BİZANS RESİM SANATINDA HALE VE HALE İÇİNDEKİ RENKLERİN SEMBOLİZMİ

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 1, 383 - 399, 26.01.2024

A. Nazlı Soykan Şenol Açıkgöz

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1386443

Öz

Bizans resim sanatında özellikle kutsal figürlerin başını çevreleyen dairesel veya kare formlu olarak karşımıza çıkan hale, tarihsel süreç içerisinde birçok uygarlık tarafından da kullanılmış bir motiftir. Antik dönemlerden bu yana güneş ile ilişkilendirilmiş tanrı figürlerinde görülen hale motifi, bu dönemlerde form olarak da güneşe benzer şekilde tasvir edilmiştir. Resim sanatlarının en ayrılmaz parçası olan renklerin farklı kültürlerde farklı anlamları olmuştur. Renklerin, Bizans resim sanatında da belli anlamları vardır. Bizans resim sanatında halenin içerisinde tek bir renkten ziyade farklı renklerin kullanıldığı görülmektedir. Tasvir sanatında genellikle işlenen dinsel sahnelerdeki konulara göre hale içerisindeki renkler değişkenlik göstermiştir. Resmin ikonografisi ile hale motifi içindeki rengin birbirini desteklediği ve bu sayede güçlü bir anlam ortaya çıktığı görülmektedir. Çalışmada öncelikle halenin kökenine değinilmiştir. Sonrasında renklerin hangi duyguları sembolize ettiği incelenmiş ve Bizans resim sanatında hale motifi içinde kullanılan renkler tespit edilmiştir. Araştırmanın amacı hale içindeki renklerin sembolize ettiği duygularla, sahnelerde anlatılan ikonografinin uyumlu olup olmadığının sorgulanmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Bizans Resim Sanatı, Hale, Renk, Renk İkonografisi

The Halo in Byzantine Painting and on the Symbolism of the Colors in the Halo

Öz

The halo, which appears in Byzantine painting in circular or square form, especially surrounding the heads of sacred figures, is a motif used by many civilizations throughout history. The halo, which has been seen on god figures associated with the sun since ancient times, was depicted as similar in form to the sun in those periods. Colors, which are the most integral part of painting arts, have different meanings in different cultures. Colors also have certain meanings in Byzantine painting. In Byzantine painting, it is seen that different colors were used in the halo rather than a single color. In the art of depiction, the colors in the halo varied depending on the subjects in the religious scenes. It can be seen that the iconography of the picture and the color in the halo support each other, thus creating a strong meaning. In the study, first of all, the origin of the halo is mentioned. Afterwards, it was examined which emotions the colors symbolized and the colors used in the halo in Byzantine painting were determined. The aim of the research is to question whether the emotions symbolized by the colors in the halo are compatible with the iconography depicted in the scenes.

