Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Müdahalelerine İlişkin Yapılan Çalışmaların İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 210 - 234, 29.12.2023

Cem Dönmezoğulları

https://doi.org/10.60107/maunef.1365810

Öz

Bu araştırmada, 2012-2021 yılları arasında mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı müdahaleleri ile ilgili Türkiye’de yapılan deneysel çalışmaların ve durum (vaka) çalışmalarının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı müdahalesi olarak bireyle psikolojik danışma, grupla psikolojik danışma, bireysel rehberlik, grup rehberliği ve psikoeğitim ile ilgili “Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi” veri tabanında yer alan tezler ve “ULAKBİM” ulusal veri tabanında yer alan makaleler incelenmiştir. Araştırmada karma yöntem kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; müdahale olarak en çok psikoeğitimin kullanıldığı, çalışmaların büyük çoğunluğunun yarı deneysel desende olduğu, çalışma grubu olarak en çok üniversite öğrencileri ile çalışma yapıldığı, müdahalelerdeki oturum sayısının çoğunlukla 5-8 oturum arasında olduğu, oturum süresinin ise daha çok 65-90 dakika arasında olduğu, yıl olarak çalışmaların sayısında 2017 yılından sonra artış olduğu, konu olarak en çok kariyer kararının çalışıldığı, çalışmalarda temel alınan yaklaşım ve model olarak en çok bilişsel davranışçı yaklaşımın kullanıldığı ve çalışmaların en çok rehberlik ve psikolojik danışmanlık alanında yapıldığı belirlenmiştir. Uyum analizi sonucunda ise değişkenler arasında ilişki olmadığı bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mesleki rehberlik, Kariyer danışmanlığı, Müdahale, İçerik analizi, Uyum analizi

Etik Beyan

“Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı Müdahalelerine İlişkin Yapılan Çalışmaların İncelenmesi” başlıklı makale Etik Kurul onayı gerektirmemektedir.

The Investigation of Studies on Vocational Guidance and Career Counseling Interventions

Öz

In this research, it is aimed to analyse the experimental studies and case studies conducted in Turkey on vocational guidance and career counseling interventions between the years 2012-2021. In accordance with this purpose, the theses in the database of "Higher Education Council National Thesis Center" and the articles in the national database of "ULAKBİM" related to individual counseling, group counseling,individual guidance, group guidance and psychoeducation as vocational guidance and career counseling intervention were analysed. Mixed method were used in the data analysis of this study. As a result of the research, it was determined that psychoeducation was mostly used as a intervention, the majority of the studies were in quasi-experimental design, the study group was mostly conducted with university students, the number of sessions in the interventions was mostly between 5-8 sessions, the session duration was mostly between 65-90 minutes, the number of studies increased after 2017, career decision was the most studied subject, the cognitive-behavioral approach was mostly used as the basis and model in the studies and most of the studies were conducted in the field of guidance and psychological counseling. As a result of the correspondence analysis, it was concluded that there was no relation between variables.

Anahtar Kelimeler

Vocational guidance, Career counseling, Intervention, Content analysis, Correspondence analysis

