Belief-Related and Ritualistic Dimensions of Old Turkic Hunting

Yıl 2023, Sayı: 11, 1122 - 1136, 30.06.2023

Riza Tuncel

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1262504

Cited By: 1

Öz

It has been witnessed by the civilizations neighboring the old Turkic people and the written texts of the old Turkic people themselves that the old Turkic societies carried out hunting activities to a great extent, in addition to animal husbandry, which was their main subsistence activity. In addition to being a subsistence activity for the old Turkic people, there are many historical records that it (hunting) also contributed to the old Turkic life in matters such as obtaining raw materials, providing some social benefits. Therefore, it is not surprising that the hunting activity, which was of such importance for the old Turkic people, also interacted with their belief systems. In addition to the interaction with the belief system, there are examples that suggest that various rituals related to hunting may have developed in the ancient Turkic life, perhaps even earlier. Despite the changes in the belief systems, living spaces and lifestyles of the old Turkic people in time, space and mentality, such beliefs and rituals have continued their existence, sometimes by changing, sometimes by preserving their existence.
In this study, the written materials belonging to the old Turkic period were examined and the belief and ritual dimensions of hunting were tried to be revealed in the texts of this period.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, hunting, belief-related, ritual.

Eski Türk Avcılığının İnançsal ve Ritüelistik Boyutları

Öz

Eski Türklerin temel geçimlik faaliyeti olan hayvancılığın yanında, avcılık faaliyetinde de bulunduklarına, eski Türklerin ve onlara komşu kavimlerin kendilerinden kalan yazılı metinlerde çokça rastlanmıştır. Avcılığın eski Türkler için geçimlik bir faaliyet olmasının yanı sıra işlenmemiş madde elde etme, sosyal bazı getiriler sağlama gibi konularda da eski Türk hayatına katkıda bulunduğu, yine pek çok tarihî kayıtta mevcuttur. Dolayısıyla eski Türkler için bu denli öneme sahip olan avcılık faaliyetinin, onların inanç sistemleriyle de etkileşime girmiş olması şaşırtıcı değildir. İnanç sistemiyle etkileşime ek olarak, avcılıkla ilgili çeşitli ritüellerin de eski Türk hayat alanında, belki daha öncesinde geliştiğini düşündürecek örnekler söz konusudur. Eski Türklerin inanç sistemleri, hayat alanları ve yaşam tarzlarında zamanda, mekânda ve anlayışta meydana gelen değişikliklere rağmen bu tür inanç ve ritüeller, bazen değişerek bazen de önemli ölçüde varlığını koruyarak bir sürekliliğe sahip olmuştur.
Bu çalışmada eski Türk dönemine ait eserler incelenmiş ve bu döneme ait metinlerde avcılığın inanç ve ritüelistik boyutları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, av, inanç, ritüel.

Kaynakça

• KB II =Arat, R. R. (1998). Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: TTK.
• KB I =Arat, R. R. (2007). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: TDK.
• RKT =Ata, A. (2004). Karahanlı Türkçesi: Türkçe ilk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası): Giriş-Metin-Notlar-Dizin. Ankara: TDK.
• Yen. =Aydın, E., Alimov, R., Yıldırım, F. (2013). Yenisey–Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig. Ankara: BilgeSu.
• Banzarov, D. (1891). Çernaya Vera. Sanktpeterburg’: Nauk.
• Bayat, F. (2009). Sosyo-Ekonomik Bağlamlı Avdan Bozkır Eğlence Avlarına Geçiş. Acta Turcica, 1, 1-11.
• Battulga, Ts.-Törbat, Ts.-Bayarhüü, N.-İderhangay, T. (2006). Teytiyn Golın Runi Biçees, Acta Historica Mongolici, Tomus 7(1), 5-9.
• Bayat, F. (2009). Sosyo-Ekonomik Bağlamlı Avdan Bozkır Eğlence Avlarına Geçiş. Acta Turcica, 1, 1-11.
• Clauson, G., Tryjarski, E. (1971). The Inscription at Ikhe Kushotu. Rocznik Orientalistyczny 34, 7-33.
• Divitçioğlu, S. (2005). Orta-Asya Türk İmparatorluğu (VI. VIII. Yüzyıllar). Ankara: İmge Kitabevi.
• DLT = Ercilasun, A. B., Akkoyunlu Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: TDK.
• Esin, E. (1978). İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Târîhi ve İslâma Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Freud, S. (2001). Totem and Taboo. (çev. J. Strachey). London and New York: Routledge.
• U = Gabain A. von. (1931). Uigurica IV. Berlin: De Gruyter.
• Galata, Y. C. (2020). Türklerde Kaya Resimleri ve Mezar Geleneği. Doktora Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Genç, R. (2015). Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. Granet, M. (1959). Danses et Lėgendes de la Chine Ancienne. Paris:
• Hamilton, J. R. (1998). İyi ve Kötü Kalpli Prens Öyküsü. (çev. V. Köken). Ankara: TDK.
• İlhan, N., Şener, M. (2008). Dîvânu Lugat’it Türk’e Göre Av, Avcılık ve Hayvancılık (ed. E. Gürsoy Naskali ve H. Oytun Altun). Av ve Avcılık Kitabı (s. 337-365). İstanbul: Kitabevi.
• İnan, A. (1934). “Ongon” ve “Tös” Kelimeleri Hakkında. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, 2, 277-285.
• Killi Yılmaz, G. (2008). Sibirya Türklüğünde “Ayı” ile İlgili İnanışlar (ed. E. Gürsoy Naskali ve H. Oytun Altun). Av ve Avcılık Kitabı (s. 433-453). İstanbul: Kitabevi.
• Konstantinov, N., Soenov, V. ve Cheremisin, D. (2016). Battle And Hunting Scenes In Turkic Rock Art of the Early Middle Ages In Altai, Rock Art Research, 33(1), 8-18.
• TİEM 73 Kök =Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 1v-235v 2). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Mason, O. T. (1900). Traps of the Amerinds - a Study in Psychology and Invention. American Anthropologist, 2(4), 657-675.
• Polat, M. S. (2008). Göçebe Türklerde Avcılık (ed. E. Gürsoy Naskali ve H. Oytun Altun). Av ve Avcılık Kitabı (s. 55-63). İstanbul: Kitabevi.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (çev. A. Kazancıgil). İstanbul: İşaret Yayınları. (1984).
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar (çev. A. Kazancıgil, L. Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi, (1966).
• ZDMG 139/2 =Shimin, G., Klimkeit, H. J., Laut, J. P. (1989). Die Geschichte der Drei Prinzen Weitere Neue Manichäisch-Türkische Fragmente aus Turfan. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 139, 328-345.
• Şirin, H. (2008). Göktürk Yazıtlarında Av (ed. E. Gürsoy Naskali ve H. Oytun Altun). Av ve Avcılık Kitabı (s. 29-44). İstanbul: Kitabevi.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Maytr. =Tekin, Ş. (1976). Uygurca Metinler II. Maytrısimit. Burkancıların Mehdîsi maitreya ile Buluşma Uygurca İptidaî Bir Dram. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Kitap Matbaası.
• IB =Tekin, T. (2013). Irk Bitig: Eski Uygurca Fal Kitabı, (haz. E. Yılmaz, N. Demir) Ankara: TDK.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Zelenin, D. (1952). Le culte des idoles en Siberie. Paris: Payot