Araştırma Makalesi
İhtimâm al-Muhaddisîn al-İndunîsiyyîn bi al-Esbât: -Dirase ‘an Esbâti Yâsîn Fâdânī wa Mukhtâr ‘Atârid al-Būghûrî wa Mahfûzh al-Termasî
Öz
Bu makalede, hadis ilimlerinin belirli bir alanı olan sebet ele alınmaktadır. Sebet aynı zamanda el-meşyeha ve el-Mu`cem olarak da meşhur olmuştur. Hadis ilimlerinin bir alt dalı olan sebet sayesinde muhaddis, şeyhlerini ve onlardan rivâyet ettiği kitapların isim-lerini kaydeder. Sebetlerle muhaddisin ilmi konumu ve seviyesi ortaya çıkar. Bu sayede, hocalarının kimler olduğu ve ali isnadla rivâyet elde etmek üzere nerelere ilim yolculuk-ları yaptığı bilinir. Mağrib diyarında el-Fehrese diye bilinen Esbata ulemâ büyük önem atfetmiştir. Şeyh Muhammed Yâsin b. Muhammed İsâ el-Fâdâni Endonezya asıllı olup Mekke-i Mükerreme’de doğan, orada yetişip tahsil gören ve sebet ilmi konusunda önde gelen ulemadan birisidir. Kendisi şeyhlerinin sebetlerinin rivâyet icazetini cem etmiş ve onları rivâyet etmiş bu sebeple de müsnidüd dünya diye tanınmıştır. Aynı şekilde, Muhammed Muhtâr b. Utârid el-Câvī ve Mahfuz et-Tirmisi el-Câvī de benzer yönleriyle meşhur olmuştur. Bu makalede takip ettiğim yöntem, tetkik ve tavsif yöntemi olup, özellikle Endonezyalı muhaddisler başta olmak üzere sebetlerde yazılan kayıtları tetkik etmektir. Araştırmalarım neticesinde ortaya çıkmıştır ki, Mekke-i Mükerreme’de doğ-muş ve orada ikamet eden Enedonezyalı ulemânın da, diğer İslâm ve Arap ülkelerinden gelen Müslüman ulemâ gibi, bu ilim dalına dair büyük katkıları olmuştur.
Kaynakça
- ابن خلدون: المقدمة، (بيروت، طبعة دار الجيل، دون تاريخ).
- ابن عطية، القاضي أبو محمد عبد الحق، المحاربي الأندلسي (481-541 هـ)، تحقيق محمد أبو الأجفان ومحمد الزاهي، فهرس ابن عطية، (بيروت، دار الغرب الإسلامي، 1400 هـ.).
- الترمسي، محمد محفوظ بن عبد الله، كفاية المستفيد لما علا من الأسانيد، تعليق: الفاداني (بيروت، دار البشائر الإسلامية، دون تاريخ).
- الجاوي، محمد مختار بن عطارد البوغوري، إتحاف السادة المحدِّثين بمسلسلات الأحاديث الأربعين، (القاهرة، عيسى البابي الحلبي، ط الأولى 1345هـ.).
- الزركلي، خير الدين، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال والنساء من العرب والمستعربين والمستشرقين، (بيروت، دار العلم للملايين، الطبعة السادسة، 1984).
- الزبيدي، محمد مرتضى، تحقيق محمود محمد الطناحي، تاج العروس من جواهر القاموس، (الكويت، وزارة الإعلام، 1396).
- السخاوي، شمس الدين محمد بن عبد الرحمن، (902 هـ): فتح المغيث شرح ألفية الحديث، (بيروت، دار الكتب العلمية، ط الأولى، 1403 هـ - 1983 م.).
- السيوطي، جلال الدين عبد الرحمن بن أبي بكر: تدريب الراوي في شرح تقريب النووي (849 - 911 هـ)، تحقيق عبد الوهاب عبد اللطيف، (القاهرة، دار الكتب الحديثة، ط الثانية، 1385 هـ-1966 م.).