Kaynakça

• Aktaş, E. & Şahin, C. (2019, Ekim). Üniversite öğrencilerinin kariyer sürecinde yaşadıkları kariyer kararsızlığının incelenmesi. 21. Uluslararası Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Kongresi: Antalya.
• Aktaş, K. (2015). Genel Anlamda Kariyer ve Kariyer Sorunları. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 1, 26-36.
• Al-Shraifin, A., Mustafa, M. B., & Tushtoosh, R. (2014). The effectiveness of career counseling services and career future anxiety and their relationship among high school students in Jordan. Journal of Educational and Psychological Studies, 8(3), 474-490. https://doi.org/10.53543/jeps.vol8iss3pp474-490 Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2010). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Sakarya Yayıncılık.
• Amundson, N. E., Harris-Bowlsbey, J., & Niles, S. G. (2009). Essential Elements of Career Counseling (2nd Edition). Pearson.
• Atalay, E. (2021). Kariyer yönetimi ve güncel kariyer sorunları. S. Karabulut (Ed.), Yönetim Strateji Organizasyon: Teoride ve Uygulamada (s.381-395) içinde, Ankara: Gazi.
• Bacanlı, F. (2011). Özellik Faktör Uyumlu Kuramlar. B. Yeşilyaprak (Ed.), Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı: Kuramdan uygulamaya (s. 90-127) içinde. Ankara: PegemAkademi.
• Bartholomew, D. J., Steele, F., Moustaki, I., & Galbraith, J. I. (2008). Analysis of multivariate social science data (2nd Edition). Chapman & Hall: Florida. https://doi.org/10.1201/b15114
• Başpınar, E., & Mendeş, M. (2000). İki yönlü tablolarda uyum analizinin kullanımı. Tarım Bilimleri Dergisi, 6(2), 98-106. https://doi.org/10.1501/Tarimbil_0000000957
• Bostancı, H. (2014). Kariyer farkındalığı geliştirme amaçlı grup rehberliği programının 7.sınıf öğrencilerinin kariyer gelişim düzeylerine olan etkisinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Bowen, G. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Bulut, R., & Pınar, Ç. (2020). Covid-19 pandemisi döneminde Türkiye’de istihdam ve işsizlik. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 217-225.
• Büyüköztürk, Ş, Kılıç-Çakmak, E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri (14. Baskı). Pegem Akademi.
• Campbell, D. T. (1969). Reforms as experiments. American psychologist, 24(4), 409. https://doi.org/10.1037/h0027982
• Carrol, M. R., & Wiggins, J. D. (2008). Grupla psikolojik danışmanın öğeleri: Kavramlar, ilkeler ve Uygulamalar. (Çev. Doğan, S.). Pegem Akademi.
• Chen, C. P. (1998). Understanding career development: A convergence of perspectives. Journal of Vocational Education and Training, 50(3), 437-461. https://doi.org/10.1080/13636829800200053
• Chen, M., & Rybak, C. (2018). Group leadership skills (2nd Edition). SAGE.
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2007). Research methods in education (6th Edition). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203029053
• Corey, M. S., Corey, G., & Corey, C. (2010). Group process and practice (8th Edition). Brooks/Cole.
• Çakır, S. G. (2013). Grup çeşitleri. A. Demir ve S. Koydemir (Ed.), Grupla psikolojik danışma (3.Baskı, s. 49-72) içinde. Pegem Akademi.
• Çarkıt, E. (2019a). Kariyer psikolojik danışmanlığı ve mesleki rehberlik alanında Türkiye’de yayınlanan makalelerin incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 149-158. https://doi.org/10.18506/anemon.520684
• Çarkıt, E. (2019b). Kariyer psikolojik danışmanlığı ve mesleki rehberlik alanında Türkiye’de yapılan lisansüstü tezlerin araştırma eğilimleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 1503-1514. https://doi.org/10.33206/mjss.493303
• Çelik, M. B. (2020). Bir mesleki grup rehberliği çalışmasının göç ile gelen öğrencilerin gelecek beklentileri ve kariyer karar verme sürecine etkisinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur.
• Demirtaş Zorbaz, S., Kızıldağ, S., & Voltan Acar, N. (2016). Türkiye’deki üniversitelerde lisansüstü düzeyde yapılan grup çalışmalarının incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(4), 1765-1784.
• Di Fabio, A. (2016). Life Design and Career Counseling Innovative Outcomes. The Career Development Quarterly, 64(1), 35–48. https://doi.org/10.1002/cdq.12039
