İki Din Taşıyan İstavriler ve Propaganda

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 8, 153 - 174, 31.12.2019

Aydın Özgören

https://doi.org/10.31765/karen.668112

Cited By: 1

Öz

1461 yılında Trabzon’un Müslümanlar tarafından fethedilmesi şehirde din değiştirme olaylarını tetiklemiştir. Ancak şehirde yaşayan bazı Hristiyanlar Müslümanlığı seçmiş gibi görünseler de gizliden eski inançlarını yaşamaya devam etmişlerdir. Gizli din taşıyan bu topluluk Trabzon Vilayeti’nde Trabzon-Gümüşhane tarihi yol üzerinde bulunan Sümela Manastırının bulunduğu ve Hristiyanlığın eskiden beri merkezi konumunda olan Maçka ve civarındaki bölgede kendini göstermiştir. Daha iç taraflarda ise aynı durum Gümüşhane sancağı, Torul Kazasına bağlı ve madencilikle bilinen Krom ve İstavri köylerinde görülmüştür. Bölgede yaşayan İstavriler daha sonra Ankara Vilayeti, Yozgat Sancağı’na bağlı Akdağmadeni bölgesine göç etmişler ve iki dinli inançlarını burada da devam ettirmişlerdir.
Uzun yıllar dışarıdan Müslüman ve gizliden Hristiyan olan bu topluluk Rusya’nın bölgede etkinliğini arttırması, Batılı devletlerin müdahalesi ve Tanzimat ve Islahat Fermanlarının Osmanlı vatandaşlarının istediği dinin gereklerini serbestçe yerine getirebilecekleri yönündeki ifadelerinden cesaret alarak yeniden eski inançları olan Hristiyanlığa döneceklerini ilan etmişlerdir. Batılı devletlerinin Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışma aracı olan bu mesele Osmanlı Devleti’ni uzun süre meşgul etmiştir. Özellikle Birinci Dünya Savaşı sonunda Paris’te toplanan Sulh Konferansı’nda İstavriler meselesi Yunanistan tarafından propaganda malzemesi olarak kullanılmıştır. Milli Mücadele’nin başarıyla sonuçlanmasıyla Türkiye ve Yunanistan Devletleri arasında imzalanan Mübadele Anlaşması sonucu Gizli Hristiyan topluluğun Anadolu’dan göç etmesiyle mesele gündemdeki yerini kaybetmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gizli Hristiyanlar, İstavriler, Kromlular, Gümüşhane, Akdağmadeni, Trabzon

Istavris as the Crypto Christians of the Ottoman State and Propaganda

Öz

The Conquest of Trabzon by Muslims in 1461 triggered the religious conversions within the city. However, even if some Christians in the city seemed to have chosen Islam, they maintained their own beliefs in a secret manner. This community who kept their faith a secret lived in the region of Maçka and its vicinity which had been the centre of Christianity for a long time and the place where Sümela Monastery is located on Trabzon–Gümüşhane historical road. The same situation was seen upcountry in Gümüşhane sanjak alongside Krom and Istavri villages in Torul district known by their mining activities. The Istavris who had lived in the region then migrated to the Akdağmadeni region of the Sanjak of Yozgat in the Ankara Province and continued their double faiths there.
This community, which had been Muslim and crypto Christian for many years declared that they would return to their old beliefs, Christianity, in the wake of the encouragement that came with the rising Russian influence in the region, the intervention of Western states as well as the Edict of Gülhane and Edict of Reform that gave freedom to Ottoman citizens to practice their own faith. This matter, which had been taken advantage by the Western states as a propaganda tool to interfere in the internal affairs, kept the agenda of Ottoman State occupied for a long time. Especially at the end of World War I, the Istavris question was also addressed in the Paris Peace Conference, where the Greek side used it as a propaganda tool. After the successful end of the War of Independence for the Turkish side, this issue fell of the agenda with the immigration of crypto Christian community from Anatolia because of the Exchange Agreement signed between Turkey and Greece.

