Demokrat Parti Döneminde İzmir’de Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1950-1960)

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı, 169 - 189, 28.10.2023

Cengiz Şavkılı Oğuz Köseler

https://doi.org/10.21547/jss.1326372

Öz

Türkiye’de Millî Mücadele Dönemi’nin bazı temel gelişmeleri ülkenin millî bayramlarını oluşturmaktadır. Bilhassa 23 Nisan, 19 Mayıs, 30 Ağustos ve 29 Ekim tarihleri bu kapsamdadır. Bu millî bayramlar arasında yer alan Cumhuriyet Bayramı’nın kabulü 19 Nisan 1925’te TBMM tarafından kabul edilen 628 sayılı Kanun ile resmiyet kazanmıştır. Bu tarihten itibaren millî bir bayram olarak kutlanan 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, Tek Parti Dönemi’nde Atatürk’ün de büyük arzusuyla, devlet ricalinin ve halkın yoğun katılımlarıyla gerçekleşmiştir. Bu dönem, Millî Mücadele’de simge bir şehir olan İzmir’de bu coşkulu millî bayram kutlamalarına sahne olmuştur. Bayram kutlamaları, 1950 Genel Seçimi neticesinde iktidara gelen Demokrat Parti’de aynı özen ve ruh ile devam ettirilmeye çalışılmıştır. İzmir’de her yıl valilik tarafından hazırlanan merasim gereği kutlamalar 3 gün sürmüştür. Dolayısıyla söz konusu şehirde bayram olgusu toplumsal dinamiği harekete geçirmiş ve toplumun bireyleri tarafından benimsenmiştir. Bu çalışmada; 1950 Milletvekili Genel Seçiminin ardından iktidara gelen Demokrat Parti Dönemi’nde (1950-1960), İzmir’de “Cumhuriyet Bayramı” kutlamalarının hangi amaçla gerçekleştirildiği, Cumhuriyeti ve onun kazanımlarını temsil eden bu bayramda dönüşüm yaşanıp yaşanmadığı, kutlama programları ve içeriklerinin yanı sıra halkın törenlere gösterdiği ilgi ve alakayı aydınlatan bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Bu makalenin yazılmasında; T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi belgelerinden, resmî yayınlardan, İzmir’de çıkan yerel gazetelerden ve tetkik eserlerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Bayramı, İzmir, Kutlama, Demokrat Parti

Republic Day Celebrations in Izmir during the Democratic Party Period (1950-1960)

Öz

Some of the main developments of the National Struggle Period in Turkey constitute the country's national days. The acceptance of the Republic Day, one of these national days, became official with the Law No. 628 adopted by the Turkish Grand National Assembly on April 19, 1925. The October 29th Republic Day, which has been celebrated as a national day since this date, was realized with the great desire of Atatürk during the Single Party Period, with the intense participation of state officials and the public. During this period, Izmir, a symbolic city in the National Struggle, was the scene of these enthusiastic national holiday celebrations. The celebrations were continued with the same care and spirit during the period of the Democratic Party, which came to power as a result of the 1950 parliamentary elections. In Izmir, the celebrations lasted for 3 days in accordance with the ceremony prepared by the governorship every year. Therefore, in the city in question, the day phenomenon mobilized the social dynamics and was adopted by the individuals of the society. In this study, it is tried to give information about the purpose of the "Republic Day" celebrations in İzmir during the Democratic Party Period (1950-1960), which came to power after the 1950 Parliamentary General Elections, which came to power after the 1950 Parliamentary General Elections, whether there was a transformation in this holiday representing the Republic and its achievements, the celebration programs and their contents, as well as the interest and interest shown by the public in the ceremonies. In the writing of this article, documents from the Republican Archives of the Presidency of the Republic of Turkey, official publications, local newspapers published in Izmir, and research works were utilized.

