Bağımsızlık Sonrası Kırgızistan’da İslamiyet ve Kaynakları

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 18, 27.01.2020

Hayati Beşirli Zeynep Serap Tekten - Aksürmeli Ali Ünal

https://doi.org/10.33206/mjss.550731

Öz

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler
Birliği’nin dağılmasından sonra Türkistan coğrafyasının dini yapısında önemli
değişiklikler yaşanmıştır. Bağımsızlıktan sonra bölgede cami, medrese ve hacca
giden kişi sayısında artış yaşanmıştır. Din, kimliğin bir parçası olarak hem
özel hem de kamusal alanda daha görünür olmuştur. Bu çalışmada Sovyetler
Birliği ve bağımsızlık sonrası dönemde Kırgızistan’da dindarlığın
biçimlenmesinde etkili olan mekanizmalar incelenmiştir. Saha çalışması
kapsamında Kırgızistan’ın Bişkek, Oş, CelalAbad ve Narın bölgelerinden nitel
veri toplanmıştır. Bağımsızlıktan sonra Kırgızistan’da dini canlanmayı analiz
ederken iki ana dinamik özellikle dikkate alınmıştır. Bunlardan birinci grubu
din adamları ve faaliyet gösterdikleri mescitler oluşturmuştur. Bölgede din
alanını şekillendiren ve bu çalışma kapsamında ele alınan ikinci başlık ise
müderrisler ve faaliyet gösterdikleri medreseler ve diğer eğitim kurumları
olmuştur. Çalışma kapsamında Kırgızistan için Müslüman tipolojisi oluşturulmaya
çalışılmıştır. Bu tipoloji kapsamında ‘geleneksel Müslümanlar’, ‘radikal
Müslümanlar’ ve ‘kültürel kimlik olarak Müslümanlar’ kategorileri
oluşturulmuştur. Geleneksel Müslüman kategorisi ise geleneksel dindar
Müslümanlar ve sekülerdindar Müslümanlar olarak ikiye ayrılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgızistan, Kırgızlar, İslamlaşma, dindarlaşma

Islam in Kyrgyzstan and Religious Sources after Independence

Öz

After the dissolution of USSR, a significant change has occurred in the religious structure of Turkistan region. In the region, there is a significant increase in the number of mosques, madrasas, and the number of persons making a pilgrimage. The religion as a part of identity has become more visible in both public and private spheres. In this study, the mechanisms shaping the religiosity in Kyrgyzstan during Soviet Union period and post-independence period are elaborated. Qualitative data have been collected during the field work conducted in Bişkek, Oş, CelalAbad, and Narın regions. In analyzing the revival of religion in post-independence Kyrgyzstan, special attention is paid to two groups of dynamics. The first group of dynamic is religious personnel and the mosques in which those personnel serve. The second group of Dynamics shaping the religious field in the region is mudarrises and madrasahs, and other religious education institutions in which religious instruction is conducted. In this study, it is also aimed to create Muslim hood typologies for Kyrgyzstan. For this purpose, three main typologies are formed namely; ‘traditional Muslims’, ‘Radical Muslims’ and ‘Cultura Muslims’. Moreover, the category of ‘traditional Muslims’ has divided into two as ‘traditional pious Muslims’ and ‘secular pious Muslims’.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyzstan, Kirghiz, Islamization, Rising religiosity