• Doğan, U. (2013). Ergenlerde performans kaygısını yordayan değişkenlerin modellenmesi ve buna yönelik psikoeğitim programının işlevselliği (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Doyle, E. (2011). Career development needs of low socio-economic status university students. Australian Journal of Career Development, 20(3), 56-65. https://doi.org/10.1177/103841621102000309
• Dugger, S. M. H. (2016). Foundations of career counseling: A case-based approach. Pearson.
• Erdener, M. A., Sezer, F., & Tezci, E. (2017). Ortaokul öğrencilerinin problem alanlarının belirlenmesi (Bursa örneği). Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 303-320. https://doi.org/10.17556/erziefd.304220
• Eren, Ş. & Kaya, S. (2020). Üniversite öğrencilerinin kariyer planlaması. Middle Black Sea Journal of Communication Studies, 5(2), 96-107.
• Erkuş, A. (2021). Davranış bilimleri için bilimsel araştırma süreci (7.Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Gök, Ü. (2018). Kariyer karar verme programının 8.sınıf öğrencilerinin kariyer karar verme güçlükleri ve mesleki olgunluk düzeylerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Gaziantep.
• Gönültaş, O. (2021). Lise öğrencilerine yönelik kariyer danışmanlığı ve mesleki rehberlik alanında yapılan deneysel çalışmaların incelenmesi. Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 233-244.
• Güçray, S. S,, Çekici, F., & Çolakkadıoğlu, O. (2009). Psikoeğitim gruplarının yapılandırılması ve genel ilkeleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 134-153.
• Güler, M. (2021). Pandemi sürecinin kariyer gelişimine etkileri. Türk Dış Politikası ve Türk Boğazları, 71-78.
• Hagmaier, T., Abele, A. E., & Goebel, K. (2018). How do career satisfaction and life satisfaction associate?. Journal of Managerial Psychology, 33(2), 142-160. https://doi.org/10.1108/JMP-09-2017-0326
• Henderson, K. M. (2009). The effects of a cognitive information processing career intervention on the dysfunctional career thoughts, locus of control, and career decision self-efficacy of underprepared college students (Unpublished doctoral dissertation). Kansas State University: Kansas.
• Heppner, M. J., & Heppner, P. P. (2004). Career Counseling. In C. Spielberger (Ed.). Encyclopedia of Applied Psychology. (pp. 303-305). Elsevier. https://doi.org/10.1016/B0-12-657410-3/00544-4
• Herbell, K., & Bustos-Chaves, K. (2014). Job satisfaction, calling, life satisfaction, and happiness among university faculty, staff, and administrators. Epistimi, Capital University’s Undergraduate Research Journal.
• Herr, E. L. (2011). Career development and its practice: A historical perspective. The Career Development Quarterly, 49, 196-211. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.2001.tb00562.x
• Hershenson, D. B. (2009). Historical perspectives in career development theory. In I. Marini & M. Stebnicki (Eds.), The professional counselor’s desk reference (pp. 411–420). New York: Springer.
• Hoyt, K. B., & Lester, J. L. (1995). Learning to work: The National Career Development Association Gallup survey. Alexandria, VA: National Career Development Association.
• Kacur, M., & Atak, M. (2011). Üniversite öğrencilerinin sorun alanları ve sorunlarla başetme yolları: Erciyes Üniversitesi örneği. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(31), 273-297.
• Kafes, Y. A., Çiller, A., Altın, B., Avcı, A., Uyar, E., & Şakiroğlu, M. (2022). Üniversite öğrencilerinin pandemi dönemine ilişkin kaygılarının demografik değişkenler ve Covid-19 tanısı alma açısından karşılaştırılması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(81), 135-151. https://doi.org/10.17755/esosder.877787
• Karataş, Z., & Baltacı, H. (2013). Ortaöğretim kurumlarında yürütülen psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine yönelik okul müdürü, sınıf rehber öğretmeni, öğrenci ve okul rehber öğretmenin psikolojik danışman görüşlerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 427-460.
• Kral, T. (2019). Farkındalık temelli psikoeğitim programının ergenlerde sınav kaygısı yönetimine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Krippendorff, K. (2004). Content analysis: An introduction its methodology (2nd Edition.). Sage Publications.
