An Overview of Geographical Factors Effective on the Subsistence System in the Ottoman Empire (1600-1850)

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 4, 1130 - 1144, 03.01.2024

Yusuf Yılmaz Yahya Kadıoğlu

https://doi.org/10.33712/mana.1360845

Öz

The subsistence (supply) system, which means the regular and complete delivery of basic needs to the necessary places, especially the government and the public, is one of the most important elements of the operability of the economy and the continuity of the governmental in every state institution. The states that can make this system sound and functional have also had a long life. In this study, geographical factors affecting the Provisioning System, which had a vital importance in the nutrition of the people, the army and the capital in the Ottoman Empire, were discussed. The majority of academics and historians have so far focused mostly on the political and economic factors affecting the Ottoman Supply System. However, geographical factors also have a substantial impact on this inclusive and basic system. Among these factors, which are primarily dependent on climate and weather conditions; Droughts and famines, excessive rainfall, floods and extreme cold can be listed as geographical factors affecting the supply system.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Subsitence, The Little Ice Age, Drought

Osmanlı Devleti’nde İaşe Sistemi Üzerinde Etkili Olan Coğrafi Etmenlere Bir Bakış (1600-1850)

Öz

Temel ihtiyaçların başta hükümet ve halk olmak üzere gerekli yerlere düzenli ve eksiksiz bir şekilde ulaştırılması demek olan iaşe sistemi, her devlet kurumunda ekonominin işlerliğinin ve devletin devamlılığının en önemli unsurlarından biridir. Bu sistemi sağlam ve işler kılabilen devletler de uzun ömürlü olmuşlardır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde halkın, ordunun ve payitahtın beslenmesinde hayati bir öneme sahip olan Tedarik (İaşe) Sistemi üzerinde etkili olan coğrafi etmenler ele alınmıştır. Akademisyenler ve tarihçilerin büyük bir kesimi şimdiye kadar daha çok Osmanlı İaşe Sistemi üzerinde etkili olan siyasi ve ekonomik etmenler üzerinde durmuşlardır. Oysa bu kapsayıcı ve temel sistemin üzerinde coğrafi etmenlerin de azımsanmayacak boyutta etkileri bulunmaktadır. Temelde iklim ve hava koşullarına bağlı olan bu etmenler içinde; şiddetli yağışlar, kuraklık, düşük sıcaklıklar, sel ve taşkınlar tedarik sistemi üzerinde etkili olan coğrafi etmenler olarak sıralanabilir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İaşe, Küçük Buzul Çağı, Kuraklık

Teşekkür

Teşekkür eder, saygılar sunarım.