- الشرقاوي، الجامع الحاوي في مرويات الشرقاوي، تحقيق محمد ياسين بن عيسى الفاداني، (دمشق، دار البصائر، ط الأولى 1405).
- الفاداني، محمد ياسين بن عيسى، إعلام القاصي والداني ببعض ما علا من أسانيد الفاداني، تخريج: محمود سعيد ممدوح، (القاهرة، دار مرجان للطباعة، 1981 م) .
- -------، الروض النضير في اتصالاتي ومجموع إجازاتي بثبت الأمير (بدون بيانات).
- -------، النفحة المسكية في الأسانيد المكية، )بيروت، دار البشائر الإسلامية، ط الأولى، 1410هـ/1990م.).
- -------، نهاية المطلب تعليقات على سد الأرب (القاهرة، مطبعة حجازي، دون تاريخ).
- -------، نهج السلامة في إجازة الصفي أحمد أحمد سلامة، (بيروت، دار البشائر الإسلامية، ط الأولى 1409).
- الفلمباني، مختار الدين، بلوغ الأماني فى التعريف بأسانيد وشيوخ الفاداني: (دمشق، دار قتيبة، ط الأولى، 1408هـ/1988م.).
- الكتاني، عبد الحي بن عبد الكبير، فهرس الفهارس والأثبات، تحقيق: د. إحسان عباس، (بيروت، دار الغرب الإسلامي، ط الثانية، 1402 هـ.).
- محمد مطيع الحافظ ونزار أباظة، تاريخ علماء دمشق في القرن الرابع عشر الهجري، (دمشق، دار الفكر، ط الأولى 1406هـ.).
- ممدوح، محمود سعيد، تشنيف الأسماع بشيوخ الإجازة والسماع المسمى (إمتاع أولي النظر ببعض أعيان القرن الرابع عشر)، (القاهرة، مطبعة دار الشباب، 1984 م).
- اليمني، عبد الواسع بن يحيى الواسعي، الدر الفريد لمتفرقات الأسانيد (القاهرة، مطبعة حجازي، 1357 هـ). المجلات المحكمة (Journal):
- - جعفري، أحمد، منهجية فهرسة وتحقيق المخطوطات بين القدامى والمحدثين، المجلة الجزائرية للمخطوطات، العدد 3، رقم 4. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/48862
- - نعيمة، بوكرديمي، دوافع رحلة علماء تلمسان إلى فاس خلال القرن الثامن الهجري /14م.، الأكاديمية للدراسات الإجتماعية والإنسانية، العدد 16 – جوان 2016. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/73720
- - بلعيدي، رامي، وعبد الرزاق خضور، ملامح من الحياة الثقافية في المغرب الأوسط (القرن 9هـ/15م) من خلال فهرسة المرويات ومذكرات الرحلة "غنيمة الوافد والرحلة لعبد الرحمن الثعالبي أنموذجا، مجلة القبس للدراسات الإنسانية والإجتماعية، المجلد 2، العدد 2، 2018 . https://www.asjp.cerist.dz/en/article/80234
- - موسى، شرف، أخبار العلم والعلماء بأرض الحجاز من خلال الرحلات المغربية رحلة أبي سالم العياشي وابن الطيب الشرقي والهلالي نماذجا، مجلة قضايا تاريخية، العدد 7، رقم 2، 1439/2017. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/37687
- - الجراري، عباس، مدخل لرحلة الحضيكي الحجازية، مركز الملك فيصل للبحوث والدراسات الإسلامية، مجلة الفيصل العدد 4 السنة الأولى 1977، ص 56
- - عفيفة، خروبي، من أعلام الفهرسة في الجزائر، حوليات العدد 27- الجزء الأول 2015. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/13603
- - الزيداني، عمر أنور، محمد بن محمد بن يحيى الكومي الندرومي دراسة في (ثبت الندرومي)، المجلة التاريخية الجزائرية العدد 03، 2017، ص 29، 31. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/125130