• Kutsal, D. (2018). Yaşam becerileri psikoeğitim programının kız meslek lisesi öğrencilerinin yaşam becerilerine ve problem davranışlarına etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kuzgun, Y. (2006). Meslek gelişimi ve danışmanlığı. Ankara: Nobel Yayınları
• Kuzgun, Y. (2008). Rehberlik ve psikolojik danışmanlık (9.Baskı). Nobel Yayıncılık.
• Lam, M., & Santos, A. (2017). The Impact of a College Career Intervention Program on Career Decision Self-Efficacy, Career Indecision, and Decision-Making Difficulties. Journal of Career Assessment, 26(3), 425–444. https://doi.org/10.1177/1069072717714539
• Littman-Ovadia, H., Lazar-Butbul, V., & Benjamin, B. A. (2013). Strengths-Based Career Counseling. Journal of Career Assessment, 22(3), 403–419. https://doi.org/10.1177/1069072713498483
• Lundqvist, C. (2020). Ending an elite sports career: Case report of behavioral activation applied as an evidence-based intervention with a former Olympic athlete developing depression. The sport psychologist, 34(4), 329-336. https://doi.org/10.1123/tsp.2019-0152
• Lusk, S. L., & Cook, D. (2009). Enhancing career exploration, decision making, and problem solving of adolescent girls with disabilities. Journal of vocational rehabilitation, 31(3), 145-153. https://doi.org/10.3233/JVR-2009-0484
• Maabrah, S. M., & Alsafasfh, M. I. (2020). The Effectiveness of a Counseling Program to Improve the Psychological Flexibility and Reduce the Career Future Anxiety Among The Undergraduates Students in the Jordanian Private Universities. Dirasat: Educational Sciences, 47(3), 42-57.
• Maree, J.G. & Symington, C. (2015). Life design counselling effects on the career adaptability of learners in a selective independent school setting, Journal of Psychology in Africa, 25(2), 143-150. https://doi.org/10.1080/14330237.2015.1021531
• Marko, K. W., & Savickas, M. L. (1998). Effectiveness of a career time perspective intervention. Journal of Vocational Behavior, 52(1), 106-119. https://doi.org/10.1006/jvbe.1996.1566
• Mutlu, T., Owen, F. K., Özdemir, S., & KILIÇ, Ö. U. (2019). Beliren yetişkinlerin kariyer planları, yaşadıkları kariyer kararsızlıkları ve bununla baş etme stratejileri. Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 2(1), 1-31.
• Nazlı, S. (2011). Kapsamlı gelişimsel rehberlik programı (4.Baskı). Anı Yayıncılık.
• Niles, S., G., & Harris-Bowlsbey, J. (2017). Career development interventions in the 21st Century (5th Edition). Pearson.
• OECD (2021). Career guidance for adults in a changing world of work, getting skills right. OECD Publishing.
• Oliver, L. W., & Spokane, A. R. (1988). Career-intervention outcome: What contributes to client gain? Journal of Counseling Psychology, 35(4), 447–462. https://doi.org/10.1037/0022-0167.35.4.447
• Özaydın, S. (2021). Çocuklarda kariyer gelişimini destekleme psikoeğitim programının etkililiğinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Özkan, A. (2019). Kariyer gelişimi psikoeğitim programının 5.sınıf öğrencilerinin kariyer gelişimi ve karar vermelerine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Patton, W., & McMahon, M. (2014). Career development and systems theory. Sense Publishers. https://doi.org/10.1007/978-94-6209-635-6
• Peng, H. (2001). Career group counseling in undecided college female seniors' state anxiety and career indecision. Psychological reports, 88(3), 996-1004. https://doi.org/10.2466/PR0.88.3.996-1004
• Robertson, P. J. (2013). The well-being outcomes of career guidance. British Journal of Guidance and Counselling, 41(3), 254-266. https://doi.org/10.1080/03069885.2013.773959
• Rochat, S., & Rossier, J. (2016). Integrating motivational interviewing in career counseling: A case study. Journal of Vocational Behavior, 93, 150-162. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2016.02.003
• Rowell, P. C., Mobley, A. K., Kemer, G., & Giordano, A. (2014). Examination of a group counseling model of career decision making with college students. Journal of College Counseling, 17(2), 163-174. https://doi.org/10.1002/j.2161-1882.2014.00055.x
• Savickas, M. L. (2006). Career construction theory. In J. H. Greenhaus & G. A. Callanan (Eds.), Encyclopedia of Career Development Volume 1 (pp. 84-88). California: Sage Publications.
