Traces of Populism in Civil Administrative Arrangements: The Case of Motherland Party

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 1, 23 - 44, 31.03.2024

Çağrı Çolak

https://doi.org/10.14782/marmarasbd.1415972

Öz

The impact of populist political style on the field of public administration in Türkiye is clearly felt in the uncontrolled and inconsistent growth of the number of civil and local administrative units. From this point of view, the aim of this study is to examine the relationship between the increase of civil administrative units and populist politics in Türkiye by looking at the civil administrative arrangements during the period of the Motherland Party (ANAP). In the study, the literature analysis is preferred to obtain information about the conceptual framework of populism, and the methods of document analysis to obtain data about the civil administrative arrangements in the ANAP period. Since most of the newly established provinces and sub-provinces in the history of the republic were established during the ANAP period, the object of research is the period in which the ANAP alone was in power for eight years between 1983 and 1991. Given the abundance and richness of the period in terms of civil administrative arrangements, the question arises whether the populist politics in the background of these policies were decisive for civil administration. In the first part of this study, built within the framework of the above purpose, method and data, populism, populist politics and competitive populism are discussed in a conceptual framework. In the second part, the foundations of populist politics in Türkiye and then specifically the populism of ANAP is mentioned. In the last part, the legal arrangements (Laws 3306, 3391, 3392, 3398, 3399, 3508, 3578, 3644, 3647, and 3760) that mediated the increase in the number of civil administrations during the ANAP period are included; within this framework, the legislative texts, the parliamentary commission reports, and the justifications in the legislative proposals are examined. Moreover, in the relevant part, the demographic and socioeconomic indicators of 255 sub-provinces established in the ANAP period are referenced; in this way, the rationality and realism of the reasons that were effective for the establishment are examined.

Anahtar Kelimeler

Populism, Civil Administration, Motherland Party (ANAP)

Mülki İdare Düzenlemelerinde Popülizmin İzleri: Anavatan Partisi Örneği

Öz

Türkiye’de popülist siyaset tarzının kamu yönetimi alanındaki yansımaları, genellikle mülki ve mahallî idare birimlerinin sayılarının standartlardan yoksun ve kontrolsüz bir biçimde artmasında belirgin bir şekilde hissedilmektedir. Buradan hareketle, Türkiye’de mülki idare birimlerinin artması ile popülist siyaset arasındaki ilişkinin Anavatan Partisi (ANAP) dönemindeki mülki idare düzenlemeleri üzerinden incelenmesi çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Çalışmada popülizmin kavramsal çerçevesine yönelik bilgiler için literatür incelemesi, ANAP dönemindeki mülki idare düzenlemelerine ilişkin veriler için ise doküman incelemesi yöntemleri tercih edilmektedir. ANAP’ın 1983-1991 arasında sekiz yıl tek başına iktidar olduğu dönemin araştırma nesnesi olarak tercih edilmesinde, cumhuriyet tarihinde en çok il ve ilçe kurulan zaman aralığının söz konusu döneme tekabül etmesi belirleyici olmuştur. Dönemin mülki idare düzenlemeleri açısından bolluk ve zenginliği, mülki idareye yönelik bu politikaların arka planında popülist siyasetin belirleyici olup olmadığını merak konusu kılmaktadır. Söz konusu amaç, yöntem ve veriler çerçevesinde kurgulanan bu çalışmanın ilk bölümünde popülizm, popülist siyaset ve rekabetçi popülizm olguları kavramsal çerçevede ele alınmaktadır. İkinci bölümde Türkiye’deki popülist siyasetin temellerine ve özel olarak ANAP popülizmine değinilmektedir. Son bölümde ise ANAP döneminde mülki idare sayısının artmasına aracılık eden hukuki düzenlemelere (3306, 3391, 3392, 3398, 3399, 3508, 3578, 3644, 3647 ve 3760 Sayılı Kanunlar) yer verilmekte ve bu çerçevede kanun metinleri, meclis komisyonu raporları ve kanun tekliflerindeki gerekçeler incelenmektedir. Ayrıca ilgili kısımda ANAP döneminde kurulan 255 ilçeye ilişkin demografik ve sosyoekonomik göstergelere referansta bulunularak, söz konusu ilçelerin kurulmasında etkili olan gerekçelerin rasyonelliği ve gerçekçiliği test edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Popülizm, Mülki İdare, Anavatan Partisi (ANAP)