- - ملاوي، فريد، وفداق بلقاسم، قراءة في مخطوط "ثبت الندرومي" للعلامة محمد بن محمد بن يحيى الكومي الندرومي، مجلة العلوم الإنسانية، المجلد 1، العدد 1، 2012. https://www.asjp.cerist.dz/en/rechercheGeneral
- - الندوي، فريد الدين فهيم الدين، ومحمد أبو الليث، المحدث عبد الحق الدهلوي وجهوده في خدمة الحديث النبوي الشريف، المجلة الدولية للدراسات الإسلامية المتخصصة، الأردن، المجلد 4، العدد 2-2020، ص 98. DOI: https://doi.org/10.31559/sis2020.4.2.3
- - عابد، فكرات، قراءة في مخطوطات "ثبت ابن العنابي"، المجلة الجزائرية للمخطوطات، 2010. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/46661
- - فيلالي، كمال، هجرة علماء غريس وتلمسان إلى فاس في العهد العثماني، مجلة المواقف للبحوث والدراسات في المجتمع والتاريخ، عدد خاص 2008، https://www.asjp.cerist.dz/en/article/6964
- - بن عميرة لطيفة، بشاري، علاقة بني عبد الواد (بنو زيان، تلمسان) ببني مرين (المغرب) بين القرن 7-10هـ/13-16م.، أفكار وآفاق-العدد 03-2012. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/8279
- - مسعود، بغدادي، هجرة علماء تلمسان إلى فاس ودورها الثقافي بين الجزائر والمغرب خلال القرن 10هـ.16م. مجلة الحكمة للدراسات التاريخية، العدد 6، رقم 2، 2018م، ص 194. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/34006
İhtimām al-Muhaddisīn al-İndunīsiyyīn: -Dirase ‘an Esbāti Yāsīn Fādānī wa Mukhtār ‘Utārid al-Būgūrī wa al-Tirmisī
Öz
Bu makalede, hadis ilimlerinin belirli bir alanı olan sebet ele alınmaktadır. Sebet aynı zamanda el-meşyeha ve el-Mu`cem olarak da meşhur olmuştur. Hadis ilimlerinin bir alt dalı olan sebet sayesinde muhaddis, şeyhlerini ve onlardan rivâyet ettiği kitapların isim-lerini kaydeder. Sebetlerle muhaddisin ilmi konumu ve seviyesi ortaya çıkar. Bu sayede, hocalarının kimler olduğu ve ali isnadla rivâyet elde etmek üzere nerelere ilim yolculuk-ları yaptığı bilinir. Mağrib diyarında el-Fehrese diye bilinen Esbata ulemâ büyük önem atfetmiştir. Şeyh Muhammed Yâsin b. Muhammed İsâ el-Fâdâni Endonezya asıllı olup Mekke-i Mükerreme’de doğan, orada yetişip tahsil gören ve sebet ilmi konusunda önde gelen ulemadan birisidir. Kendisi şeyhlerinin sebetlerinin rivâyet icazetini cem etmiş ve onları rivâyet etmiş bu sebeple de müsnidüd dünya diye tanınmıştır. Aynı şekilde, Muhammed Muhtâr b. Utârid el-Câvī ve Mahfuz et-Tirmisi el-Câvī de benzer yönleriyle meşhur olmuştur. Bu makalede takip ettiğim yöntem, tetkik ve tavsif yöntemi olup, özellikle Endonezyalı muhaddisler başta olmak üzere sebetlerde yazılan kayıtları tetkik etmektir. Araştırmalarım neticesinde ortaya çıkmıştır ki, Mekke-i Mükerreme’de doğmuş ve orada ikamet eden Enedonezyalı ulemânın da, diğer İslâm ve Arap ülkelerinden gelen Müslüman ulemâ gibi, bu ilim dalına dair büyük katkıları olmuştur.
