Araştırma Makalesi
İhtimâm al-Muhaddisîn al-İndunîsiyyîn bi al-Esbât: -Dirase ‘an Esbâti Yâsîn Fâdânī wa Mukhtâr ‘Atârid al-Būghûrî wa Mahfûzh al-Termasî
Öz
Bu makalede, hadis ilimlerinin belirli bir alanı olan sebet ele alınmaktadır. Sebet aynı zamanda el-meşyeha ve el-Mu`cem olarak da meşhur olmuştur. Hadis ilimlerinin bir alt dalı olan sebet sayesinde muhaddis, şeyhlerini ve onlardan rivâyet ettiği kitapların isim-lerini kaydeder. Sebetlerle muhaddisin ilmi konumu ve seviyesi ortaya çıkar. Bu sayede, hocalarının kimler olduğu ve ali isnadla rivâyet elde etmek üzere nerelere ilim yolculuk-ları yaptığı bilinir. Mağrib diyarında el-Fehrese diye bilinen Esbata ulemâ büyük önem atfetmiştir. Şeyh Muhammed Yâsin b. Muhammed İsâ el-Fâdâni Endonezya asıllı olup Mekke-i Mükerreme’de doğan, orada yetişip tahsil gören ve sebet ilmi konusunda önde gelen ulemadan birisidir. Kendisi şeyhlerinin sebetlerinin rivâyet icazetini cem etmiş ve onları rivâyet etmiş bu sebeple de müsnidüd dünya diye tanınmıştır. Aynı şekilde, Muhammed Muhtâr b. Utârid el-Câvī ve Mahfuz et-Tirmisi el-Câvī de benzer yönleriyle meşhur olmuştur. Bu makalede takip ettiğim yöntem, tetkik ve tavsif yöntemi olup, özellikle Endonezyalı muhaddisler başta olmak üzere sebetlerde yazılan kayıtları tetkik etmektir. Araştırmalarım neticesinde ortaya çıkmıştır ki, Mekke-i Mükerreme’de doğ-muş ve orada ikamet eden Enedonezyalı ulemânın da, diğer İslâm ve Arap ülkelerinden gelen Müslüman ulemâ gibi, bu ilim dalına dair büyük katkıları olmuştur.
Kaynakça
- ابن خلدون: المقدمة، (بيروت، طبعة دار الجيل، دون تاريخ).
- ابن عطية، القاضي أبو محمد عبد الحق، المحاربي الأندلسي (481-541 هـ)، تحقيق محمد أبو الأجفان ومحمد الزاهي، فهرس ابن عطية، (بيروت، دار الغرب الإسلامي، 1400 هـ.).
- الترمسي، محمد محفوظ بن عبد الله، كفاية المستفيد لما علا من الأسانيد، تعليق: الفاداني (بيروت، دار البشائر الإسلامية، دون تاريخ).
- الجاوي، محمد مختار بن عطارد البوغوري، إتحاف السادة المحدِّثين بمسلسلات الأحاديث الأربعين، (القاهرة، عيسى البابي الحلبي، ط الأولى 1345هـ.).
- الزركلي، خير الدين، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال والنساء من العرب والمستعربين والمستشرقين، (بيروت، دار العلم للملايين، الطبعة السادسة، 1984).
- الزبيدي، محمد مرتضى، تحقيق محمود محمد الطناحي، تاج العروس من جواهر القاموس، (الكويت، وزارة الإعلام، 1396).
- السخاوي، شمس الدين محمد بن عبد الرحمن، (902 هـ): فتح المغيث شرح ألفية الحديث، (بيروت، دار الكتب العلمية، ط الأولى، 1403 هـ - 1983 م.).
- السيوطي، جلال الدين عبد الرحمن بن أبي بكر: تدريب الراوي في شرح تقريب النووي (849 - 911 هـ)، تحقيق عبد الوهاب عبد اللطيف، (القاهرة، دار الكتب الحديثة، ط الثانية، 1385 هـ-1966 م.).