Kaynakça

• Ahmad, F. (2014). Modern Türkiye’nin Oluşumu. (Y. Alogan, Çev.). İstanbul: Kaynak.
• Artaraz, K. (2005). Populism. R. P. Carlisle (Ed.), Encyclopedia of Politics the Left and the Right [Vol. 1: The Left] içinde (ss. 349-351). London: Sage.
• Aşık, S. (2018). Türkiye’de Demokrasinin Yeniden İnşası Sürecinde Anavatan Partisi (1983-1991). [Yayımlanmamış Doktora tezi]. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Aydın, S. ve Taşkın, Y. (2017). 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi. İstanbul: İletişim.
• Ayman Güler, B. (2007). Otuzlu Yıllarda Yönetim, B. Ayman Güler (Ed.), Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1929-1939 içinde (ss. 1-20). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Baykan T. S. (2017). Halkçılık ve popülizm: Türkiye vakası ve bir kavramın kullanımları. Mülkiye Dergisi, 41(1), 157-194.
• Bhatta, G. (2006). International Dictionary of Public Management and Governance. London: Routledge.
• Bora, T. ve Erdoğan, N. (2009). Biz Anadolu’nun Bağrı Yanık Çocukları: Muhafazakâr Popülizm. A. Çiğdem (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce [Cilt 5: Muhafazakârlık] içinde (ss. 632-644). İstanbul: İletişim.
• Brito, M. (2007). Populism. G. Ritzer (Ed.), The Blackwell Encyclopedia of Sociology içinde (ss. 3537-3539). Oxford: Blackwell.
• Carlisle R. P. (Ed.) (2005). Encyclopedia of Politics the Left and the Right [Vol. 2: The Right]. London: Sage.
• Cemal, H. (2013). Özal Hikayesi. İstanbul: Everest.
• Çarkoğlu, A., Elçi, E., Erol, F. ve Paksoy, C. (2022). Popülizm teorileri ışığında Türkiye’de popülizmin tarihsel gelişimi: Siyasi partiler üzerine bir inceleme. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 323-348. Doi: doi.org/10.18037/ausbd.1095197
• Çavdar, T. (2013). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi: 1950’den Günümüze. Ankara: İmge.
• Çelik, Z. (2008). Empire, Architecture, and the City: French-Ottoman Encounters, 1830–1914. London: University of Washington Press.
• Çetin, H. (2016). Türk Siyasal Hayatında Krizler, Kahramanlar ve Hainler [Cilt 6: 12 Eylül rejimi ve Özal dönemi (1980-1993)]. Ankara: Orion.
• Çolak, Ç. (2023). Mülki İdarenin Geleceği. H. E. Zeren ve E. B. Sevinç Çubuk (Eds.), Türkiye’de Kamu Yönetimin Geleceği içinde (ss. 1-19). Ankara: Nobel.
• Çolak, Ç. ve Çolak, D. (2023). Türkiye Cumhuriyeti mülki idare tarihinde ilçeye dönüştürülen iller. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19(37), 1-35.
• Çolak, Ç., Sağlam, H. ve Topal, A. (2017). ‘Bütünşehir’ modelinin 2014 büyükşehir belediye başkanlığı seçimlerine etkileri. Çağdaş Yerel Yönetimler, 26(2), 1-47.
• Doğanay, G. ve Çolak, Ç. (2023). Popülist politika perspektifinden Demokrat Parti dönemindeki mülki idare düzenlemeleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (44), 393-428. Doi: doi.org/10.26650/YTA2023-1297753
• Eryılmaz, B. (2013). Bürokrasi ve Siyaset: Bürokratik Devletten Etkin Yönetime. İstanbul: Alfa.
• Findley, C. V. (2014). Modern Türkiye Tarihi: İslam, Milliyetçilik ve Modernlik (1789-2007). (G. Ayas, Çev.). İstanbul: Timaş.