Kaynakça
- ابن خلدون: المقدمة، (بيروت، طبعة دار الجيل، دون تاريخ).
- ابن عطية، القاضي أبو محمد عبد الحق، المحاربي الأندلسي (481-541 هـ)، تحقيق محمد أبو الأجفان ومحمد الزاهي، فهرس ابن عطية، (بيروت، دار الغرب الإسلامي، 1400 هـ.).
- الترمسي، محمد محفوظ بن عبد الله، كفاية المستفيد لما علا من الأسانيد، تعليق: الفاداني (بيروت، دار البشائر الإسلامية، دون تاريخ).
- الجاوي، محمد مختار بن عطارد البوغوري، إتحاف السادة المحدِّثين بمسلسلات الأحاديث الأربعين، (القاهرة، عيسى البابي الحلبي، ط الأولى 1345هـ.).
- الزركلي، خير الدين، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال والنساء من العرب والمستعربين والمستشرقين، (بيروت، دار العلم للملايين، الطبعة السادسة، 1984).
- الزبيدي، محمد مرتضى، تحقيق محمود محمد الطناحي، تاج العروس من جواهر القاموس، (الكويت، وزارة الإعلام، 1396).
- السخاوي، شمس الدين محمد بن عبد الرحمن، (902 هـ): فتح المغيث شرح ألفية الحديث، (بيروت، دار الكتب العلمية، ط الأولى، 1403 هـ - 1983 م.).
- السيوطي، جلال الدين عبد الرحمن بن أبي بكر: تدريب الراوي في شرح تقريب النووي (849 - 911 هـ)، تحقيق عبد الوهاب عبد اللطيف، (القاهرة، دار الكتب الحديثة، ط الثانية، 1385 هـ-1966 م.).
- الشرقاوي، الجامع الحاوي في مرويات الشرقاوي، تحقيق محمد ياسين بن عيسى الفاداني، (دمشق، دار البصائر، ط الأولى 1405).
- الفاداني، محمد ياسين بن عيسى، إعلام القاصي والداني ببعض ما علا من أسانيد الفاداني، تخريج: محمود سعيد ممدوح، (القاهرة، دار مرجان للطباعة، 1981 م) .
- -------، الروض النضير في اتصالاتي ومجموع إجازاتي بثبت الأمير (بدون بيانات).
- -------، النفحة المسكية في الأسانيد المكية، )بيروت، دار البشائر الإسلامية، ط الأولى، 1410هـ/1990م.).
- -------، نهاية المطلب تعليقات على سد الأرب (القاهرة، مطبعة حجازي، دون تاريخ).
- -------، نهج السلامة في إجازة الصفي أحمد أحمد سلامة، (بيروت، دار البشائر الإسلامية، ط الأولى 1409).
- الفلمباني، مختار الدين، بلوغ الأماني فى التعريف بأسانيد وشيوخ الفاداني: (دمشق، دار قتيبة، ط الأولى، 1408هـ/1988م.).
- الكتاني، عبد الحي بن عبد الكبير، فهرس الفهارس والأثبات، تحقيق: د. إحسان عباس، (بيروت، دار الغرب الإسلامي، ط الثانية، 1402 هـ.).
- محمد مطيع الحافظ ونزار أباظة، تاريخ علماء دمشق في القرن الرابع عشر الهجري، (دمشق، دار الفكر، ط الأولى 1406هـ.).
- ممدوح، محمود سعيد، تشنيف الأسماع بشيوخ الإجازة والسماع المسمى (إمتاع أولي النظر ببعض أعيان القرن الرابع عشر)، (القاهرة، مطبعة دار الشباب، 1984 م).
- اليمني، عبد الواسع بن يحيى الواسعي، الدر الفريد لمتفرقات الأسانيد (القاهرة، مطبعة حجازي، 1357 هـ). المجلات المحكمة (Journal):
- - جعفري، أحمد، منهجية فهرسة وتحقيق المخطوطات بين القدامى والمحدثين، المجلة الجزائرية للمخطوطات، العدد 3، رقم 4. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/48862
- - نعيمة، بوكرديمي، دوافع رحلة علماء تلمسان إلى فاس خلال القرن الثامن الهجري /14م.، الأكاديمية للدراسات الإجتماعية والإنسانية، العدد 16 – جوان 2016. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/73720
- - بلعيدي، رامي، وعبد الرزاق خضور، ملامح من الحياة الثقافية في المغرب الأوسط (القرن 9هـ/15م) من خلال فهرسة المرويات ومذكرات الرحلة "غنيمة الوافد والرحلة لعبد الرحمن الثعالبي أنموذجا، مجلة القبس للدراسات الإنسانية والإجتماعية، المجلد 2، العدد 2، 2018 . https://www.asjp.cerist.dz/en/article/80234
- - موسى، شرف، أخبار العلم والعلماء بأرض الحجاز من خلال الرحلات المغربية رحلة أبي سالم العياشي وابن الطيب الشرقي والهلالي نماذجا، مجلة قضايا تاريخية، العدد 7، رقم 2، 1439/2017. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/37687
- - الجراري، عباس، مدخل لرحلة الحضيكي الحجازية، مركز الملك فيصل للبحوث والدراسات الإسلامية، مجلة الفيصل العدد 4 السنة الأولى 1977، ص 56
- - عفيفة، خروبي، من أعلام الفهرسة في الجزائر، حوليات العدد 27- الجزء الأول 2015. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/13603
- - الزيداني، عمر أنور، محمد بن محمد بن يحيى الكومي الندرومي دراسة في (ثبت الندرومي)، المجلة التاريخية الجزائرية العدد 03، 2017، ص 29، 31. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/125130
- - ملاوي، فريد، وفداق بلقاسم، قراءة في مخطوط "ثبت الندرومي" للعلامة محمد بن محمد بن يحيى الكومي الندرومي، مجلة العلوم الإنسانية، المجلد 1، العدد 1، 2012. https://www.asjp.cerist.dz/en/rechercheGeneral
- - الندوي، فريد الدين فهيم الدين، ومحمد أبو الليث، المحدث عبد الحق الدهلوي وجهوده في خدمة الحديث النبوي الشريف، المجلة الدولية للدراسات الإسلامية المتخصصة، الأردن، المجلد 4، العدد 2-2020، ص 98. DOI: https://doi.org/10.31559/sis2020.4.2.3
- - عابد، فكرات، قراءة في مخطوطات "ثبت ابن العنابي"، المجلة الجزائرية للمخطوطات، 2010. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/46661
- - فيلالي، كمال، هجرة علماء غريس وتلمسان إلى فاس في العهد العثماني، مجلة المواقف للبحوث والدراسات في المجتمع والتاريخ، عدد خاص 2008، https://www.asjp.cerist.dz/en/article/6964
- - بن عميرة لطيفة، بشاري، علاقة بني عبد الواد (بنو زيان، تلمسان) ببني مرين (المغرب) بين القرن 7-10هـ/13-16م.، أفكار وآفاق-العدد 03-2012. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/8279
- - مسعود، بغدادي، هجرة علماء تلمسان إلى فاس ودورها الثقافي بين الجزائر والمغرب خلال القرن 10هـ.16م. مجلة الحكمة للدراسات التاريخية، العدد 6، رقم 2، 2018م، ص 194. https://www.asjp.cerist.dz/en/article/34006
Toplam 32 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Arapça |
|---|---|
| Konular | Hadis |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 22 Sayı: 2 |
Kaynak Göster
İlmî Tedrîsâtın Tertîbi Üzerine…
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU