TOPLUMSAL GERÇEKLİĞİN İDEOLOJİK İNŞASINDA BİR KİTLE İLETİŞİM ARACI OLARAK SİNEMANIN ROLÜ: POTEMKİN ZIRHLISI FİLMİ ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 27 Sayı: 2, 129 - 146, 01.06.2019

Mehmet Satır Cem Çetin

Öz

İnsanlık tarihi boyunca çeşitli anlatı tekniklerinin toplumsal yaşamda kullanıldığı gözlemlenmektedir. Sinema, bu anlatı tekniklerinden birisidir. Teknolojik gelişmelerle yakından ilişkili olan sinema, gelişimini bilimsel ve teknolojik ilerlemelere borçludur. Sahip olduğu görsel ve işitsel özellikleri sayesinde sinema, anlatı teknikleri arasında özel bir öneme sahiptir. Sinema ayrıca hem bir sanat formu olup, hem de bir kitle iletişim aracıdır. Kitlesel yönünün güçlü olması nedeniyle sinema, iktidarlar tarafından bir araç olarak kullanılabilmektedir. İktidarların ve egemen ideolojinin etkisi altında şekillenebilen sinema anlatıları, toplumsal gerçekliğin inşasında etkilidirler. Belirli bir toplumsal gerçeklik formunun yıkıma uğratılması/inşa edilmesi aşamasında sinema, egemen ideoloji ve söylemi kitlelere aktaran bir araç olarak işlev görmektedir. Özellikle egemen ideolojinin kitleselleştirilmesi ve estetize edilmesi noktasında sinema, iktidar mekanizmalarının önemli gördüğü bir araçtır. Sinema, toplum ve iktidar arasındaki güçlü ilişki, sinemayı toplum bilimleri için bir inceleme konusu haline getirmektedir. Bu çerçevede yapılmış olan çalışmanın amacı, toplumsal gerçekliğin inşasında sinemanın rolünü incelemektir. Bu çalışma, Sovyet yönetmen Sergei Eisenstein’in Potemkin Zırhlısı (Battleship Potemkin) filmi ile sınırlandırılmış olup, çalışmada film incelemeleri için işlevsel bir yöntem olarak kabul edilen göstergebilim kullanılmıştır. Filmde yer alan göstergeler, Roland Barthes’in kavramsallaştırdığı düzanlam/yananlam kavramları doğrultusunda çözümlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Gerçeklik, İdeoloji, Göstergebilim, Sergei Eisenstein, Potemkin Zırhlısı (1925)

Kaynakça

• Althusser, L. (1994). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (Y. Alp & M. Özışık, Trans.). İstanbul, Turkey: İletişim.
• Andrew, J. D. (2010). Büyük Sinema Kuramları (Z. Atam, Trans.). İstanbul, Turkey: Doruk.
• Barthes, R. (2014). Göstergebilimsel Serüven (M. Rifat & S. Rifat, Trans.). İstanbul, Turkey: Yapı Kredi.
• Benveniste, E. (1995). Genel Dilbilim Sorunları (E. Öztokat, Trans.). İstanbul, Turkey: Yapı Kredi.
• Berger, P. L., & Luckmann T. (2008). Gerçekliğin Sosyal İnşası Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi (V.S. Öğütle, Trans.). İstanbul, Turkey: Paradigma.
• Bozkurt, G. (1979). İnsan ve Kültür (3rd, ed.). İstanbul, Turkey: Remzi.
• Büyükkantarcıoğlu, N. (2006). Toplumsal Gerçeklik ve Dil (1st ed.). İstanbul, Turkey: Multilingual.
• Canetti, E. (2006). Kitle ve İktidar (G. Aygen, Trans.). İstanbul, Turkey: Ayrıntı.
• Clarke, J. (2012). Sinema Akımları (Ç. E. Babaoğlu, Trans.). İstanbul, Turkey: Kalkedon. Diken, B., &
• Laustsen, C. B. (2011). Filmlerle Sosyoloji (S. Ertekin, Trans.). İstanbul, Turkey: Metis.
• Duverger, M. (2014). Siyaset Sosyolojisi (Ş. Tekeli, Trans.). İstanbul, Turkey: Varlık.
• Eagleton, T. (1996). İdeoloji (M. Özcan, Trans.). İstanbul, Turkey: Ayrıntı.
• Eisenstein, S. (1985). Film Biçimi (N. Özön, Trans.). İstanbul, Turkey: Payel.
• Elsaesser, T. & Hagener, M. (2015). Film Theory: An Introduction Through the Senses. New York, NY: Routledge.
• Fabe, M. (2004). Closely Watched Films: An Introduction to the Art. London: University of California.
• Foucault, M. (2014). Özne ve İktidar (I. Ergüden & O. Akınhay, Trans.). İstanbul, Turkey: Ayrıntı.
• Gevgilili, A. (2014). Çağını Sorgulayan Sinema (2nd ed.). İstanbul, Turkey: Bağlam.
• Guiraud, P. (1994). Göstergebilim (M. Yalçın, Trans.). Ankara, Turkey: İmge.
• Haslanger, S. (2012). Resisting Reality: Social Construction and Social Critique. New York, NY: Oxford University.
• Kenez, P. (1985). The Birth of the Propaganda State: Soviet Methods of Mass Mobilization, 1917-1929. New York, NY: Cambridge University.
• Kruk, S. (2008). Semiotics of visual iconity in Leninist ‘monumental’ propaganda. Visual Communication, 7(1), 27-56. doi: 10.1177/1470357207084864
• Lebel, J. P. (1974). Sinema ve ideoloji. (Y. Boz, Trans.). Çağdaş Sinema, 1, 30-37.
• Mardin, Ş. (1992). İdeoloji (1st ed.). İstanbul, Turkey: İletişim.
• Martinet, A. (1998). İşlevsel Genel Dilbilim (B. Vardar, Trans.). İstanbul, Turkey: Multilingual.
• McLellan, D. (2005). İdeoloji (B. Yıldırım, Trans.). İstanbul, Turkey: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Mills, W. (1974). İktidar Seçkinleri (Ü. Oskay, Trans.). Ankara, Turkey: Bilgi.
• Morss, S. B. (2004). Rüya Alemi ve Felaket. (T. Birkan, Trans.). İstanbul, Turkey: Metis.
• Nesbet, A. (2003). Savage Junctures: Sergei Eisenstein and The Shape of Thinking. New York, NY: Tauris Academic Studies.
• O’Mahony, M. (2008). Sergei Eisenstein. London: Reaktion.
• Onaran, A. Ş. (1986). Sinemaya Giriş (1st ed.). İstanbul, Turkey: Filiz.
• Özön, N. (2008). Sinema Sanatına Giriş (1st Ed.). İstanbul, Turkey: Agora.
• Robertson, R. (2009). Eisenstein on the Audiovisual: The Montage of Music, Image and Sound in Cinema. New York, NY: Tauris Academic Studies
• Russell, B. (1990). İktidar (M. Ergin, Trans.). İstanbul: Cem.
• Ryan, M., & Kellner, D. (2010). Politik Kamera (E. Özsayar, Trans.). İstanbul, Turkey: Metis.
• Saussure, F. (1998). Genel Dilbilim Dersleri (B. Vardar, Trans.). İstanbul, Turkey: Multilingual.
• Searle, J. (2005). Toplumsal Gerçekliğin İnşası (M. Macit & F. Özpilavcı, Trans.). İstanbul, Turkey: Litera.
• Searle, J. (2006). Zihin Dil ve Toplum (A. Tural, Trans.). İstanbul, Turkey: Litera.
• Searle, J. (2010). Making the Social World: The Structure of Human Civilization. New York, NY: Oxford University.
• Simmel, G. (2009). Bireysellik ve Kültür (T. Birkan, Trans.). İstanbul, Turkey: Metis.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü (2nd ed.). İstanbul, Turkey: Multilingual.
• Voloşinov, V. N. (2001). Marksizm ve Dil Felsefesi (M. Küçük, Trans.). İstanbul, Turkey: Ayrıntı.
• Welch, D. (2001). Propaganda and the German Cinema 1933-1945. New York, NY: I.B. Tauris.
• Williams, R. (2012). Anahtar Sözcükler (S. Kılıç, Trans.). İstanbul, Turkey: İletişim.
• Yıldırım, E. (2007). Bilginin Sosyolojisi (1st ed.). Ankara, Turkey: Ekin.