Anahtar Kelimeler

Byzantine Painting, The Halo, Color, Color Iconography

Kaynakça

• Akalın, K.H. (2016). Göğün Kraliçesi İsis’in geri dönüşü: Hristiyanlıkta Meryem Ana tapınması. İLTED, 45, 81-107. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilted/issue/28562/304762 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Atar, N. (1996). İkon sanatından çağdaş resme ışık. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/333285 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Barut, F. (2012). Bizans dönemi Kapadokya Kiliseleri duvar resimlerinde Koimesis (Meryem'in uykusu) tasvirleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Ankara. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=UfwooCfNzfsUyAVBApjp6Q&no=Cp5XLVcWNxPF5mX4MijwBA Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Barut-Kemirtlek, F. (2021). Bizans Sanatı’nda Büyük Bayramlar. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Başbuğ, Z. (2020). Renk teorilerinin yansımaları ve resim sanatı üzerine değerlendirmeler. Ulak Bilge Sosyal Bilimler Dergisi, 46, 230-239. https://www.ulakbilge.com/makale/pdf/1587860030.pdf Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Carr, A.W. ve Kazhdan, A. (1991). Nimbus. The Oxford Dictionary of Byzantium içinde (Vol.3, 1487 s.) Oxford: Oxford University Press.
• Cömert, B. (2010). Mitoloji ve İkonografi. Ankara: De Ki Yayınevi.
• Çeken, B. ve Yıldız, E. (2015). Renklerin reklam algısı üzerindeki etkisi: 2012 kırmızı reklam ödülleri. Sanat Eğitimi Dergisi,3 (2), 129-146. https://www.sanategitimidergisi.com/makale/pdf/1448548439.pdf Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Çoruhlu, T. ve Erdoğan, A. (2020, 06 06). Bizans dönemi duvar resimlerinden örneklerle bakire Meryem’in giyim-kuşamı. ANTAKİYAT/Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (1), 44-66. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1161839 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Demus, O. (1955). Byzantine Mosaic Decoration. Boston: Boston Book & Art Shop.
• Dokumacı, M. (2020). Renklerin insan yaşamındaki etkileri ve renklerin tarih boyunca yolculuğu. Takvim-i Vekayi, 8 (2), 120-131. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/929915 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Erkal, M. (2000). Semboller ve yorumları. İstanbul: Zafer Matbaası.
• Göğebakan, Y. (2017). Hale biçiminin kaynağı ve erken dönem hıristiyan resim sanatında kullanımı. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 38, 21-36. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/307866 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Gündoğdu, E., (2022). Erken Dönem Hristiyanlığın İlk Doktor Azizeleri: Zenais, Philonella, Hermoine. ODÜSOBİAD 12 (3), 1951-1966. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2501613 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Gürseloğlu, E. (2022). Antik Mısır'da güneş kültü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Bilecik. https://acikkaynak.bilecik.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11552/2537/10237646.pdf?sequence=1 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Işık-Şen, V. (2017). Bizans ikonalarından günümüze sanatta Meryem ve çocuk motifi. İdil, 6 (32), 1359-1383. https://www.idildergisi.com/makale/pdf/1493708334.pdf Erişim tarihi: 29.11.2023.
• İmrana-Altun, F. (2021). Kapadokya bölgesi kaya kiliselerinde Azize Paraskevi ve Azize Kyriaki resimleri. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 53, 50-70. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/64750/872313 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• İnan, A. (1987). Eski Mısır tarih ve medeniyeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Karagülle-Çifçi, M. (2010). Eski Mısır dininde tanrı ve öte dünya inancı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Konya. http://acikerisimarsiv.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/handle/123456789/6735?show=full Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Kart, E. (2008). Anadolu'da İsis Sarapis kültü ve bunun Kaunos'ta izleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Ana Bilim Dalı, Muğla. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=2OAx0RwPkhXGG8bSBOzB0g&no=Gpd7py5Bbo1A2vJy9gUpkA Erişim Tarihi: 29.11.2023.
• Kızıl, H. (2013). Hint ve İran Mitolojilerine Göre "Mitra". Şarkiyat, 10, 26-41. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sarkiat/issue/11245/134387 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Manav, B. (2015). Renk-mekan-anlam ilişkisi. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication-TOJDAC, 5 (3), 22-27. http://tojdac.org/tojdac/VOLUME5-ISSUE3_files/tojdac_v05i303.pdf Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Önsoy, D. (2021). Anadolu'nun kültürel mirası mozaikler ve turizm. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Ana Bilim Dalı, İstanbul. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/ET002693.pdf Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Özer, D. (2012). Toplumsal düzenin oluşmasında renk ve iletişim. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3 (6), 268-281. https://dergipark.org.tr/tr/pub/odusobiad/issue/27570/290106 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Samur, D. (2019). Sanat yapıtında renklerin fizyolojik ve psikolojik etkilerinin sarı renk bağlamında incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Enstitü Anasanat Dalı: Resim, Sakarya. https://acikerisim.sakarya.edu.tr/handle/20.500.12619/90219 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Sunay, S. (2012). Erken Hristiyan ve Bizans sanatında hale. Ekev Akademi Dergisi, 50, 197-213. https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423877925.pdf Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Tiryaki, A. ve Çömezoğlu-Uzbek, Ö. (2015). Bizans Mimarisi ve Sanatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi. https://www.scribd.com/document/454442293/B%C4%B0ZANS-M%C4%B0MAR%C4%B0S%C4%B0-VE-SANATI-pdf Erişim tarihi: 2.12.2023.
• Turak, Ö. (2018). Roma Pantheonu: Eski Yunan Tanrıları Nasıl Romalı Oldu? Amisos, 3 (5), 481-492. https://dergipark.org.tr/tr/pub/amisos/issue/41813/504680 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Türkçe Sözlük (1998). Hale. Türkçe Sözlük içinde (931 s.) Ankara: TDK Yayınları.
• Ustaoğlu, E. (2007). Renklerin insan yaşamındaki yeri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Maltape Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji, İnsan Bilimleri ve Felsefe Ana Bilim Dalı, İstanbul. https://openaccess.maltepe.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12415/2844 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Yıldırım, L. (2019). Tekstil Tasarımında Bir Rengin Serüveni: Yeşil. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 22, 1-8. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yedi/issue/46713/493250 Erişim tarihi: 29.11.2023.
• Zenbilci, İ. K. (2019). Bizans sanatında nadir bir İsa tiplemesi: Günlerin eskisi (Ho palaios ton hemeron). A. Sinanoğlu ve F. Faozi (Ed.), Biltek Uluslararası Bilim, Teknoloji ve Sosyal Bilimlerde Güncel Gelişmeler Sempozyumu içinde (Cilt 2, 20-42 ss.). Ankara: İKSAD Yayınevi. https://www.biltek.org/_files/ugd/614b1f_1cd8f24a2d3a4a6aadd72e5f6843f224.pdf Erişim tarihi: 29.11.2023.