Anahtar Kelimeler

Republic Day, İzmir, Celebration, Democratic Party

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi BCA, 30.10.0.0.198.352.9.
• BCA, 30.18.01.02.124.80.12.
• BCA, 30.18.1.1.12.75.6.
• BCA, 30.18.1.1.13.23.19.
• BCA, 490.01.1143.11.2.
• BCA, 490.1.0.0.1145.17.2.
• BCA, 51.0.0.0.2.13.2.
• Resmî Yayınlar Düstur, 3. Tertip, C.5, 26 Teşrin-i Evvel 1340.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: II, C. 18, TBMM Matbaası.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: X, C. 20, TBMM Matbaası.
• Kitap-Makaleler Ahmad F. ve Ahmad, B. (1976). Türkiye’de çok partili politikanın açıklamalı kronolojisi 1945 1971. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Ahmad, F. (1994). Modern Türkiye’nin oluşumu (Çeviren: Yavuz Alogan), İstanbul: Sarmay Yayınevi.
• Akıncı, T. (2021). Demokrat Parti (1946-1960). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Albayrak, M. (2004), Türk siyasi tarihinde Demokrat Parti (1946-1960). Phoenix Yayınevi.
• Ayın tarihi, Başbakanlık Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü, Ankara, 1950.
• Ayın tarihi, Başbakanlık Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü, Ankara, 1951.
• Ayın tarihi, Başbakanlık Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü, Ankara, 1952.
• Bolat, B, S. (2007). Millî bayram olgusu ve Türkiye’de yapılan Cumhuriyet Bayramı kutlamaları (1923-1960). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Doktora Tezi).
• Doğaner, Y. (2007). Cumhuriyetin onuncu yıl kutlamaları. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl: 5, Sayı:9, Ankara, ss.119-143.
• Elmacı, E, E.ve Şeneken, S. (2017). Atatürk Dönemi’nde İzmir’de Cumhuriyet Bayramı kutlamaları. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Eroğul, C. (1990). Demokrat Parti tarihi ve ideolojisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Haykır, Y., Çevil, M. (2014). Tek Parti Döneminde Elazığ’da Cumhuriyet Bayramı kutlamaları (1934-1945). Turkish Studies, Cilt: 9, Sayı: 7, Ankara, ss. 331-377.
• Karpat, H. (2010). Türk demokrasi tarihi (sosyal, kültürel, ekonomik temeller). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kırmıt, Ö. F. (2022). Mustafa Kemal Paşa ve Milli Mücadele liderleri ekseninde halifeliğin kaldırılması tartışmaları. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt:7, Sayı: 2.
• Közleme, O, A. (2020). Bir modernleştirme projesi olarak Cumhuriyet Baloları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 70.
• Öztürkmen, A. (1996). Millî bayramlar: şekli ve hatırası-I. Toplumsal Tarih, Cilt:5, Sayı:28.
• Şavkılı, C. (2017). Maraş’ın Kurtuluş Bayramı kutlamaları ve basına yansımaları (1920 1950). Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 61, Ankara, ss.309-340.
• Şeneken, S. (2009). 1930’lu yıllarda İzmir’de Cumhuriyet Bayramı kutlamaları. Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), İzmir.
• Uyar, H. (2012). Türk siyasal yaşamında cepheleşmelere bir örnek: Vatan Cephesi. İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• Zürcher, J, E. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gazeteler Demokrat İzmir, 26 Ekim 1950, Sayı: 1408.