• Gürsoy, E. Z. (2008). Cumhuriyet döneminde yeni il ve ilçe kurulmasındaki yaklaşımlar. Türk İdare Dergisi, (458), 81-94.
• Heper, M. ve Keyman, E. F. (1998). Double‐faced state: Political patronage and the consolidation of democracy in Turkey. Middle Eastern Studies, 34(4), 259-277. Doi: doi.org/10.1080/00263209808701251
• Hoffman, J. (2007). A Glossary of Political Theory. Edinburgh: Edinburgh University.
• Kalaycıoğlu, E. (2001). Turkish democracy: Patronage versus governance. Turkish Studies, 2(1), 54-70. Doi: doi.org/10.1080/14683849.2001.11009173
• Kalaycıoğlu, E. (2016). 1960 Sonrası Türk Politik Hayatına Bir Bakış: Demokrasi Neo-Patrimonyalizm ve İstikrar. E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay (Eds.), Türk Siyasal Hayatı: Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme içinde (ss. 515-543). Bursa: Sentez.
• Karpat, K. H. (2013). Kısa Türkiye Tarihi (1800-2012). İstanbul: Timaş.
• Kartal, N. (2010). İl Özel İdarelerinin Yeniden Yapılandırılması: Uygulama Aşaması Üzerine Bir Çözümleme. [Yayımlanmamış Doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Keyder, Ç. (2011). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim.
• Moffit, B. (2016). The Global Rise of Populism: Performance, Political Style, and Representation. Standford: Stanford University.
• Orhan, S. (2019). Popülizm, liberal demokrasi ve faşizm denklemi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 68(4), 753-840. Doi: doi.org/10.33629/auhfd.721387
• Ostiguy, P. (2017). Populism: A Socio-Cultural Approach. C. R. Kaltwasser, P. Taggart, P. O. Espejo ve P. Ostiguy (Eds.), The Oxford Handbook of Populism içinde (ss. 73-98). Oxford: Oxford University.
• Öğün S. S. (1995). Modernleşme, Milliyetçilik ve Türkiye. İstanbul: Bağlam.
• Robertson, D. (2004). The Routledge Dictionary of Politics. London: Routledge.
• Scruton, R. (2007). The Palgrave Macmillan Dictionary of Political Thought. London: Palgrave Macmillan.
• Sunar, İ. (1990). Populism and patronage: The Demokrat Party and its legacy in Turkey. II Politico, 55(4), 745-757.
• Şener, B. ve Çolak, Ç. (2015). Türkiye’de Yeni Sağ’ın kamu yönetimi anlayışı: Turgut Özal ve ANAP. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(18), 397-417. Doi: doi.org/ 10.16992/ASOS.845
• T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991), 1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş (Özet Tabloları), Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Yayın No: 1458, Ankara.
• T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2022). İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2022), Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü Yayını, Sayı: 35, Araştırma Raporu Sayısı: 8, Ankara.
• Taşkın, Y. (2020). Populism in Turkey: Historical and Contemporary Patterns. G. M. Tezcür (Ed.), The Oxford Handbook of Turkish Politics içinde (ss. 275-294). Oxford: Oxford University.
• Türk, H. B. (2014). Muktedir: Türk Sağ Geleneği ve Recep Tayyip Erdoğan, İstanbul: İletişim.
