MODERN KAZAK NESRİNDE KRONOTOP GÖRÜNÜMÜ

Yıl 2021, Sayı: 49, 273 - 283, 30.03.2021

Ergali Esbosınov Samal Serikova Dina Sabirova

https://doi.org/10.17498/kdeniz.867127

Öz

Edebiyat biliminde kronotop (zaman-uzam) meselesi haklı olarak güncel konuları teşkil eder. Örneğin, Platonus sanat, güncel hayatın yansımasıdır demiştir. Aristoteles ise bunu, sanat bir evrensel olgudur ve ihtimal ile gerçek dünyanın sentezi olarak önümüze çıkar, şeklinde yorumlamıştır. Makalede mekan kronotoplarını incelemenin birçok etkenleri hakkında bilgi verilecek ve yazımsal kaynaklarda görülen mekan – çevre karakteri üzerine durulacaktır. Maksat, günümüzde Kazakistan’ın edebi mahsuller etrafında yoğunlaşan portresini çizmektir. Günümüz düz yazılardaki kronotopik olgu ve etkenler mekan ve haritalar çizelgesinde, topografik verilerle şehir logoları gibi sembolleşmiş işaretlerle dolup taşımaktadır. Benzeri veriler üzerinden meseleyi ele aldıkça, hronotoplar günümüzün yazımsal malzemelerinin ana maddesidir diyebiliriz. Çünkü bu etkenler edebi ürünleri modelleştirmenin kerpiçi gibidir. Kronotopları incelemenin diğer bir sebebi, modern Kazakistan edebiyatındaki mekansal veriler artık eskisi gibi değildir. Eskiye ait geleneksel mekan portresi yerine son derece zengin mekansal-zaman ikilemeli kronotoplar saltanat kurmuştur. Zaman ve mekan, günümüz edebi ürünlerinin temel taşı gibidir. Anel Meken ve Anastasya Skripnikova “mekanla ve zamanla oynama” adına bir virtüel görünüm sunmaktadır. Edebi verilere “meydan okuyan” olgu ve etken artık zamanla mekan olmuştur. İki olgunun düz yazıdaki görünümü yazarın zihinsel ve mantıksal yorumunun aynası gibidir. Felsefe veya felsefi fikirlerin enterpretasyonu da bu iki olgunun içine sığmıştır. Dolayısıyla mekanla zamanı ne kadar ayrıntılı araştırır isek o kadar da edebi eserleri iyi tanır ve yazarın ana konusunu çabukça kavrama fırsatını elde ederiz. Ama her bir yazar kendi içinde bir dünya olduğuna göre kronotopların incelenmesi de o kadar kapsamlı ve çok yönlüdür.

Anahtar Kelimeler

kronotoplar, mekan, zaman, düzyazı, sanat, Kazakistan, modern Kazak kadını

CHRONOTOPE IN MODERN PROSE OF KAZAKHSTAN

Öz

The chronotope issue has been relevant in literary criticism for several decades. Furthermore, Plato, argued that the essence of art is an imitation of real life. Aristotle pointed out that art creates its own world as something possible or probable and thereby reveals the essential properties of the real world. This article attempts to summarize the main research results on the problem of spatial images and the chronotope as a whole and thereby determine what is the specificity of the image of space, what is its role in a particular work. The purpose of the study is to establish the role of the chronotope in the recreation of the artistic image of Kazakhstan. In modern prose, chronotopic parameters are traced, the topography and symbolism of urban space are examined and its essential characteristics are given. In our opinion, the chronotope is an important modeling tool of literature. The appeal to this problem is due to the fact that the organization of the chronotope in the modern literature of Kazakhstan has become much more complicated in comparison with the traditional space-time paradigms. Anel Meken and Anastasia Skripnikova demonstrate their virtuoso “play with time and space“. Time and space set the parameters of the artistic world of the work. Their relationship in prose reflects the structure of the author's consciousness, their worldview, the system of philosophical ideas and, therefore, their interpretation is a search for means of expressing the author's idea. The study of the categories of time and space allows one to penetrate deeper into the "fabric" of a work of art, to reveal the specifics of its construction, to determine the concept of the writer's world. However, despite such different positions of researchers, controversy continues to this day in literary criticism.