• Demokrat İzmir, 27 Ekim 1951, Sayı: 1765.
• Demokrat İzmir, 27 Ekim 1955, Sayı: 3112
• Demokrat İzmir, 27 Ekim 1956, Sayı: 3470.
• Demokrat İzmir, 28 Ekim 1950, Sayı: 1410.
• Demokrat İzmir, 28 Ekim 1951, Sayı: 1766.
• Demokrat İzmir, 28 Ekim 1954, Sayı: 3754
• Demokrat İzmir, 28 Ekim 1958, Sayı: 4153.
• Demokrat İzmir, 28 Ekim 1959, Sayı: 4502.
• Demokrat İzmir, 29 Ekim 1950, Sayı: 1411.
• Demokrat İzmir, 29 Ekim 1951, Sayı: 1767.
• Demokrat İzmir, 29 Ekim 1954, Sayı: 3755
• Demokrat İzmir, 29 Ekim 1959, Sayı: 4503.
• Demokrat İzmir, 30 Ekim 1952, Sayı: 2178.
• Demokrat İzmir, 30 Ekim 1953, Sayı: 3178.
• Demokrat İzmir, 30 Ekim 1954, Sayı: 3756
• Demokrat İzmir, 30 Ekim 1955, Sayı: 3115
• Demokrat İzmir, 30 Ekim 1956, Sayı: 3473
• Demokrat İzmir, 30 Ekim 1958, Sayı: 4155.
• Demokrat İzmir, 30 Ekim 1959, Sayı: 4504.
• Demokrat İzmir, 31 Ekim 1955, Sayı: 3116
• Demokrat İzmir, 31 Ekim 1956, Sayı: 3474.
• Ege Ekspress, 26 Ekim 1952, Sayı: 102.
• Ege Ekspress, 28 Ekim 1953, Sayı: 459
• Ege Ekspress, 28 Ekim 1957, Sayı: 1910.
• Ege Ekspress, 28 Ekim 1958.
• Ege Ekspress, 28 Ekim 1959, Sayı: 3533.
• Ege Ekspress, 29 Ekim 1953, Sayı: 460
• Ege Ekspress, 29 Ekim 1954, Sayı: 819
• Ege Ekspress, 29 Ekim 1955, Sayı: 1189
• Ege Ekspress, 29 Ekim 1958.
• Ege Ekspress, 29 Ekim 1959, Sayı: 3534.
• Ege Ekspress, 30 Ekim 1952, Sayı: 106.
• Ege Ekspress, 30 Ekim 1954, Sayı: 820.
• Ege Ekspress, 30 Ekim 1955, Sayı: 1190.
• Ege Ekspress, 30 Ekim 1957, Sayı: 1912.
• Ege Ekspress, 30 Ekim 1959, Sayı: 3535.
• Halkın Sesi, 24 Ekim 1958, Sayı: 8631.
• Halkın Sesi, 28 Ekim 1953, Sayı: 7294.
• Halkın Sesi, 29 Ekim 1955, Sayı: 7905.
• Halkın Sesi, 29 Ekim 1957, Sayı: 8418.
• Halkın Sesi, 29 Ekim 1958, Sayı: 8635.
• Halkın Sesi, 30 Ekim 1950, Sayı: 6388.
• Halkın Sesi, 30 Ekim 1951, Sayı: 6679.
• Yeni Asır, 17 Ekim 1958, Sayı: 18973.
• Yeni Asır, 24 Ekim 1953, Sayı: 17181.
• Yeni Asır, 25 Ekim 1955, Sayı: 17902.
• Yeni Asır, 27 Ekim 1951, Sayı: 14666.
• Yeni Asır, 27 Ekim 1953, Sayı: 17185.
• Yeni Asır, 27 Ekim 1954, Sayı: 17544.
• Yeni Asır, 27 Ekim 1955, Sayı: 17904.
• Yeni Asır, 27 Ekim 1956, Sayı: 18265.
• Yeni Asır, 28 Ekim 1950, Sayı: 14302.
• Yeni Asır, 28 Ekim 1951, Sayı: 14667.
• Yeni Asır, 28 Ekim 1952, Sayı: 15025.
• Yeni Asır, 28 Ekim 1954, Sayı: 17545.
• Yeni Asır, 28 Ekim 1955, Sayı: 17905.
• Yeni Asır, 28 Ekim 1956, Sayı: 18266.
• Yeni Asır, 28 Ekim 1958, Sayı: 18984.
• Yeni Asır, 29 Ekim 1950, Sayı: 14303.
• Yeni Asır, 29 Ekim 1951, Sayı: 14668.
• Yeni Asır, 29 Ekim 1953, Sayı: 17186.
• Yeni Asır, 29 Ekim 1955, Sayı: 17906.
• Yeni Asır, 29 Ekim 1956, Sayı: 18267.
• Yeni Asır, 29 Ekim 1957, Sayı: 18626.
• Yeni Asır, 29 Ekim 1958, Sayı: 18985.
• Yeni Asır, 30 Ekim 1950, Sayı: 14304.
• Yeni Asır, 30 Ekim 1951, Sayı: 14669.
• Yeni Asır, 30 Ekim 1952, Sayı: 15027.
• Yeni Asır, 30 Ekim 1953, Sayı: 17187.
• Yeni Asır, 30 Ekim 1954, Sayı: 17547.
• Yeni Asır, 30 Ekim 1955, Sayı: 17907.
• Yeni Asır, 30 Ekim 1956, Sayı: 18268.
• Yeni Asır, 30 Ekim 1957, Sayı: 18627.
• Yeni Asır, 30 Ekim 1958, Sayı: 18986.