• Türkan, O. (2021). Türkiye’de ilçe büyüklüğünün TBA ve AHP yöntemiyle yeniden değerlendirilmesi. Amme İdaresi Dergisi, 54(4), 91-137.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2021). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2020, Sayı: 37210, Tarih: 04.02. 2021, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2020-37210 (Erişim Tarihi: 26.06.2023).
• Weyland, K. (2001). Clarifying a contested concept: Populism in the study of Latin American politics. Comparative Politics, 34(1), 1-22. Doi: doi.org/10.2307/422412
• Yayla, A. (2005). Özal, Özal reformları ve Liberalizm. M. Yılmaz (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce [Cilt 7: Liberalizm] içinde (ss. 584-588), İstanbul: İletişim.
• 3030 Sayılı Büyük Şehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun (1984). Resmî Gazete, Tarih: 09.07.1984, Sayı: 18453.
• 3306 Sayılı Adana ilinde Seyhan ve Yüreğir Adıyla İki İlçe Kurulması Hakkında Kanun (1986). Resmî Gazete, Tarih: 19.06.1986, Sayı: 19139.
• 3391 Sayılı Bursa İli Merkezinde Osmangazi, Yıldırım ve Nilüfer Adıyla Üç İlçe Kurulması Hakkında Kanun (1987). Resmî Gazete, Tarih: 27.06.1987, Sayı: 19500.
• 3392 Sayılı 103 İlçe Kurulması Hakkında Kanun (1987). Resmî Gazete, Tarih: 04.07.1987, Sayı: 19507.
• 3398 Sayılı Gaziantep İli Merkezinde Şehitkâmil ve Şahinbey Adıyla İki İlçe Kurulması Hakkında Kanun (1987). Resmî Gazete, Tarih: 27.06.1987, Sayı: 19500.
• 3399 Sayılı Konya İli Merkezinde Karatay, Selçuklu ve Meram Adıyla Üç ilçe Kurulması Hakkında Kanun (1987). Resmî Gazete, Tarih: 27.06.1987, Sayı: 19500.
• 3508 Sayılı Kayseri İli Merkezinde Melikgazi ve Kocasinan Adıyla İki İlçe Kurulması Hakkında Kanun (1988). Resmî Gazete Tarih: 14.12.1988, Sayı: 20019.
• 3578 Sayılı 4 İl ve 5 İlçe Kurulması Hakkında Kanun (1989). Resmî Gazete, Tarih: 21.06.1989, Sayı: 20202.
• 3644 Sayılı 130 İlçe Kurulması Hakkında Kanun (1990). Resmî Gazete, Tarih: 20.05.1990, Sayı: 20523.
• 3647 Sayılı İki İl ile Beş İlçe Kurulması ve 190 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Eki Cetvellerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (1990). Resmî Gazete, Tarih: 18.05.1990, Sayı: 20522.
• 3760 Sayılı Bartın İlinin Kurulması Hakkında Kanun (1991). Resmî Gazete, Tarih: 07.09.1991, Sayı: 20984.
• 5442 Sayılı İl İdaresi Kanunu (1949). Resmî Gazete, Tarih: 18.06.1949, Sayı: 7236.
• 26 İlçe Kurulması Hakkında Kanun Tasarısı ile Balıkesir Milletvekili Necat Tunçsiper'in Balıkesir İlinde Gömeç Adı ile Bir İlçe Kurulması Hakkında Kanun Teklifi ve İçişleri ve Plan ve Bütçe Komisyonları Raporları (1/550, 2/157), T.C. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü, Tarih: 13.03.1989, Sayı: 07/101-2246/0195.
• 64 İlçe Kurulması Hakkında Kanun Tasarısı, Zonguldak Milletvekili Cahit Karakaş'ın Zonguldak İline Bağlı Karabük İlçesinin Yenice Bucağında Yenice Adı ile Bir İlçe Kurulması Hakkındaki Kanun Teklifi ile İzmir Milletvekili Işılay Saygın'ın İzmir İli Merkez İlçeye Bağlı Buca Nahiyesinde Buca Adıyla Bir İlçe Kurulması Hakkında Kanun Teklifi ve İçişleri; Plan ve Bütçe Komisyonları Raporları (1/855, 2/34, 2/116), T.C. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü, Tarih: 20.05.1987, Sayı: 18/101-2101/04203.