- الشرقاوي، الجامع الحاوي في مرويات الشرقاوي، تحقيق محمد ياسين بن عيسى الفاداني، (دمشق، دار البصائر، ط الأولى 1405).
- الفاداني، محمد ياسين بن عيسى، إعلام القاصي والداني ببعض ما علا من أسانيد الفاداني، تخريج: محمود سعيد ممدوح، (القاهرة، دار مرجان للطباعة، 1981 م) .
- -------، الروض النضير في اتصالاتي ومجموع إجازاتي بثبت الأمير (بدون بيانات).
- -------، النفحة المسكية في الأسانيد المكية، )بيروت، دار البشائر الإسلامية، ط الأولى، 1410هـ/1990م.).
- -------، نهاية المطلب تعليقات على سد الأرب (القاهرة، مطبعة حجازي، دون تاريخ).
- -------، نهج السلامة في إجازة الصفي أحمد أحمد سلامة، (بيروت، دار البشائر الإسلامية، ط الأولى 1409).
- الفلمباني، مختار الدين، بلوغ الأماني فى التعريف بأسانيد وشيوخ الفاداني: (دمشق، دار قتيبة، ط الأولى، 1408هـ/1988م.).
- الكتاني، عبد الحي بن عبد الكبير، فهرس الفهارس والأثبات، تحقيق: د. إحسان عباس، (بيروت، دار الغرب الإسلامي، ط الثانية، 1402 هـ.).
- محمد مطيع الحافظ ونزار أباظة، تاريخ علماء دمشق في القرن الرابع عشر الهجري، (دمشق، دار الفكر، ط الأولى 1406هـ.).
- ممدوح، محمود سعيد، تشنيف الأسماع بشيوخ الإجازة والسماع المسمى (إمتاع أولي النظر ببعض أعيان القرن الرابع عشر)، (القاهرة، مطبعة دار الشباب، 1984 م).
- اليمني، عبد الواسع بن يحيى الواسعي، الدر الفريد لمتفرقات الأسانيد (القاهرة، مطبعة حجازي، 1357 هـ). المجلات المحكمة (Journal):
- - جعفري، أحمد، منهجية فهرسة وتحقيق المخطوطات بين القدامى والمحدثين، المجلة الجزائرية للمخطوطات، العدد 3، رقم 4. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/48862
- - نعيمة، بوكرديمي، دوافع رحلة علماء تلمسان إلى فاس خلال القرن الثامن الهجري /14م.، الأكاديمية للدراسات الإجتماعية والإنسانية، العدد 16 – جوان 2016. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/73720
- - بلعيدي، رامي، وعبد الرزاق خضور، ملامح من الحياة الثقافية في المغرب الأوسط (القرن 9هـ/15م) من خلال فهرسة المرويات ومذكرات الرحلة "غنيمة الوافد والرحلة لعبد الرحمن الثعالبي أنموذجا، مجلة القبس للدراسات الإنسانية والإجتماعية، المجلد 2، العدد 2، 2018 . https://www.asjp.cerist.dz/en/article/80234
- - موسى، شرف، أخبار العلم والعلماء بأرض الحجاز من خلال الرحلات المغربية رحلة أبي سالم العياشي وابن الطيب الشرقي والهلالي نماذجا، مجلة قضايا تاريخية، العدد 7، رقم 2، 1439/2017. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/37687
- - الجراري، عباس، مدخل لرحلة الحضيكي الحجازية، مركز الملك فيصل للبحوث والدراسات الإسلامية، مجلة الفيصل العدد 4 السنة الأولى 1977، ص 56
- - عفيفة، خروبي، من أعلام الفهرسة في الجزائر، حوليات العدد 27- الجزء الأول 2015. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/13603
- - الزيداني، عمر أنور، محمد بن محمد بن يحيى الكومي الندرومي دراسة في (ثبت الندرومي)، المجلة التاريخية الجزائرية العدد 03، 2017، ص 29، 31. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/125130