Anahtar Kelimeler

Crypto Christians, the Istavris, Kromlus, Gümüşhane, Akdağmadeni, Trabzon

Kaynakça

• Arşivler
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• La Bibliothèque de Documentation İnternationale Contemporaine
• Centre des Archives Diplomatiques de Nantes
• Gazeteler
• Le Gaulois
• L’Humanité
• Journal des Débats
• Le Temps
• Le Figaro
• Tetkik Eserler
• Balcı, Cahit, (1967), 15 ve 16. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası.
• Beyoğlu, Süleyman, (2011), İki Devir Bir İnsan, Ahmet Faik Günday ve Hatıraları, İstanbul: Bengi Yayınları.
• Bilgin, Mehmet, (2010), İki Din Taşıyanlar, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Fakültesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bozkurt, Gülnihal, (1996), Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bryer, Antony, (1995), “The Crypto-Christians of the Pontos and William Gifford Palgrave of Trebizond”, Revue des étude Byzantine, 53, Paris: İnstitut Français D’Etudes Byzantines, 13-51.
• Charles, Dufayard, (1919), L’Asie Mineure et l’hellénisme, Paris : Félix Alcan.
• Cuinet, Vital, (1892), Turquie d’Asie, I, Paris: Ernest Leroux.
• Çapa, Mesut, (1987), “Giresun Mutasarrıfının Pontus Meselesiyle İlgili Bir Raporu”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 29, 54-58.
• Deringil, Selim, (2002), İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Deyrolle, Théophile, (1875), “Voyage dans le Lazistan et L’Arménie”, Le Tour du Monde, Paris: Librairie Hachette.
• Economides, D., (1920), The Pontus and the Right Claims of Its Greek Population, İstanbul: Léandre Mourkidés Matbaası.
• Smith, Eli, (1833), Researces of the Rev. E.Smith and Rev. H.G.O. Dwight in Armenia Including a Journey Through Asia Minor and Into Georgia and Persia, with a visit to the Nestorian and Chaldean Christians of Oormiah and Salmas in two volumes, II, New York.
• Flippides, Hrisanthos, (1973), Eklisia Trapezontos (Η Εκκλησία Τραπεζούντος), Atina: Estia Yayınevi.
• ______, (1919), La question du Pont-Euxin, mémoire soumis à la Conférence de la Paix, Paris.
• Hasluck, F.W., (2013), Sultanlar Zamanında Hristiyanlık, (çev. Timuçin Binder), II, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Janin, Raymond, (1912), “Musulmans malgré eux, les Stavriotes”, Échos d'Orient, 15 (97), 495-505.
• Karaca, Ali, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa (1838-1899), İstanbul: Eren Yayınları.
• Lowry, Heath W., (1977), Trabzon Şehrinin İslâmlaşma ve Türkleşmesi (1461-1583), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Özdiş, Hamdi, (2008), Taşra’da İktidar Mücadelesi: II. Abdülhamid Döneminde Trabzon Vilâyeti’nde Eşraf, Siyaset ve Devlet (1876-1909), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
• Pears, Sir Edwin, (1912), Turkey and Its People, 2. baskı London.
• Persecution of the Greeks in Turkey 1914-1918, (1919), (haz. İstanbul Ortodoks Patrikhanesi), Londra: The Hesperia Press.
• Saylan, Kemal, (2014), Gümüşhane İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih (1850-1918), İstanbul: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
• ______, (2016), “XIX. Yüzyılda Gümüşhane Sancağında Yaşanan Gayrimüslim Göçleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 20, 275-292.
• Smith, Michael Llewellyn, (2002), Yunan Düşü, Ankara: Ayraç Yayınları.
• Şerif Paşa, (1919), Les Turcs et les revendications grecques, Paris: İmprimerie Hoir
• Şeker, Mehmet, (2017), Osmanlı Belgelerinde İhtida Kavramı ve Mühtediler, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Şakir Şevket, (2001), Trabzon Tarihi, (haz. İsmail Hacıfettahoğlu), Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.
• Tanzimat, (1940), I, İstanbul: İstanbul Maarif Matbaası.
• Trabzon Vilâyeti Salnamesi 1872, (1994), (hazırlayan Kudret Emiroğlu),4, Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları. Türkan, Ahmet, (2012), Osmanlı’da Kripto Hristiyanlar, İstanbul: Kitabevi Yayınları
• Üçüncüoğlu, Adnan Göngör ve Kömürlü, Eren, (2016), “Osmanlı Dönemi Gümüşhane İli Madencilik Tarihine Genel Bir Bakış”, Yer altı Kaynakları Dergisi, 5/9, 99-104.
• Venizélos, Eleutherios, (1918), La Grèce devant le Congrès de la Paix, Paris.
• Yılmaz, Özgür, (2008), “Pontus Meselesisin Tarihsel Kökenleri: XIX. Yüzyılda Trabzon Rumları Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 31, 161-196.