• Savickas, M. L. (2011). New questions for vocational psychology: Premises, paradigms and practices. Journal of Career Assesment, 19(3), 251-258. https://doi.org/10.1177/1069072710395532
• Savickas, M. L. (2013). Career construction and theory. In D. Brown & R. W. Lent (Eds.). Career Development and Counseling (Second Edition). (pp. 147-183). New Jersey: John Wiley.
• Savickas, M. L., Nota, L., Rossier, J., Dauwalder, J. P., Duarte, M. E., Guichard, J., Soresi, S., Esbroeck, R. V., & van Vianen, A. E. M. (2009). Life designing a paradigm for career construction in the 21th century. Journal of Vocational Behavior, 75(3), 239-250. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2009.04.004
• Savickas, M., L., & Baker, D. B. (2005). The history of vocational psychology: Antedecents, origin and early development. In W. B. Walsh & M. L. Savickas (Eds. ), Handbook of vocational psychology (pp. 15-50). Lawrence Elbaum Associates: London.
• Sears, S. (1982). A definition of career guidance terms: A national vocational guidance association perspective. Vocational Guidance Quarterly, 31(2), 137-143. https://doi.org/10.1002/j.2164-585X.1982.tb01305.x
• Seçer, I., Gülbahçe, A., & Ateş, B. (2013). Mesleki grup rehberlik etkinliğinin ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin mesleki yetkinlik düzeylerine etkisi. Turkish Journal of Education, 2(1), 29-38. https://doi.org/10.19128/turje.181052
• Seçer, İ,. Ay, İ., Ozan, C., & Yılmaz, B. Y. (2014). Rehberlik ve psikolojik danışma alanındaki araştırma eğilimleri: Bir içerik analizi. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 5(41), 49-60.
• Sezer, F., & İşgör İ.Y. (2010). İlköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki öğrencilerin problem alanlarının tespiti. Millî Eğitim Dergisi, 40(186), 235-247.
• Sharf, R. S. (2013). Appylying career development theory to counseling (6th Edition). Brooks/Cole.
• Super, D. E. (1975). Career education and career guidance for the life span and for life roles. Journal of Career Development, 11(2), 27-42. https://doi.org/10.1177/089484537500200204
• Super, D. E. (1980). A life-span, life-space approach to career development. Journal of Vocational Behavior, 16, 282-298. https://doi.org/10.1016/0001-8791(80)90056-1
• Szabo-Balint, B. (2019). Organizational career development versus employees’ career needs in Hungary. Strategic Management, 24(4), 3-12. https://doi.org/10.5937/StraMan1904003S
• Torgerson, C. J., & Torgerson, D. J. (2017). True Experimental Designs. In D. Wyse, N. Selwyn, E. Smith, & L. E. Suter (Eds.), The BERA/SAGE Handbook of Educational Research (pp. 416-434). https://doi.org/10.4135/9781473983953.n21
• TUİK (2018). İşgücü İstatistikleri, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-Aralik-2018-30681 (Erişim Tarihi: 14 Kasım 2023).
• TUİK (2021). İşgücü İstatistikleri, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2021-45645 (Erişim Tarihi: 14 Kasım 2023).
• Turan, M. E. (2017). Kariyer uyumluluğu geliştirme psikoeğitim programının kariyer kararsızlığı ile başa çıkma üzerindeki etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Ulaş, S. (2018). Ortaokul öğrencilerinde okul tükenmişliğini azaltmaya yönelik olarak geliştirilen bilişsel davranışçı terapi temelli psikoeğitim uygulamasının etkililiğinin karma yöntem ile incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Verbruggen, M., & Sels, L. (2010). Social-cognitive factors affecting clients’ career and life satisfaction after counseling. Journal of Career Assessment, 18(1), 3-15. https://doi.org/10.1177/1069072709340516
• Yeşilyaprak, B. (2011). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığına Giriş. B. Yeşilyaprak (Ed.), Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı: Kuramdan uygulamaya (s. 2-41) içinde. Pegem Akademi: Ankara.
• Yeşilyaprak, B. (2021). 21. yüzyılda eğitimde rehberlik hizmetleri (30.Basım). Ankara: Nobel Yayınları.
• Yusupu, R. (2015). Üniversite öğrencilerinde kariyer kararları ile mükemmeliyetçilik, öğrenme motivasyonu ve akademik başarı arasındaki ilişkiler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Zunker, V. (2006). Career counseling a holistic approach (7th Edition). Brooks/Cole.