Kaynakça

• Abaşin, S. N. (2001). Orta Asya köktendinciliğinin kökenleri hakkında birkaç söz. Avrasya Dosyası, Rusya Özel 6(4), 272-282.
• Abdıldayev, S. (1986). Ateistik tarbiya kommunistik tarbiyanın acıralgıs bölügü. Frunze: Mektep.
• Abdıldayev, S. (1973). Baldardı üy-bülödö cana mektepte ateistik tarbiyaloo. Frunze: Mektep.
• Abduholikov, C. & Yuldoşeva, S. (2004). Dinşunoslik. Taşkent: Toşkent Moliya İnstituti.
• Abduvaliyev, İ. & Akmataliyev, A., vd. (2010). Kırgız tilinin sözdüğü. Bişkek: Avrasya Yay.
• Abramzon, S. (1932). Manapstvo i religiya. Sovetskaya Etnografiya (2), 82-97.
• Abramzon, S. (2013). Kırgız cana Kırgızstan tarıhı boyunca tandalma emgekter. Bişkek: Turar.
• Agadjanian, A. (2001). Revising pandora's gifts: Religious and national identity in the post-Soviet societal fabric. Europe-Asia Studies, 53 (3), 473-488.
• Altımışova, Z. (2010). 1920-30 c.c. Kırgızstanda Sovet rejiminin kulaktardı tap katarı coyuu sayasatı (Doktora Tezi). Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bişkek.
• Arapov, D. (2011). İslam i Sovetskoye gosudarstvo (1944-1990). Sbornik dokumentov. vıpusk 3. Moskova: İzdatelskiy Dom Mardjani.
• Bakanurskiy, G. & Borunkov, Y., vd. (1987). İstoriya ateizma. Moskova: Mısl.
• Baran, Z. (2004). Hizb ut-tahrir: Islam’s political ınsurgency. Washington: TheNixon Center.
• Baydildeyev, C. (2013), Kırgızstandagı sayasiy kuuguntuktoolor (1937-1938). Bişkek: Maxprint.
• Bennigsen, A. & Lemercier-Quelquejay, C. (1988). Sûfi ve komiser: Rusya'da İslâm tarikatları (Çev: O. Türer). Ankara: Akçağ.
• Bodur, H. E. (2004). Orta Asya'da militan islamcı hareketler ve vahhabilik. Dinî Araştırmalar, (20), 195-204.
• Caparov, B. (1977). Dinge karşı propaganda partiyalık iştin acıralgıs bölügü. Frunze: KırgızstanBasması.
• Cebeci, S. (2017). Kırgızistan’da dini etki mekanizmaları ve dini gelişmenin karakteristiği. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları 3.
• Cihan, A. (2005). Kırgızistan’da din eğitimi veren kurumlar. İslâm Araştırmaları Dergisi, (14), 113-126.
• Cornell, S. E. (2002). Central Asia: morethan Islamic extremists. The Washington Quarterly, 25(1), 193-206.
• Galperin, B. (1979). Ateistiçeskaya rabota v proizvodstvennom kollektive. Frunze: Kırgızstan.
• Goldşteyn, G. (1987). Velikiy oktyabr i stanovleniye mossovogo ateizma v Oşskoy oblasti. İçinde A. İ. İdinov (Edt.), Velikiy oktyabr i borba kompartii kirgiziiza sotsialno-ekonomiçeskiye preobrazovaniya v respublike (ss. 38-41). Frunze.
• Heyat, F. (2004). Re-Islamisation in Kyrgyzstan: gender, newpovertyandthe moral dimension. Central Asian Survey, 23 (3-4), 275-287.
• Kabak, D. (2015). Svoboda religii i ubejdeniy v Kırgızstane. Sodeystvu yamej konfessionalno musoglasiyu i obespeçeniyu verhovenstvaprava. Bişkek: Obşestvennıy Fond Otkıtaya Pozitsiya.
• Kabak, D. & Esengeldiyev, A. (2011). Svoboda veroispovedeniya v Kırgızskoy Respublike: Obzor provovogo obespeçeniya i praktiki. Bişkek.
• Karpinskiy, B. (1947). SSSRdin koomduk cana mamlekettik tüzülüşü (Çev. C. Abayev & C. Karmışev). Frunze: Kırgızmambas.
• Pay, S. & Kılavuz, M. A. (2009). Kırgızistan’da bir din eğitimi kurumu: medreseler. T.C. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 18(1), 247-278.
• Kırgızbayeva, Ç. (2012). SSSR doorundagi Kırgızstandagı ateizm (Yüksek Lisans Tezi). Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bişkek.
• Konnikova, R. A. (1983). Elge bilim berüü. Kırgız Sovyet Entsiklopediyası, Frunze: Kırgız Sovyet Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası.
• Kozukulov, T. (2005). Tarihî süreçte Orta Asya ve Kırgızistan’da din siyaseti ve eğitimi. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (24), 167-182.
• Kubatova, A. (2012). Kırgızstandagı cadidçilik kıymılı (1900-1916). Bişkek: Maksat.
• Kurmangaliyeva, E. G. (2017). Ateist bir devlette yaşayan din: Sovyet Kırgızistan’ında İslam. Türk Dünyası Araştırmaları TDA, 116 (229), 51-70.
• Lenin, V. (1988). Çıgarmalarının toluk cıynagı. Tom XII. Frunze.
• Malabayev, C. (1983). Ayıl çarbasın kollektivdeştirüü cana köçmöndüktön oturuktaşuuga ötüü”. Kırgız Sovet Entsiklopediyası, Frunze: Kırgız Sovyet Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası.
• Mambetaliyev, S. (1974). İslamdın cangı şartka caraşa kubuluşu. Frunze: Kırgızstan Basması.
• McBrien, J. & Pelkmans, M. (2008). Turning marx on his head: missionaries, extremists' and archaic secularists in post-Soviet Kyrgyzstan. Critique of Anthropology, 28 (1), 87-103.
• Memmedov, N. (2013). Gence imamzade tarihi kompleksi. Azerbaycan ve Elki Beyt Irsi (Megaleler Toplusu). Bakü: Elm ve Tehsil.
• Murzahalilov, K. (2005). İslam v usloviyah demokratiçeskogo razvitiya Kırgızstana: sravlenitelniy analiz. Tsentralnaya Aziya i Kavkaz, 3 (39), 53-65.
• Nabiyev, R. (2002). İslam i gosudarstvo: kulturni-istoriçeskaya evolutsiya Musulmanskoy religii na Evropeyskom vostoke. Kazan: İzd-vo Kazansk.
• Naumkin, V. V. (2005). Radical Islam in Central Asia: Between penand rifle. Rowman & Littlefield.
• Nikişov, P. (1976). Borba Bolşevikovza uproçeniye vlasti Sovyetov v Kirgizi. Frunze: Kırgızstan.
• Ongğarov, E. (2014). Kazak medeniyeti cene İslam kundılıktarı. Almatı: Kazakstan Respublikası.
• Osmonov, Ö. (2012). Kırgızstan tarıhı (bayırkı doordon azırkı mezgilge çeyin). Bişkek: Poligrafbumresursı.
• Raymann, K. (2014). Securitization of Islam: A vicious circle: counter-terrorismand freedom of religion in Central Asia. Bielefeld: Transcript-Verlag.
• Roşin, M. (2011). İz istorii İslama v Dagestane. İslam na severnom Kavkaze: İstorii i sovremennost. Prag: Medium Orient.
• Shorish, M. M. (1991). Sovyetler Birliği’nde etnik azınlıkların eğitimi (Çev. İ. Kalın). İçinde Philip G. Altbach Gail P. Kelly (Edt.) Sömürgecilik ve eğitim (ss. 9-34). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Silantyev, R. (2012). Vzaimodeystviye Rossiyskogo gosudarstva i Musulmanskoy ummi: istoriya i sovremennost. Moskova: Fgbou Vpo Mglu.
• Silantyev, R. (2007). Noveyşaya istoriya Islama v Rossii. Moskova: Algoritm.
• Şarşekov, C. (2017). Kırgızistan örneğinde post-Sovyet Orta Asya’da dini kimlik sorunu. Türk Dünyası Araştırmaları TDA, 116 (229), 215-234.
• Tohidi, N. E. (1995). Soviet in Public, Azeri in Private: Gender, Islam, and Nationalism in Soviet and post-Soviet Azerbaijan. Hoover Institution.
• Yıldız, M. (2006). Dünden bugüne Kafkasya. İzmir: Çağlayan Matbaası.
• Zima, A. (1987). Velikiy oktyabr v Kirgizii. Frunze: İlim.