Kaynakça

• ATEŞ, Murat (2008), "88 Numaralı Mühimme Defteri'nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, 1637-1638 (H. 1046-1048)", Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• AYALON, Yaron (2020), Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler (Çev. Zeynep Rona), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• AYCİBİN, Zeynep (2007), "Kâtib Çelebi Fezleke Tahlil ve Metin I", Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• AYKUN, Muhittin (2004), "Abdurrahman Hibri Efendi, Defter-i Ahbâr (Transkripsiyon ve Değerlendirme)", Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• BİLGİN, Arif ve ÖNÇEL, Sibel (2019), Osmanlı Mutfağı, Anadolu Üniversitesi AÖF Yayını, Eskişehir.
• BİNARK, İsmet (1996), 12 No’lu Mühimme Defteri (978-979/570-1572), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
• BOSTAN, İdris (1996), "Gemi (Osmanlı Dönemi)", İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, S.14, ss.8-11.
• BOSTAN, İdris (2013), "Bir Liman Kenti Olarak İstanbul", İstanbul Tarih ve Kültür (Ed. Recep Bozlağan, Nail Yılmaz, Müslüm Yılmaz), Marmara Belediyeler Birliği Yayını, İstanbul, ss.5-55.
• BOSTANCI, Hacı Muharrem (2002), "19 Numaralı Mühimme Defteri (Tahlil-Metin)", Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• BRAUDEL, Fernand (2019), II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Doğu-Batı Yayınları, Ankara, 2. Baskı.
• BRUMMETT, Palmira (1994), Ottoman Seapower and Levantine Diplomacy in the Age of Discovery, State of New York Press, Albany – New York (US).
• COLEMAN, Donald Cuthbert (1969), Revisions in Mercantilism, Debates in Economic History, Methuen Press, Londra (UK).
• ÇELEBİ, Evliya (2001), Evliya Çelebi Seyahatnamesi (Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınlan, İstanbul.
• ÇELİK, Semih (2022), "Ormana Yakın Doğmak Talihsizlik: 19. Yüzyıl Kuzeybatı Anadolu’sunda Orman, İnsanlar ve Mandalar", İktidar Tohumları, Osmanlı Çevre Tarihi Üzerine İncelemeler (Der. Onur İnal, Yavuz Köse), İletişim Yayınları, İstanbul, ss.145-170.
• DURSUN, Selçuk (2007), "Forest and the State: History of Foresty and Forest Administration in the Ottoman Empire", Doktora Tezi, Sabancı University, İstanbul.
• ERLER, Mehmet Yavuz (2010), Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800-1880), Libra Yayıncılık, İstanbul.
• FAGAN, Brian (2021), Küçük Buzul Çağı (1300-1850) (Çev. Zerin Dirihan), Say Yayınları, İstanbul.
• FAROQHI, Suraıya (1984), Towns and Townsmen of Ottoman Anatolia: Trade, Crafts and Food Production in an Urban Setting, 1520-1650, Cambridge University Press, Cambridge (UK).
• GENÇ, Mehmet (2014), Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• GERLACH, Stephan (2007), Türkiye Günlüğü: 1573-1576 (Ed. Kemal Beydilli - Çev. Turkis Noyan), Kitap Yayınevi, İstanbul.
• GOFFMANN, Daniel (1990), İzmir and the Levantine World, University of Washington Press, Seattle – Washington (US).
• GREENWOOD, Antony Warren (1988), "İstanbul’s Meat Provisioning: A Study of the Celep-Keşan System", Doktora Tezi, University of Chicago, Chicago (US).
• GROVE, Jean ve CONTERIO, Annalisa (1995), "The Climate of Crete in the Sixteenth and Seventeenth Centuries", Climatic Change, S.30(2), ss.223-247.
• GÜÇER, Lütfi (1964), XVI. ve XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını, İstanbul.
• GÜNDÜZ, Ömer Orhan ve İNBAŞI, Mehmet (2022), "62 Mühimme Defterine Göre İstanbul’un İaşesi ve Memnu’ Meta (1587-1588)", Erciyes Akademi, S.36(3), ss.1240-1259.
• HAMMER, Joseph Von (1992), Büyük Osmanlı Tarihi (Çev. Mehmet Ata), Üçdal Hikmet Neşriyat, İstanbul, 5. Cilt.
• HOCH, Steven L. (1998), "Famine, Disease and Mortality Patterns in the Parish of Borshevka, Russia, 1830-1912", Population Studies, S.52(3), ss.357-368.
• HUTTEROTH, Wolf-Dieter (2011), "Osmanlı Topraklarının Ekolojisi", Türkiye Tarihi (1603-1839): Geç Osmanlı İmparatorluğu (Ed. Suraiya Faroqhı - Çev. Fethi Aytuna), Kitap Yayınevi, İstanbul, S.3, ss.35-64.
• İNAL, Onur ve KÖSE, Yavuz (2022), "Osmanlı Çevre Tarihini Yenide Ele Almak", İktidar Tohumları, Osmanlı Çevre Tarihi Üzerine İncelemeler (Der. Onur İnal, Yavuz Köse), İletişim Yayınları, İstanbul, ss.17-34.
• İNALCIK, Halil (2020), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I (1300-1600) (Çev. Halil Berktay), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• İPEK, Nedim ve TAŞDEMİR, Mehmet (2013), "Osmanlı Devleti’nin Göç ve İskân Politikaları", Osmanlı’da İskân ve Göç (Ed. Nedim İpek, Mehmet Taştemir), Anadolu Üniversitesi AÖF Yayını, Eskişehir, ss.140-157.
• İSLAMOĞLU, Huricihan ve FAROQHI, Suraiya (1979), "Crop Patterns and Agricultural Production Trends in Sixteenth Century Anatolia", Review, S.2(3), ss.401-436.
• KARADEMİR, Zafer (2014), İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı, Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660), Kitap Yayınları, İstanbul.
• KOLAY, Arif (2016), “İstanbul’un İaşesinde Deniz Ulaşımının Önemi”, VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 27-28 Mayıs 2016, İstanbul, Marmara Üniversitesi Yayını, İstanbul, ss.174-194.