- - ملاوي، فريد، وفداق بلقاسم، قراءة في مخطوط "ثبت الندرومي" للعلامة محمد بن محمد بن يحيى الكومي الندرومي، مجلة العلوم الإنسانية، المجلد 1، العدد 1، 2012. https://www.asjp.cerist.dz/en/rechercheGeneral
- - الندوي، فريد الدين فهيم الدين، ومحمد أبو الليث، المحدث عبد الحق الدهلوي وجهوده في خدمة الحديث النبوي الشريف، المجلة الدولية للدراسات الإسلامية المتخصصة، الأردن، المجلد 4، العدد 2-2020، ص 98. DOI: https://doi.org/10.31559/sis2020.4.2.3
- - عابد، فكرات، قراءة في مخطوطات "ثبت ابن العنابي"، المجلة الجزائرية للمخطوطات، 2010. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/46661
- - فيلالي، كمال، هجرة علماء غريس وتلمسان إلى فاس في العهد العثماني، مجلة المواقف للبحوث والدراسات في المجتمع والتاريخ، عدد خاص 2008، https://www.asjp.cerist.dz/en/article/6964
- - بن عميرة لطيفة، بشاري، علاقة بني عبد الواد (بنو زيان، تلمسان) ببني مرين (المغرب) بين القرن 7-10هـ/13-16م.، أفكار وآفاق-العدد 03-2012. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/8279
- - مسعود، بغدادي، هجرة علماء تلمسان إلى فاس ودورها الثقافي بين الجزائر والمغرب خلال القرن 10هـ.16م. مجلة الحكمة للدراسات التاريخية، العدد 6، رقم 2، 2018م، ص 194. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/34006
İhtimām al-Muhaddisīn al-İndunīsiyyīn: -Dirase ‘an Esbāti Yāsīn Fādānī wa Mukhtār ‘Utārid al-Būgūrī wa al-Tirmisī
Öz
Bu makalede, hadis ilimlerinin belirli bir alanı olan sebet ele alınmaktadır. Sebet aynı zamanda el-meşyeha ve el-Mu`cem olarak da meşhur olmuştur. Hadis ilimlerinin bir alt dalı olan sebet sayesinde muhaddis, şeyhlerini ve onlardan rivâyet ettiği kitapların isim-lerini kaydeder. Sebetlerle muhaddisin ilmi konumu ve seviyesi ortaya çıkar. Bu sayede, hocalarının kimler olduğu ve ali isnadla rivâyet elde etmek üzere nerelere ilim yolculuk-ları yaptığı bilinir. Mağrib diyarında el-Fehrese diye bilinen Esbata ulemâ büyük önem atfetmiştir. Şeyh Muhammed Yâsin b. Muhammed İsâ el-Fâdâni Endonezya asıllı olup Mekke-i Mükerreme’de doğan, orada yetişip tahsil gören ve sebet ilmi konusunda önde gelen ulemadan birisidir. Kendisi şeyhlerinin sebetlerinin rivâyet icazetini cem etmiş ve onları rivâyet etmiş bu sebeple de müsnidüd dünya diye tanınmıştır. Aynı şekilde, Muhammed Muhtâr b. Utârid el-Câvī ve Mahfuz et-Tirmisi el-Câvī de benzer yönleriyle meşhur olmuştur. Bu makalede takip ettiğim yöntem, tetkik ve tavsif yöntemi olup, özellikle Endonezyalı muhaddisler başta olmak üzere sebetlerde yazılan kayıtları tetkik etmektir. Araştırmalarım neticesinde ortaya çıkmıştır ki, Mekke-i Mükerreme’de doğmuş ve orada ikamet eden Enedonezyalı ulemânın da, diğer İslâm ve Arap ülkelerinden gelen Müslüman ulemâ gibi, bu ilim dalına dair büyük katkıları olmuştur.
Kaynakça
- ابن خلدون: المقدمة، (بيروت، طبعة دار الجيل، دون تاريخ).
