Öğretmen Tükenmişliğine Yönelik Ampirik Araştırmaların İncelenmesi: Bir Sistematik Derleme Çalışması

Yıl 2020, Cilt: 35 Sayı: 4, 858 - 873, 31.10.2020

Mahmut Polatcan Ramazan Cansoy Ali Çağatay Kılınç

Öz

Bu araştırmanın amacı, 2000-2017 yılları arasında öğretmen tükenmişliğine yönelik ampirik araştırmaların incelenmesidir. Sistematik derleme olarak desenlenen bu araştırmada EBSCO, ERIC, SCOPUS, ULAKBİM veri tabanlarında yer alan ve Türkiye örneklemiyle sınırlandırılan 33 makale değerlendirilmeye alınmıştır. Sonuçlar bireysel ve örgütsel değişkenlerin öğretmenlerin tükenmişlikleri ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Tükenmişlikle ilişkili bireysel değişkenler; mesleki yetkinlik inancı, pozitif duygu ve düşünceler, duygu ve düşünceleri aşırı kontrol etme ya da bastırma çabası, duygusal dengesizliğe açık kişilik yapısı, yüksek dış denetim odağı, eğitim ve okulla ilgili gerçekçi olmayan yüksek beklentilere sahip olma, gözetimci öğretmen davranışları ve yaştır. Örgütsel değişkenler ise mesleki doyum, algılanan yönetici desteği, işbirliği ortamı, destek ve güven ortamı, istenmeyen öğrenci davranışları ve okul iklimidir. Bu bağlamda sonuçlar öğretmen tükenmişliğinin mesleki, psiko-sosyal, bireysel ve örgütsel bir dizi değişkenle ilişkili bir kavram olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Tükenmişlik, ampirik araştırma, sistematik derleme

Destekleyen Kurum

Karabük Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü

Proje Numarası

KBU-BAP-18-DS-123

Examining Empirical Studies on Teacher Burnout: A Systematic Review

Öz

The purpose of this study was to examine the empirical studies on teacher burnout between 2000-2017. This study was designed as a systematic review examining 33 studies included in EBSCO, ERIC, SCOPUS and ULAKBIM databases and conducted in the Turkish context. The results revealed that a set of organizational and individual variables were associated with teacher burnout. The individual variables related to teacher burnout were self-efficacy beliefs, positive feelings and views, excessive control or suppression of feelings and views, a personality type prone to emotional imbalance, high level of external locus of control, having unrealistic expectations about education and school, monitoring teacher behaviours, and age. Organizational variables were job satisfaction, perceived administrative support, an environment of cooperation, support and trust, deviant student behaviours, and school climate. In this regard, the results of the study showed that teacher burnout was a construct associated with a set of both individual and organizational variables.

Anahtar Kelimeler

Burnout, empirical study, systematic review

Proje Numarası

KBU-BAP-18-DS-123

Kaynakça

• *Akın, U., Aydın, İ., Erdoğan, Ç., & Demirkasımoğlu, N. (2014). Emotional labor and burnout among Turkish primary school teachers. The Australian Educational Researcher, 41(2), 155-169. doi: 10.1007/s13384-013-0138-4
• *Avşaroğlu, S., Deniz, M. E., & Kahraman, A. (2005). Teknik öğretmenlerde yaşam doyumu iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14), 115-129.
• *Aydoğan, I., Dogan, A., & Bayram, N. (2009). Burnout among Turkish high school teachers working in Turkey and abroad: A comparative study. Electronic Journal of Research in Educational Psychology, 7(19), 1249-1268.
• *Bakan, İ., Erşahan, B., Büyükbeşe, T., Doğan, İ. F., & Kefe, İ (2015). Dönüşümcü ve etkileşimci liderlik ile öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (14), 202-222.
• *Bas, G. (2011). Teacher student control ideology and burnout: Their correlation. Australian Journal of Teacher Education (Online), 36(4), 84-93.
• Brewer, E. W., & Clippard, L. F. (2002). Burnout and job satisfaction among student support services personnel. Human Resource Development Quarterly, 13(2), 169-186.
• Brewer, E. W., & Shapard, L. (2004). Employee burnout: A meta-analysis of the relationship between age or years of experience. Human Resource Development Review, 3(2), 102-123.
• Bria, M., Baban, A., & Dumitrascu, D. L. (2012). Systematic review of burnout risk factors among European healthcare professionals. Cognition, Brain, Behavior. An Interdisciplinary Journal, 16(3), 423-452.
• Brouwers, A., & Tomic, W. (2000). A longitudinal study of teacher burnout and perceived self-efficacy in classroom management. Teaching and Teacher Education, 16(2), 239-253.
• Brunsting, N. C., Sreckovic, M. A., & Lane, K. L. (2014). Special education teacher burnout: A synthesis of research from 1979 to 2013. Education and Treatment of Children, 37(4), 681-711.
• Burke, R. J., & Greenglass, E. (1995). A longitudinal study of psychological burnout in teachers. Human Relations, 48(2), 187-202.
• *Cansoy, R., Parlar, H., & Kılınç, A. Ç. (2017). Teacher self-efficacy as a predictor of burnout. International Online Journal of Educational Sciences, 9(1), 141-155. doi:10.15345/iojes.2017.01.011
• *Cenkseven-Önder, F., & Sari, M. (2009). The Quality of School Life and Burnout as Predictors of Subjective Well-Being among Teachers. Educational Sciences: Theory and Practice, 9(3), 1223-1235.
• *Cerit, Y. (2008). İlköğretim okulu müdürlerinin hizmet yönelimli liderlik davranışlarının öğretmenlerin tükenmişliklerine etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 56(56), 547-570.
• Chang, M. L. (2013). Toward a theoretical model to understand teacher emotions and teacher burnout in the context of student misbehavior: Appraisal, regulation and coping. Motivation and Emotion, 37(4), 799-817.
• Clegg, S. (2005). Evidence‐based practice in educational research: A critical realist critique of systematic review. British Journal of Sociology of Education, 26(3), 415-428.
• Collings, J. A., & Murray, P. J. (1996). Predictors of stress amongst social workers: An empirical study. The British Journal of Social Work, 26(3), 375-387. doi: 10.1093/oxfordjournals.bjsw.a011101
• Cordes, C. L., & Dougherty, T. W. (1993). A review and an integration of research on job burnout. Academy of Management Review, 18(4), 621-656.
• *Çağlar, Ç. (2011). Okullardaki örgütsel güven düzeyi ile öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(4), 1827-1847.
• *Çam-Tosun, F., & Altunay, K. (2017). Öğrenen örgüt olma engeli olarak öğretmenlerde tükenmişlik. Gümüshane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 8(21), 15-33.
• *Çetin, F., Basım, H. N., & Aydoğan, O. (2011). Örgütsel bağlılığın tükenmişlik ile ilişkisi: öğretmenler üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (25), 61-70.
• *Çınar, F. (2015). Din kültürü ve ahlak bilgisi ve imam hatip lisesi meslek dersleri öğretmenlerinin tükenmişlik ve iş doyumu düzeylerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. Journal of Suleyman Demirel University Institute of Social Sciences, 22(2), 235-282.
• *Çiftçi, H. D. (2015). Özel eğitim merkezlerinde çalışan öğretmenlerin mesleki yetkinlik ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Mediterranean Journal of Humanities, 1, 221-241. doi: 10.13114/MJH.2015111378
• *Çoban, B., Karakaya, Y. E., & Karademir, T. The relationship between negative behaviors of students with ıntellectual disabilities in physical education and sports lessons and teachers’ burnout levels. Stanisław Juszczyk, 223-231. doi: 10.15804/tner.2016.45.3.18
• *Deryakulu, D. (2007). Burnout in Turkish computer teachers: Problems and predictors. International Journal of Education Reform, 15(3), 370-385.
• EPPI (2018). What is a systematic review? 02/02/2018 tarihinde http://eppi.ioe.ac.uk/cms/Default.aspx?tabid=67 sayfasından erişilmiştir.
• Eriksson, M., & Lindstrom, B. (2005). Validity of Antonovsky’s sense of coherence scale: a systematic review. Journal of Epidemiology & Community Health, 59(6), 460-466.
• *Erkutlu, H. (2012). Impact of psychological hardiness and self-monitoring on teacher burnout. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43(43),186-197.
• *Ertürk, E., & Keçecioğlu, T. (2012). Çalışanların iş doyumları ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkiler: Öğretmenler üzerine örnek bir uygulama. Ege Akademik Bakış, 12(1), 39-52.
• Fothergill, A., Edwards, D., & Burnard, P. (2004). Stress, burnout, coping and stress management in psychiatrists: Findings from a systematic review. International Journal of Social Psychiatry, 50, 54-65.
• Freudenberger, H. J. (1974). Staff burn‐out. Journal of Social Issues, 30(1), 159-165.
• Friedman, I. A. (1991). High and low-burnout schools: School culture aspects of teacher burnout. The Journal of Educational Research, 84(6), 325-333.
• *Gençay, Ö. A. (2007). Beden eğitimi öğretmenlerinin iş doyumu ve mesleki tükenmişliklerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 765-780.
• Ghanizadeh, A., & Jahedizadeh, S. (2015). Teacher burnout: A review of sources and ramifications. British Journal of Education, Society, and Behavioural Sciences, 6(1), 24-39.
• Goodger, K., Gorely, T., Lavallee, D., & Harwood, C. (2007). Burnout in sport: A systematic review. The Sport Psychologist, 21(2), 127-151.
• Gough, D., Oliver, S., & Thomas, J. (Eds.). (2017). An introduction to systematic reviews. Sage Publications.
• Grayson, J. L., & Alvarez, H. K. (2008). School climate factors relating to teacher burnout: A mediator model. Teaching and Teacher Education, 24(5), 1349-1363.
• *Gündüz, B. (2016). Öğretmenlerde tükenmişliğin akılcı olmayan inançlar ile bazı mesleki ve kişisel değişkenlere göre yordanması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 18-33.
• *Gürçay, D., Yılmaz, M., & Ekici, G. (2009). Öğretmen kolektif yeterlik inancını yordayan faktörler. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36(36), 119-128.
• Hammersley, M. (2008). Paradigm war revived? On the diagnosis of resistance to randomized controlled trials and systematic review in education. International Journal of Research & Method in Education, 31(1), 3-10.
• Ishak, W., Nikravesh, R., Lederer, S., Perry, R., Ogunyemi, D., & Bernstein, C. (2013). Burnout in medical students: a systematic review. The Clinical Teacher, 10(4), 242-245.
• *İnandı, Y., & Büyükozan, A. S. (2015). İlköğretim okullarında çalışan öğretmenlerin örgütsel yurttaşlık davranışlarının tükenmişliklerine etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(3), 1535-1550. doi: 10.12738/estp.2013.3.1588
• Jackson, R. A. (1993). An analysis of burnout among school of pharmacy faculty. American Journal of Pharmaceutical Education, 57(1), 9-17.
• Jennett, H. K., Harris, S. L., & Mesibov, G. B. (2003). Commitment to philosophy, teacher efficacy, and burnout among teachers of children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 33(6), 583-593.
• *Karakaya, Y. E., Brusseau, T. A., & Karademir, T. (2015). The relationship between student athletes’ behaviour in the classroom and teachers’ burnout level. Biomedical Human Kinetics, 7(1), 163-170. doi: 10.1515/bhk-2015-0024
• *Karakuş, M. (2013). Emotional intelligence and negative feelings: a gender specific moderated mediation model. Educational Studies, 39(1), 68-82. doi: 10.1080/03055698.2012.671514
• *Karakuş, M., & Çankaya, İ. H. (2012). Öğretmenlerin maruz kaldıkları psikolojik şiddete ilişkin bir modelin sınanması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42(42), 225-237.
• Lee, R.T., & Ashforth, B.E. (1996). A meta-analytic examination of the correlates of the three dimensions of burnout. Journal of Applied Psychology, 81, 123-133.
• Lloyd, C., King, R., & Chenoweth, L. (2002). Social work, stress and burnout: A review. Journal of Mental Health, 11(3), 255-265. doi: 10.1080/09638230020023642
• Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52(1), 397-422.
• Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Organizational Behavior, 2(2), 99-113.
• Maslach, C. (1978). The client role in staff burn‐out. Journal of Social Issues, 34(4), 111-124.
• *Merey, Z., Pişkin, M., Boysan, M., & Şehribanoğlu, S. (2013). Türk öğretmenlerde tükenmişlik: Uyku kalitesi ve mesleki doyumun etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(3), 332-342.
• Minner, D. D., Levy, A. J., & Century, J. (2010). Inquiry-based science instruction—what is it and does it matter? Results from a research synthesis years 1984 to 2002. Journal of Research in Science Teaching, 47(4), 474-496. doi: 10.1002/tea.20347.
• Oakley, A. (2002). Social science and evidence-based everything: the case of education. Educational Review, 54(3), 277-286.
• *Okçu, V., & Çetin, H. (2017). Investigating the relationship among the level of mobbing experience, job satisfaction and burnout levels of primary and secondary school teachers. Universal Journal of Educational Research, 5(1), 148-161. doi: 10.13189/ujer.2017.050119
• *Sari, H. (2005). How do principals and teachers in special schools in Turkey rate themselves on levels of burnout, job satisfaction, and locus of control? Alberta Journal of Educational Research, 51(2), 172-195.
• * Saricam, H., & Sakiz, H. (2014). Burnout and teacher self-efficacy among teachers working in special education institutions in Turkey. Educational Studies, 40(4), 423-437. doi:10.1080/03055698.2014.930340
• *Savas, A. C., Bozgeyik, Y., & Eser, İ. (2014). A Study on the Relationship between Teacher Self Efficacy and Burnout. European Journal of Educational Research, 3(4), 159-166.
• Schaufeli, W. B., Leiter, M. P., & Maslach, C. (2009). Burnout: 35 years of research and practice. Career Development International, 14(3), 204-220.
• Schwab, R. L., & Iwanicki, E. F. (1982). Perceived role conflict, role ambiguity, and teacher burnout. Educational Administration Quarterly, 18(1), 60-74.
• Schwarzer, R., & Hallum, S. (2008). Perceived teacher self‐efficacy as a predictor of job stress and burnout: Mediation analyses. Applied Psychology, 57(1), 152-171.
• * Sezgin, F., & Kılınç, A. Ç. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3), 103-127.
• Shirom, A., & Ezrachi, Y. (2003). On the discriminant validity of burnout, depression and anxiety: A re-examination of the burnout measure. Anxiety, Stress & Coping, 16(1), 83-97.
• Skaalvik, E. M., & Skaalvik, S. (2010). Teacher self-efficacy and teacher burnout: A study of relations. Teaching and Teacher Education, 26(4), 1059-1069.
• Skaalvik, E. M., & Skaalvik, S. (2007). Dimensions of teacher self-efficacy and relations with strain factors, perceived collective teacher efficacy, and teacher burnout. Journal of Educational Psychology, 99(3), 611-625.
• *Sünbül, A. M. (2003). An analysis of relations among locus of control, burnout and job satisfaction in Turkish high school teachers. Australian Journal of Education, 47(1), 58-72.
• *Telef, B. B. (2011). The study of teachers’ self-efficacy, job satisfaction, life satisfaction and burnout. Elementary Education Online, 10(1), 91-108.
• *Tümkaya, S., & Uştu, H. (2016). Tükenmişliğin mesleğe bağlılıkla ilişkisi: Sınıf öğretmenleri üzerine bir araştırma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 272-289. doi:10.17860/efd.48453
• Vandenberghe, R., & Huberman, A. M. (1999). Understanding and preventing teacher burnout: A sourcebook of international research and practice. Cambridge: Cambridge University Press.
• Watts, J., & Robertson, N. (2011). Burnout in university teaching staff: a systematic literature review. Educational Research, 53(1), 33-50.