapper Organization, Sappers, Sapper Wars

Kaynakça

• I. ARŞİV KAYNAKLARI
• 1- Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA)
• a- Cevdet Tasnifi (C. )
• aa- Askeriye (AS.) Dosya No/Gömlek No: 1025/44932
• b- Ali Emiri Tasnifi (AE.)
• ba- Mahmud I (SMHM. I.) Dosya No/Gömlek No: 162/12248
• bb- Mustafa II (SMST. II.) Dosya No/Gömlek No: 22/2172, 32/3187, 49/4860, 87/9410
• bc- Mustafa III (SMST. III.) Dosya No/Gömlek No: 2/119, 69/5128
• c- İbnü’l-Emin Tasnifi (İE.)
• ca- Tevcihat (TCT.) Dosya No/Gömlek No: 23/2478
• d- Hatt-ı Hümayun (HAT.) Dosya No/Gömlek No: 1454/26, 225/12534, 225/12534 A, 225/12534 B
• e- Bab-ı Asafi Nişan ve Tahvil Kalemi Defterleri ( A. NŞT. d.) No: 1351
• f- Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Mühimme Kalemi Defterleri (A. DVNS. MHM. d.) No: 5, 72, 74, 88, 101, 168, 170 II. KAYNAK ESERLER
• ABDÜLKADİR (KADRİ) EFENDİ, Topçular Kâtibi ʿAbdülkâdir (Kadrî) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlîl), c. I- II, (Yayına Hazırlayan: Ziya Yılmazer), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
• MAHMUD ŞEVKET PAŞA, Osmanlı Teşkilât ve Kıyafet-i Askeriyesi, c. I-II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2010.
• PEÇEVİ İBRAHİM EFENDİ, Peçevi Tarihi, c. I-II, (Hazırlayan: Bekir Sıtkı Baykal), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 1999.
• RÂŞİD MEHMED EFENDİ – ÇELEBİZÂDE İSMAÎL ÂSIM EFENDİ, Târîh-i Râşid ve Zeyli (1071-1111 / 1660-1703), c. I, (Hazırlayanlar: Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer), Klasik Yayınları, İstanbul, 2013.
• SİLÂHDAR FINDIKLILI MEHMED AĞA, Nusretnâme, c. I Fasikül III, (Sadeleştiren: İsmet Parmaksızoğlu), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1964.
• ŞEYHZADE MEHMED ESAD, Lağımcı Manevrası, İstanbul, 1249 (1833).
• SÉBASTIEN LE PRESTRE DE VAUBAN, Fenn-i Lağım, (Osmanlı Türkçesi’ne Çeviren: Konstantin İpsilanti), Dârut-Tıbâʿati’l-Âmire, İstanbul, 1208 (1793).
• III. ARAŞTIRMA VE İNCELEME ESERLER
• ÁGOSTON, Gábor; “ “En Kuvvetli” İmparatorluk: Osmanlı Esnekliği ve Askeri Kudret”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar Ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Yayına Hazırlayan: Kahraman Şakul), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, s. 3-29.
• ____________ ; “ Savaş Kazandıran Silahlar: Konstantiniye Kuşatmasından (1453) Mohaç Muharebesi’ne (1526) Osmanlı Ateşli Silahlarının Belirleyiciliği”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar Ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Yayına Hazırlayan: Kahraman Şakul), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, s. 85-100.
• ____________ ; “15. ve 17. Yüzyıllarda Osmanlı Topçuluğu ve Avrupa Askeri Teknolojisi”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar Ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Yayına Hazırlayan: Kahraman Şakul), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, s. 115-146.
• ____________ ; “16. Yüzyılda Macaristan’da Osmanlı Barut Üretimi: Budin Baruthanesi”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar Ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Yayına Hazırlayan: Kahraman Şakul), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, s. 221-232.
• ____________ ; “Ateşli Silahlar ve Askeri Uyarlama: Osmanlılar ve “Askeri Devrim” ”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar Ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Yayına Hazırlayan: Kahraman Şakul), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, s. 45-84.
• ____________ ; “İnsicamsız Tarih Yazımı ve İslami Askeri Teknoloji: Avrupa Askeri Devrimi Tartışmaları ve Osmanlılar”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar Ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Yayına Hazırlayan: Kahraman Şakul), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, s. 31-44.
• ____________ ; “Osmanlı İmparatorluğu’nda Barut Sanayisi: 17. ve 18. Yüzyıllarda Selanik, Gelibolu ve İzmir Baruthaneleri”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar Ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Yayına Hazırlayan: Kahraman Şakul), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, s. 233-251.
• ____________ ; “Osmanlı İmparatorluğu’nda Harp Sanayisi ve Barut Teknolojisi”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar Ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Yayına Hazırlayan: Kahraman Şakul), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, s. 169-188.
• ____________ ; “Sultanın Ordusu İçin Barut: 16. ve 17. Yüzyılların Macaristan Seferlerinde Osmanlı Ordusuna Yapılan Barut Sevkiyatı Hakkında Yeni Kaynaklar”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar Ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Yayına Hazırlayan: Kahraman Şakul), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, s. 203-220.
• AKSAN, Virginia H.; Kuşatılmış Bir İmparatorluk Osmanlı Harpleri 1700-1870, (Çeviren: Gül Çağalı Güven), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 2011.
• AYBET, Gülgûn Üçel; Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı Ordusu (1530-1699), İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• EVLİYA ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Akkirman – Belgrad – Gelibolu – Manastır – Özü – Saraybosna – Slovenya – Tokat - Üsküp, Kitap 5, c. 2, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• EVLİYA ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Akkirman – Belgrad – Gelibolu – Manastır – Özü – Saraybosna – Slovenya – Tokat - Üsküp, Kitap 5, c. 1, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• EVLİYA ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Gümülcine – Kavala – Selânik – Tırhala – Atina – Mora – Navarin – Girit Adası – Hanya – Kandiye – Elbasan – Ohri – Tekirdağı, Kitap 8, c. 2, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
• EVLİYA ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul, c. 1, Kitap 2, (Hazırlayanlar: Seyit Ali Kahraman – Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, 2008.
• EVLİYA ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Podgoriçe – İştib – Vidin – Peçoy – Budin – Üstürgon (Estergon) – Ciğerdelen – Macaristan – Öziçe – Taşlıca – Dobra – Venedik – Mostar - Kanije, Kitap 6, c. 2, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• EVLİYA ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Podgoriçe – İştib – Vidin – Peçoy – Budin – Üstürgon (Estergon) – Ciğerdelen – Macaristan – Öziçe – Taşlıca – Dobra – Venedik – Mostar - Kanije, Kitap 6, c. 1, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• GÖLEN, Zafer; Osmanlı Devleti’nde Baruthâne-i Âmire (XVIII. Yüzyıl), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006.
• KARAGÖZ, Hakan; 1737-1739 Osmanlı-Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Isparta, 2008.
• KARATAŞ, Murat; “Çanakkale Muharebelerinde Lağım Muharebeleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 6-7, Çanakkale, Bahar-Güz 2008, s. 43-60.
• KILIÇ, Orhan; “18. Yüzyılda Rumili Eyaleti’ne Yapılan Vali Atamalarının Sistematik Olarak İncelenmesi”, Archivum Ottomanicum, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 2016, s. 213- 234.
• KILIÇ, Orhan; “Batı Karadeniz Kıyısında Bir Osmanlı Eyaleti: Özi/Silistre (İdari Taksimat ve Yönetim)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, c. 23, Serander Yayınevi, Trabzon, 2017, s. 29-82.
• MARSİLLİ, Graf; Osmanlı İmparatorluğu’nun Zuhur ve Terakkisinden İnhitatı Zamanına Kadar Askeri Vaziyeti, (Türkçe’ye Çeviren: M. Kaymakam Nazmi), Büyük Erkânıharbiye Matbaası, Ankara, 1934.
• MERT, Hasan; “Çanakkale’de Ölüm”, Tarih İncelemeleri Dergisi, c. XXVI, S. 1, Ankara, Temmuz 2011, s. 151-172.
• ÖĞRETEN, Ahmet; Nizâm-ı Cedîde Dâir Askerî Lâyihalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• ÖZCAN, Abdülkadir; “Lağımcı Ocağı”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 27, Ankara, 2003, s. 49-50.
• PAKALIN, Mehmet Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 16. Baskı, İstanbul, 2004.
• SERTOĞLU, Mithat; Osmanlı Tarih Lügatı, Kurtuba Kitap Yayınları, Ankara, 2015.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî (Latin Harfleriyle), (Hazırlayanlar: Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal), İdeal Kültür Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul, 2012.
• UYAR, Mesut -Edward J. Erickson; Osmanlı Askeri Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2017.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı; Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları II Cebeci, Topçu, Top Arabacıları, Humbaracı, Lâğımcı Ocakları ve Kapukulu Suvarileri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Üçüncü Baskı, Ankara, 1988.
• ÜNAL, Mehmet Ali; Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul, 2011.
• VATİN, Nicolas; Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar Doğu Akdeniz’de Savaş, Diplomasi ve Korsanlık, (Çeviri: Tülin Altınova), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2004.
• YILDIRIM, Filiz; 18. Yüzyılda Tuna Nehri Donanması (1711-1792), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ, 2016.