- ابن عطية، القاضي أبو محمد عبد الحق، المحاربي الأندلسي (481-541 هـ)، تحقيق محمد أبو الأجفان ومحمد الزاهي، فهرس ابن عطية، (بيروت، دار الغرب الإسلامي، 1400 هـ.).
- الترمسي، محمد محفوظ بن عبد الله، كفاية المستفيد لما علا من الأسانيد، تعليق: الفاداني (بيروت، دار البشائر الإسلامية، دون تاريخ).
- الجاوي، محمد مختار بن عطارد البوغوري، إتحاف السادة المحدِّثين بمسلسلات الأحاديث الأربعين، (القاهرة، عيسى البابي الحلبي، ط الأولى 1345هـ.).
- الزركلي، خير الدين، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال والنساء من العرب والمستعربين والمستشرقين، (بيروت، دار العلم للملايين، الطبعة السادسة، 1984).
- الزبيدي، محمد مرتضى، تحقيق محمود محمد الطناحي، تاج العروس من جواهر القاموس، (الكويت، وزارة الإعلام، 1396).
- السخاوي، شمس الدين محمد بن عبد الرحمن، (902 هـ): فتح المغيث شرح ألفية الحديث، (بيروت، دار الكتب العلمية، ط الأولى، 1403 هـ - 1983 م.).
- السيوطي، جلال الدين عبد الرحمن بن أبي بكر: تدريب الراوي في شرح تقريب النووي (849 - 911 هـ)، تحقيق عبد الوهاب عبد اللطيف، (القاهرة، دار الكتب الحديثة، ط الثانية، 1385 هـ-1966 م.).
- الشرقاوي، الجامع الحاوي في مرويات الشرقاوي، تحقيق محمد ياسين بن عيسى الفاداني، (دمشق، دار البصائر، ط الأولى 1405).
- الفاداني، محمد ياسين بن عيسى، إعلام القاصي والداني ببعض ما علا من أسانيد الفاداني، تخريج: محمود سعيد ممدوح، (القاهرة، دار مرجان للطباعة، 1981 م) .
- -------، الروض النضير في اتصالاتي ومجموع إجازاتي بثبت الأمير (بدون بيانات).
- -------، النفحة المسكية في الأسانيد المكية، )بيروت، دار البشائر الإسلامية، ط الأولى، 1410هـ/1990م.).
- -------، نهاية المطلب تعليقات على سد الأرب (القاهرة، مطبعة حجازي، دون تاريخ).
- -------، نهج السلامة في إجازة الصفي أحمد أحمد سلامة، (بيروت، دار البشائر الإسلامية، ط الأولى 1409).
- الفلمباني، مختار الدين، بلوغ الأماني فى التعريف بأسانيد وشيوخ الفاداني: (دمشق، دار قتيبة، ط الأولى، 1408هـ/1988م.).
- الكتاني، عبد الحي بن عبد الكبير، فهرس الفهارس والأثبات، تحقيق: د. إحسان عباس، (بيروت، دار الغرب الإسلامي، ط الثانية، 1402 هـ.).
- محمد مطيع الحافظ ونزار أباظة، تاريخ علماء دمشق في القرن الرابع عشر الهجري، (دمشق، دار الفكر، ط الأولى 1406هـ.).
- ممدوح، محمود سعيد، تشنيف الأسماع بشيوخ الإجازة والسماع المسمى (إمتاع أولي النظر ببعض أعيان القرن الرابع عشر)، (القاهرة، مطبعة دار الشباب، 1984 م).
- اليمني، عبد الواسع بن يحيى الواسعي، الدر الفريد لمتفرقات الأسانيد (القاهرة، مطبعة حجازي، 1357 هـ). المجلات المحكمة (Journal):
- - جعفري، أحمد، منهجية فهرسة وتحقيق المخطوطات بين القدامى والمحدثين، المجلة الجزائرية للمخطوطات، العدد 3، رقم 4. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/48862
- - نعيمة، بوكرديمي، دوافع رحلة علماء تلمسان إلى فاس خلال القرن الثامن الهجري /14م.، الأكاديمية للدراسات الإجتماعية والإنسانية، العدد 16 – جوان 2016. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/73720
- - بلعيدي، رامي، وعبد الرزاق خضور، ملامح من الحياة الثقافية في المغرب الأوسط (القرن 9هـ/15م) من خلال فهرسة المرويات ومذكرات الرحلة "غنيمة الوافد والرحلة لعبد الرحمن الثعالبي أنموذجا، مجلة القبس للدراسات الإنسانية والإجتماعية، المجلد 2، العدد 2، 2018 . https://www.asjp.cerist.dz/en/article/80234
- - موسى، شرف، أخبار العلم والعلماء بأرض الحجاز من خلال الرحلات المغربية رحلة أبي سالم العياشي وابن الطيب الشرقي والهلالي نماذجا، مجلة قضايا تاريخية، العدد 7، رقم 2، 1439/2017. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/37687
- - الجراري، عباس، مدخل لرحلة الحضيكي الحجازية، مركز الملك فيصل للبحوث والدراسات الإسلامية، مجلة الفيصل العدد 4 السنة الأولى 1977، ص 56
- - عفيفة، خروبي، من أعلام الفهرسة في الجزائر، حوليات العدد 27- الجزء الأول 2015. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/13603
- - الزيداني، عمر أنور، محمد بن محمد بن يحيى الكومي الندرومي دراسة في (ثبت الندرومي)، المجلة التاريخية الجزائرية العدد 03، 2017، ص 29، 31. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/125130
- - ملاوي، فريد، وفداق بلقاسم، قراءة في مخطوط "ثبت الندرومي" للعلامة محمد بن محمد بن يحيى الكومي الندرومي، مجلة العلوم الإنسانية، المجلد 1، العدد 1، 2012. https://www.asjp.cerist.dz/en/rechercheGeneral
- - الندوي، فريد الدين فهيم الدين، ومحمد أبو الليث، المحدث عبد الحق الدهلوي وجهوده في خدمة الحديث النبوي الشريف، المجلة الدولية للدراسات الإسلامية المتخصصة، الأردن، المجلد 4، العدد 2-2020، ص 98. DOI: https://doi.org/10.31559/sis2020.4.2.3
- - عابد، فكرات، قراءة في مخطوطات "ثبت ابن العنابي"، المجلة الجزائرية للمخطوطات، 2010. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/46661
- - فيلالي، كمال، هجرة علماء غريس وتلمسان إلى فاس في العهد العثماني، مجلة المواقف للبحوث والدراسات في المجتمع والتاريخ، عدد خاص 2008، https://www.asjp.cerist.dz/en/article/6964
- - بن عميرة لطيفة، بشاري، علاقة بني عبد الواد (بنو زيان، تلمسان) ببني مرين (المغرب) بين القرن 7-10هـ/13-16م.، أفكار وآفاق-العدد 03-2012. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/8279
- - مسعود، بغدادي، هجرة علماء تلمسان إلى فاس ودورها الثقافي بين الجزائر والمغرب خلال القرن 10هـ.16م. مجلة الحكمة للدراسات التاريخية، العدد 6، رقم 2، 2018م، ص 194. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/34006
Toplam 32 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Arapça |
|---|---|
| Konular | Hadis |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 22 Sayı: 2 |
Kaynak Göster
İlim Tasavvurumuz Üzerine…
İslâm ilim geleneği, ihtiva ve temsil ettiği zâhirî, aklî, felsefî ve irfânî zenginliği ile küllî bir gerçekliği yansıtmaktadır. Söz konusu zenginlik alanlarının her birisi meşrûiyyetini, kendi usûlü dairesinde hakikat arayışı süreci içerisinde bulunuşuyla temellendirmektedir. Başlı başlarına müstakil birer ilim dalı olmaları ve bunun neticesinde tarifi, gayesi ve mesâili itibariyle sınırları belirgin olsa da, ortak bir tasavvura aracılık etmeleri dolayısıyla kaçınılmaz biçimde, bünyesinde sair ilimlerle kendi zaviyelerinden müştereklikler barındırır. Ne var ki, kendine has mesâildeki farklılaşmalar, bütünün temsil ettiği küllî tasavvurun varlığına engel değildir.
Geçmişte ve günümüzde, geleneğin bu yönü gözden kaçırıldığında, ilimler arası irtibat, sözü edilen müştereklikler üzerinden değil, ayrışmalardan hareketle kurulmaya çalışılmıştır. Esasen İslâm ilim geleneğini, ilimler arası iç çekişmelerin ve tartışmaların odağı olarak görmek böyle bir yaklaşım neticesinde ortaya çıkmıştır. Kadîm ilim geleneğimizi fikrî karışıklığın odağı olarak görme zafiyetini sadece şarkiyat geleneğinin bir refleksi imiş gibi kabul etmek kolaycı bir yaklaşımdır. Şarkiyat geleneği ‘ötekinin duruşunu’ temsil ettiği için dikkate alınması ve zafiyetlerine odaklanılması gereken, ‘öteki’lerin dışında kalanlar, yani ‘biz’ olmalıyız.
İlim ehli taifeyi teşkil eden bizlerin bu süreçte yapması gereken, dışardan ve çatışma odaklı yaklaşımı bir yana bırakıp; kendilerini İslâm tasavvurunu zayıflatmaya adamış kişilerin yöntemlerinin üst dilini keşfederek, benzer hatalara düşmekten kurtulmak, muhtelif ilimleri aynı müştereklikte cem eden kadîm geleneğimizin üst tasavvuruna odaklanmaktır.
İslâm toplumu olarak, fikrî hamlemizi gerçekleştirmemiz, körü körüne taklîdi bir yana bırakıp, bize ait değerler manzumemizi keşfetmemize bağlıdır. Modern çağın bilgi üzerindeki bizi kuşatan tahakkümü ve kendi değerlerini bize taşıyan imkânlarını ‘mihengimize’ vurmadan özümseme, bizi sürekli olarak kimliğimizden uzaklaştırmaktadır. Günümüzde öğrendiğimiz en önemli esas, ‘bilginin/ma‘lûmâtın’ kutsallığı iddiasıdır. Oysa her dönemde, mukaddes olan hakikat ve ma‘rifettir. Bir başka ifade ile varlığımız meşrûiyyetini bilgi peşinde koşmamızdan değil, hakikat yolcusu olmamızdan almalıdır.
Doğru yanlış her türlü bilginin kutsanması sebebiyledir ki, arama motorları ve sosyal medya plâtformaları üzerinden paylaşılan veriler, tıpkı, geçmişte ilimler ve ilim ehli arasında sadece ma‘lûmâta odaklanıldığında, ilimler arasındaki müşterek zeminin fark edilememesi ve İslâm tarihinin çatışmalar tarihi şeklinde algılanması gibi, bir ölçüye vurulmaksızın yaygınlığı nisbetinde doğru ve tayin edici bir konum ihrâz etmiştir. Bizler geçmişin ve günümüzün tecrübesinden istifade ederek, tekrar aynı hataya düşmediğimizden emin olmalıyız.
Şu halde, ilim ehline düşen, öncelikle ilimlerin usûlleri ve telif tarzlarının müşterekliğini temin eden ‘üst dilini’; bir başka ifade ile ‘küllî tasavvurunu’ keşfe yönelik gayretlerini arttırmaktır. İlmin bugünkü temsilcilerinin, İlâhî hakîkati zâhirî, aklî, rûhî, kalbî, irfânî plânda idrak için ömür tüketen geçmiş âlim, hakîm ve ârifler ile eserler üzerinden bağ kurmak suretiyle, onların arayış tecrübelerinden istifade etmeleri, ilimleri kuşatan küllî tasavvurun idrâkini mümkün kılacaktır. Bizi küllî tasavvura ulaştıracak olan vasıta, bazen dilin sunduğu imkânlar, bazen akıl, mantık ve felsefenin hâsıl ettiği kazanımlar, bazen de kalbin ve irfânî geleneğin ulaştığı hakikatler olabilecektir.
Bütün bu hususların arayışı içerisinde olan, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile de, bize ait duruşa ve müşterek tasavvuru keşfin zaruretine dikkat çekmeyi kaçınılmaz görüyoruz. Bir başka ifade ile, tedbirimizi alıp, tedârikimizi ikmâl ederek seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunu fark ederek, ‘cihet-i vahdemizi’ yeniden hatırlamalı, uydu olmaktan, ezilmişlikten kurtulmalı, kendimize ait usûl, ulemâ ve kitâbiyâta dönmeli, ilmî düşünüşümüzü yeniden ‘âlî tasavvurumuza’ uygun hâle getirmeliyiz.
Kırk ikinci sayımızla, akademik dergicilikte kemâle erdiğimizin göstergesi olarak, kesintisiz yayın hayatını sürdürerek, geride bıraktığımız ilk yirmi yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu nüshasında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. İslâm coğrafyasının uzak diyarlarının tasavvurlarını bize sunan makaleler, eser tetkikleri, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) işaret edilen hususlarda bize iletilen her türlü talebe açık olup, bütün imkânlarını kullanarak arzu edilen hususlarda yazarlarımızın yanında olmaya çalışacaktır.
Geride bıraktığımız yirmi yıl ve kırk iki sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran hayatta olan ve ahirete irtihal eden bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken, bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz. Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU
İslâm ilim geleneği, ihtiva ve temsil ettiği zâhirî, aklî, felsefî ve irfânî zenginliği ile küllî bir gerçekliği yansıtmaktadır. Söz konusu zenginlik alanlarının her birisi meşrûiyyetini, kendi usûlü dairesinde hakikat arayışı süreci içerisinde bulunuşuyla temellendirmektedir. Başlı başlarına müstakil birer ilim dalı olmaları ve bunun neticesinde tarifi, gayesi ve mesâili itibariyle sınırları belirgin olsa da, ortak bir tasavvura aracılık etmeleri dolayısıyla kaçınılmaz biçimde, bünyesinde sair ilimlerle kendi zaviyelerinden müştereklikler barındırır. Ne var ki, kendine has mesâildeki farklılaşmalar, bütünün temsil ettiği küllî tasavvurun varlığına engel değildir.
Geçmişte ve günümüzde, geleneğin bu yönü gözden kaçırıldığında, ilimler arası irtibat, sözü edilen müştereklikler üzerinden değil, ayrışmalardan hareketle kurulmaya çalışılmıştır. Esasen İslâm ilim geleneğini, ilimler arası iç çekişmelerin ve tartışmaların odağı olarak görmek böyle bir yaklaşım neticesinde ortaya çıkmıştır. Kadîm ilim geleneğimizi fikrî karışıklığın odağı olarak görme zafiyetini sadece şarkiyat geleneğinin bir refleksi imiş gibi kabul etmek kolaycı bir yaklaşımdır. Şarkiyat geleneği ‘ötekinin duruşunu’ temsil ettiği için dikkate alınması ve zafiyetlerine odaklanılması gereken, ‘öteki’lerin dışında kalanlar, yani ‘biz’ olmalıyız.
İlim ehli taifeyi teşkil eden bizlerin bu süreçte yapması gereken, dışardan ve çatışma odaklı yaklaşımı bir yana bırakıp; kendilerini İslâm tasavvurunu zayıflatmaya adamış kişilerin yöntemlerinin üst dilini keşfederek, benzer hatalara düşmekten kurtulmak, muhtelif ilimleri aynı müştereklikte cem eden kadîm geleneğimizin üst tasavvuruna odaklanmaktır.
İslâm toplumu olarak, fikrî hamlemizi gerçekleştirmemiz, körü körüne taklîdi bir yana bırakıp, bize ait değerler manzumemizi keşfetmemize bağlıdır. Modern çağın bilgi üzerindeki bizi kuşatan tahakkümü ve kendi değerlerini bize taşıyan imkânlarını ‘mihengimize’ vurmadan özümseme, bizi sürekli olarak kimliğimizden uzaklaştırmaktadır. Günümüzde öğrendiğimiz en önemli esas, ‘bilginin/ma‘lûmâtın’ kutsallığı iddiasıdır. Oysa her dönemde, mukaddes olan hakikat ve ma‘rifettir. Bir başka ifade ile varlığımız meşrûiyyetini bilgi peşinde koşmamızdan değil, hakikat yolcusu olmamızdan almalıdır.
Doğru yanlış her türlü bilginin kutsanması sebebiyledir ki, arama motorları ve sosyal medya plâtformaları üzerinden paylaşılan veriler, tıpkı, geçmişte ilimler ve ilim ehli arasında sadece ma‘lûmâta odaklanıldığında, ilimler arasındaki müşterek zeminin fark edilememesi ve İslâm tarihinin çatışmalar tarihi şeklinde algılanması gibi, bir ölçüye vurulmaksızın yaygınlığı nisbetinde doğru ve tayin edici bir konum ihrâz etmiştir. Bizler geçmişin ve günümüzün tecrübesinden istifade ederek, tekrar aynı hataya düşmediğimizden emin olmalıyız.
Şu halde, ilim ehline düşen, öncelikle ilimlerin usûlleri ve telif tarzlarının müşterekliğini temin eden ‘üst dilini’; bir başka ifade ile ‘küllî tasavvurunu’ keşfe yönelik gayretlerini arttırmaktır. İlmin bugünkü temsilcilerinin, İlâhî hakîkati zâhirî, aklî, rûhî, kalbî, irfânî plânda idrak için ömür tüketen geçmiş âlim, hakîm ve ârifler ile eserler üzerinden bağ kurmak suretiyle, onların arayış tecrübelerinden istifade etmeleri, ilimleri kuşatan küllî tasavvurun idrâkini mümkün kılacaktır. Bizi küllî tasavvura ulaştıracak olan vasıta, bazen dilin sunduğu imkânlar, bazen akıl, mantık ve felsefenin hâsıl ettiği kazanımlar, bazen de kalbin ve irfânî geleneğin ulaştığı hakikatler olabilecektir.
Bütün bu hususların arayışı içerisinde olan, Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile de, bize ait duruşa ve müşterek tasavvuru keşfin zaruretine dikkat çekmeyi kaçınılmaz görüyoruz. Bir başka ifade ile, tedbirimizi alıp, tedârikimizi ikmâl ederek seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunu fark ederek, ‘cihet-i vahdemizi’ yeniden hatırlamalı, uydu olmaktan, ezilmişlikten kurtulmalı, kendimize ait usûl, ulemâ ve kitâbiyâta dönmeli, ilmî düşünüşümüzü yeniden ‘âlî tasavvurumuza’ uygun hâle getirmeliyiz.
Kırk ikinci sayımızla, akademik dergicilikte kemâle erdiğimizin göstergesi olarak, kesintisiz yayın hayatını sürdürerek, geride bıraktığımız ilk yirmi yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu nüshasında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. İslâm coğrafyasının uzak diyarlarının tasavvurlarını bize sunan makaleler, eser tetkikleri, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) işaret edilen hususlarda bize iletilen her türlü talebe açık olup, bütün imkânlarını kullanarak arzu edilen hususlarda yazarlarımızın yanında olmaya çalışacaktır.
Geride bıraktığımız yirmi yıl ve kırk iki sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran hayatta olan ve ahirete irtihal eden bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken, bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz. Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU