An Original Experience: Being and Perceptivity İn The Ode of Gallıpolı’s Âlî "Der-Beyān-ı Seyr ü Sülūk-i Rūḥānḭ

Yıl 2024, Sayı: 20, 281 - 297, 15.03.2024

Hilal Yiğit

https://doi.org/10.21021/osmed.1410334

Öz

In this study, the ode of Gallipoli’s Ali about seyr-i süluk was examined in terms of state, existence, and perception, and the poet's journey throughout the ode was examined. Gallipoli’s Ali sees existence as a dream that needs to be interpreted and begins his journey in another dream he sees while awake. The poet, who sets out with the help he receives from his lover's rose garden, wanders in other worlds on this spiritual journey. With the state of secrecy, the mind and nature are freed from the record of corruption and find great peace. In the shiny mirror, he does not see himself and the people. He sees God, then he sees only the people, then he sees God again, then he sees himself and God, and finally, he sees himself again. The poet, who sometimes falls into şathiye (satire) under the influence of his mortal state, is in a state of contemplation when he is calm. In this journey, the poet, who wants to realize and understand the relations between God, existence, and humanity, tries to solve the enigmatic idea. He realizes the existence of the beings in countless proportions in the face of God's encompassing and incomprehensible nature, and the position of things and being mortal (Adam) in the face of the existence of God. But this does not take into account the abundance of items. She is the beloved's companion and the guest of his throne in the Almighty Throne. The poet has many witnesses on this journey, and he is only looking for himself. He aims to comprehend God by comprehending himself. This state of his also means revealing his secret and rank. The poet, who is revived by mentioning the lips of his beloved, finds the appeal at the end of the ode, returns to his state of sahv, and opens his eyes as if he woke up from sleep.

Anahtar Kelimeler

Gallipoli's Âlî, Seyr ü Süluk, Dream, Sekr, Sahv

Bir Özge Temâşâ: Gelibolulu Âlî’nin “Der-Beyān-ı Seyr ü Sülūk-i Rūḥānı̇̄” Kasidesinde Varlık ve İdrak

Öz

Bu çalışmada Gelibolulu Âli’nin seyr-i süluk hakkında söylediği kasidesi hâl, varlık ve idrak bakımından incelenmiş, şairin kaside boyunca yaptığı yolculuk tetkik edilmiştir. Gelibolulu Âli, varlığı tabir edilmesi gereken bir rüya olarak görür ve uyanıkken gördüğü bir başka rüyada yolculuğa başlar. Sevgilinin gül bahçesinden devşirdiği himmetle yola koyulan şair bu ruhanî yolculukta özge âlemlerde dolaşır. Sekr hâli ile akıl ve kevn ü fesad kaydından kurtulur, hayli huzur bulur. Mücellâ ayinede, kendisini ve halkı görmez Hakk’ı görür, sonra yalnızca halkı görür sonra yine Hakk’ı görür ve sonra kendisini ve Hakk’ı görür en son yine kendisini görür. Fena hâlinin tesiriyle zaman zaman şathiyeye de düşen şair, sâkinken seyr hâlindedir. Bu yolculukta Hak, varlık ve insan arasındaki nispetleri farkedip idrak etmek isteyen şair, fikr-i muammayı çözmek gayretindedir. Hakk’ın kuşatıcılığı ve ihata edilemezliği karşısında sayısız nispetler içinde a’yanın varlığını, eşyanın ve Âdem’in Hakk’ın varlığı karşısındaki konumunu idrak eder. Fakat bu eşya çokluğuna itibar etmez. O sevgilinin, musahibi ve yüce arşında tahtının misafiridir. Şairin bu yolculukta çokça şahidi vardır ve aradığı ancak kendisidir. O kendisini idrak ederek Hakk’ı idrak etmek gayesindedir. Onun bu hâli aynı zamanda sırrını ve mertebesini ifşa etmek demektir. Sevgilinin dudaklarını zikrederek ihya olan şair kasidenin sonunda temyizi bularak sahv hâline döner.

Anahtar Kelimeler

Gelibolulu Âlî, Seyr ü Süluk, Rüya, Sekr, Sahv

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk. “Âlî Mustafa Efendi.” TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, c. 2,1989, ss.: 416-421.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2006). Gelibolulu Mustafa Âlî Divan-I. The Departmend of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard Üniversity.
• Ateş, Süleyman. “Hazarât-ı Hams”. TDV İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, c.17, 1998, ss.: 115-116.
• Adam, Baki. “Sinagog”. TDV İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2009, c. 37, s. 222-224.
• Chittick, William C. Sufi'nin Bilgi Yolu İbn Arabî Metafiziğinde Hayal. (Çev. Ömer Saruhanlıoğlu) İstanbul: Okyanus Yayınları, 2018.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Ta’rifat, (Çev. Abdulaziz Mecdi Tolun. Haz. Abdulrahman Acer), İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• Demirli, Ekrem. Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık. İstanbul: Kapı Yayınları, 2015.
• Ebü’l-Kasım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb et-Taberânî, el-Mu’cemü’l-Kebir, (thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefi) Beyrut: Mektebetü’l- Ulum ve’l-Hikem, 1404/1983.
• El-Hakîm, Suad. İbn Arabî Sözlüğü. (Çev. Ekrem Demirli) İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• El-Kayserî, Dâvud. Tasavvuf İlmine Giriş. (Çev. Muhammed Bedirhan) İstanbul: Nefes Yayınları, 2013.
• El-Kayserî, Dâvud. Vahdet-i Vücûd Felsefesi. (Çev. Mehmet Bayrakdar). Ankara: Doğubatı Yayınları, 2023.
• H. Fleischer, Cornell. Tarihçi Mustafa Âli Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı. (Çev. Ayla Ortaç.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Hucvirî. Hakikat Bilgisi Keşfü'l-Mahcûb. (Çev. Süleyman Uludağ) İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• İbn Arabi, Muhyiddin. Fusûsu'l-Hikem. (Çev. Ekrem Demirli) İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2016.
• İbn Arabî, Muhyiddin. Fütûhât-ı Mekkiyye. 18 Cit Takım. (Çev. Ekrem Demirli) İstanbul: Litera Yayıncılık, 2020. İsen, Mustafa. Gelibolulu Mustafa Âli. Ankara: Kültür ve Turizim Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Kelâbâzî. Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf. (Haz. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019. Konevî Sadreddin. İlahi Nefhalar. (Çev. Ekrem Demirli). İstanbul: Kapı Yayınları, 2015.
• Konevî, Sadreddin. Fusûsu’l-Hikem’in Sırları. (Çev. Ekrem Demirli). İstanbul: Kapı Yayınları, 2014.
• Konevî, Sadreddin. Tasavvuf Metafiziği (Miftahu'l-Gayb). (çev. Ekrem Demirli) İstanbul: Kapı Yayınları, 2014. Konuk, Ahmed Ahvni. Fusûsu'l-Hikem Tercüme ve Şerhi I. İstanbul: İFAV, 2010.
• Konuk, Ahmed Avni. Fusûsu'l-Hikem Tercüme ve Şerhi II. İstanbul : İFAV, 2021.
• Kuşeyrî, Abdulkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risalesi. (Çev. Süleyman Uludağ) İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019.
• Mevlânâ, Celaleddin Rûmî. Mesnevî-i Ma'nevî. (Çev. Derya Örs, & Hicabi Kırlangıç) İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Muslu, Ramazan. “Seyr u Sülûk Metotları”, içinde Tasavvuf El Kitabı, (Ed. Kadir Özköse), Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Söğüt, Engin. İsmâil Hakkı Bursevî’nin Kenz-i Mahfî Risâlesi Muhtevâ ve Tahlîli. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Tahir, Bursalı Mehmed. Osmanlı Müellifleri III. (Haz. İsmail Özen) İstanbul: Meral Yayınevi, 1975.
• Uludağ, Süleyman. “Ayna”. TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, c.4 1991, ss.: 260-262.
• Uludağ, Süleyman. “Fark”. TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, c. 12, 1995, ss.: 171-172.
• Uludağ, Süleyman. “Rüya”. TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlar, c. 35, 2008, ss.: 309-310.
• Yılmaz, H. K. (1993). “Cem”. TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, c.7, 1993, ss.: 278-279.
• Zebidî, Zeydüddin Ahmed b. Ahmed b. Abdillatif. Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tercîd-i Sarîh Tercemesi c.1. (Çev. Ahmed Naim) Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1987.