Anahtar Kelimeler

chronotope, space, time, prose, Kazakhstan, artistic world, modern Kazakh women

ХРОНОТОП В СОВРЕМЕННОЙ ПРОЗЕ КАЗАХСТАНА

Öz

Проблема хронотопа актуально в литературоведении не одно десятилетие. Так, Платон, утверждал, что сущность искусства, является подражанием реальной жизни. Аристотель указывал, что искусство создаeт свой мир как возможный или вероятный и тем самым раскрывает существенные свойства действительного мира. В данной статье предпринимается попытка обобщить основные результаты исследований по проблеме пространственных образов и хронотопа в целом и тем самым определить, в чем заключается специфика образа пространства, какова его роль в том или ином произведении. Цель исследования заключается в установлении роли хронотопа в воссоздании художественного образа Казахстана. В современной прозе прослеживаются хронотопические параметры, рассматривается топография и символика городского пространства и дается его сущностная характеристика. На наш взгляд хронотоп является важными мо¬делирующим средством литературы. Обращение к данной проблеме обусловлено тем, что организация хронотопа в современной литературе Казахстана значительно усложнилась по сравнению с традиционными пространственно-временными парадигмами. Анель Мекен и Анастасия Скрипникова демонстрируют виртуозную «игру со временем и пространством». Время и пространство задают па¬раметры художественного мира произведения. Их взаимоот¬ношения в прозе отражают структуру ав¬торского сознания, их миропонимание, систему философ¬ских представлений и, следовательно, их интерпретация - это поиск средств выражения авторской идеи. Исследование категорий времени и пространства позволяет глубже проникнуть в «ткань» художественного произведения, выявить специфику его построения, определить концепцию мира писателя. Однако несмотря на столь различные позиции исследователей, в литературоведении и по сей день продолжается полемика.

Anahtar Kelimeler

хронотоп, пространство, время, проза, Казахстан, художественный мир

Kaynakça

• Abisheva, S.(2018). Poetics of modern literature of Kazakhstan. La poética en la literatura moderna de Kazajstán. Opcion, 34(85), p.344–361.
• Abisheva, S. (2013). Mythological three coloring's semantics and horse archetype in slavic and eurasian traditions/Middle East Journal of Scientific Research, 14(9), p. 1190–1195.
• Aldash, A., Aldasheva, K.S., Mambetova, M.K., Sultaniyazova, I.S., Nabidullin, A.S.(2019). Neologisms in online dictionaries as a reflection of social changes and formation of the social structure of society.International Journal of Scientific and Technology Research, 8(12), p. 1432–1435.
• Bahtin, M.M. (1975). Voprosı literaturı i Estetiki. Hudojestvennaya Literatura. Moskova.
• İlin, İ.P., Tsurganova, T.A. (1996). Sovremennoye Zarubejnoe Literaturovedenye. Ensiklopediçeskiy Slovar. İntrada. Moskova.
• Nurbaeva, A. (2015). Realisation of parameters of bologna process at teaching of philologists in the Republic of Kazakhstan.Review of European Studies, 7(7), p. 356–364.
• Sametova, Z.(2019). The usage of symbols and folkloric elements by some modern Kazakh writers.Milli Folklor, 2019 (121), p. 95–101.
• Sametova, Z. (2018). Realistic, modern and postmodern dominants in the modern world Dominantes realistas, modernos y posmodernos en el mundo modern. Opcion, 34(86), p. 315–324.
• Sabirova D.A. (2019). Hudojestvennıy Mir Semiy V Lterature Kazakstana. Nur-Sultan.
• Slepuhov, G.N. (1979). Hudojestvennoye Prostranstvo i Vremya Kak Obekt Filosofsko-Estetiçeskogo Analiza. AKD. Moskova.
• Syzdykov, Serikbol K. (2019). The scientific educational and national ethnographic nature of the writer's works. Opción, Año 35, Especial No.23: 1075-1091.