• KOLOVOS, Elias ve KOTZAGEORGIS, Phokion (2022), "Küçük Buzul Çağı’nın Etkilerini Aramak: Selanik ve Girit Örnekleri", İktidar Tohumları, Osmanlı Çevre Tarihi Üzerine İncelemeler (Der. Onur İnal, Yavuz Köse), İletişim Yayınları, İstanbul, ss.56-36.
• KURU, Mehmet (2022), "Muhteşem Bir İklim: 16. yüzyıl Anadolu’sunda Demografi, Toprak ve Emek", İktidar Tohumları, Osmanlı Çevre Tarihi Üzerine İncelemeler (Der. Onur İnal, Yavuz Köse), İletişim Yayınları, İstanbul, ss.57-83.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat (1999), "Osmanlı İktisadi Yapısı", Osmanlı Devleti Tarihi (Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu), İstanbul, Cilt 2.
• LUBENAU, Reinhold (2012), Reinhold Rubenau Seyahatnamesi, Osmanlı Ülkesinde 1587-1589, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• MACFARLANE, Charles (1850), Turkey and its Destıny: The Result of Journeys Made in 1847 and 1848 to Examine into the State of That Country, John Murray Press, London (UK).
• MANN, Michael Evan (2002), "Little Ice Age, Encylopedia of Global Environmental Charge", The Earth System: Pysical and Chemical Dimensions of Global Environmental Charge (Der. Ted Munn), Princeton University Press, C.1, ss.504-509.
• MIKHAIL, Alan (2019), Osman’ın Ağacı Altında, Osmanlı İmparatorluğu, Mısır ve Çevre Tarihi (Çev. Seda Özdil), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• MURPHEY, Rhoads (1988), "Provisioning İstanbul: The State and Subsistance in the Early Modern Middle East", Food and Foodways, S.2, ss.217-263.
• ORTAYLI, İlber, ENGİN, Vahdettin ve AFYONCU, Erhan (2008), Payitaht-ı Zemin Eminönü, Eminönü Belediyesi Yayını, İstanbul, Cilt 2.
• ÖZ, Mehmet (1999), "XVI. Yüzyılda Anadolu’da Tarımda Verimlilik Problemi", XIII. Türk Tarih Kongresi Bildiriler Kitabı, 4-8 Ekim 1999 - Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, Cilt 3, ss.1643-1651.
• ÖZKAYA, Yücel (2020), 18. yüzyılda Osmanlı Toplumu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 3. Baskı.
• PITCHER, D. Edgar (2013), Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası (Çev. Bahar Tırnakcı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• QUATAERT, Donald (1981), "Agricultural Trends and Government Policy in Ottoman Anatolia, 1800-1914", Asian and African Studies, S.15, ss.69-84.
• SAKAOĞLU, Necdet (2015), Bu Mülkün Sultanları, Alfa Yayınları, İstanbul.
• SCHOFIELD, Roger (1983), "The Impact of Scarcity and Plenty on Population Change in England, 1541-1871", Journal of İnterdisciplinary History, S.14(2), ss.265-291.
• SIDKI PAŞA (2006), Gazavât-ı Sultan Murad-ı Rabi: IV. Murad’ın Revan Seferi (Haz. Mehmet Arslan), Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• TABAK, Faruk (2008), The Waning of the Mediterranean, 1550-1870, A Geohistorical Approach, John Hopkins University Press, Baltimore (UK).
• TABAK, Faruk (2010), Solan Akdeniz 1550-1870, Coğrafi-Tarihsel Bir Yaklaşım (Çev. Nurettin Elhüseyni), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (1993), 3 No’lu Mühimme Defteri (1558-1560), Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No:12, Divan-ı Hümayun Sicilleri Dizisi:1, Ankara.
• T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (1993), 5 No’lu Mühimme Defteri (1565-1566), Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No:12, Divan-ı Hümayun Sicilleri Dizisi:1, Ankara.
• T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (1998), 7 No’lu Mühimme Defteri (975-976/ 1567-1569), Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Divan-ı Hümayun Sicilleri Dizisi, Yayın No:5, Ankara.
• TOUCHAN, Ramzi (2005), "Reconstructions of Spring/Summer Precipitation for the Eastern Mediterranean from Tree Ring Widths and its Connection to Large Scale Atmospheric Circyulation", Climate Dynamics, S.25(1), ss.75-98.
• TOUCHAN, Ramzi, AKKEMİK, Ünal, HUGHES, Malcolm and ERKAN, Neşet (2007), "May-June Precipitation Reconstruction of SouthWestern Anatolia, Turkey during the Last 900 Years from Tree Rings", Qaternary Research, S.68(2), ss.196-202.
• TOZDUMAN, Arzu (2000), Osmanlı İktisat Tarihi, İstanbul Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• TÜRKHAN, Mehmet Sait (2006), "18.Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul’un Et İaşesinin Temini: Hassa Kasabbaşılık Kurumu", Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• VEINSTEIN, Gilles (1986), "Some Views on Provisioning in the Hungarian Campaigns of Suleyman in Magnificient", Osmanistische Studien zur Wirtschafts und Sozialgeschichte in Memoriam Vanco Boskov (Ed. Hans Georg Majer, Vanco Boskov), O. Harrassowitz Publisher, Wiesbaden, ss.177-185.
• VEINSTEIN, Gilles (2001), "Karadeniz Kuzeyinde Büyük 1560 Kuraklığı, Osmanlı Yetkililerinin Durumu Algılayışı ve Gösterdikleri Tepkiler", Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler (Ed. Elizabeth Zacharidou), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss.297-306.
• WHITE, Sam (2013), Osmanlı’da İsyan İklimi: Erken Modern Dönemde Celali İsyanları (Çev. Nurettin Elhüseyni), Alfa Basım Yayınları, İstanbul.
• YILMAZ, Yusuf ve KADIOĞLU, Yahya (2017), "Küçük Buzul Çağı, Kuraklık ve Diğer Coğrafi Olayların Celali İsyanları Üzerindeki Etkileri", The Studies of Ottoman Domain, S.7(12), ss.267-288.