Toplu Taşıma Duraklarının Erişilebilirliği: İstanbul Örneği

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 301 - 318, 28.09.2023

Dilara Öztaşkın Sinan Levend

https://doi.org/10.48123/rsgis.1299707

Öz

Çalışma, insanların rahatlıkla erişebileceği, sürdürülebilir bir toplu taşıma sistemi oluşturmanın önemini vurgulamaktadır. İnsan, toplum ve mekân odaklı ulaşım planlarının üretilmesi ancak sürdürülebilir ulaşım yaklaşımının benimsenmesiyle mümkün olacaktır. Toplumun tüm kesimlerine hitap ederek, toplumsal eşitliğin sağlanmasına katkıda bulunan ve trafik yoğunluğunu önemli ölçüde azaltan toplu taşıma sistemlerini geliştirmek, kamu yararı adına ulaşım ana planlarının temel amaçlarından biri haline gelmiştir. İnsanların rahatça kullanabildiği sürdürülebilir bir toplu taşıma sistemi oluşturmanın da temel önceliği toplu taşıma duraklarına insanların erişilebilirliğini sağlamaktır. Bu bağlamda, çalışmanın amacı İstanbul'daki toplu taşıma duraklarının erişilebilirliğini incelemektedir. Toplu taşıma duraklarının erişilebilirliğini sayısal bulgular ile değerlendirmek için çalışma, coğrafi bilgi sistemi tabanlı bir yazılım olan ArcGIS programının Ağ Analizi uzantısında bulunan Servis Alanı Analizi aracını kullanmaktadır. Analiz sonuçları, İstanbul'daki lastik tekerlekli toplu taşıma sisteminin duraklarına nüfusun yaklaşık %90'ının beş dakikalık yürüme mesafesinde erişebildiğini göstermektedir. Ancak raylı sistem istasyonlarına ve deniz yolu ulaşım iskelelerine beş dakikalık yürüme mesafesinde erişebilen nüfusun oranı yaklaşık olarak sadece %3'tür. Bu değerler İstanbul ulaşım sisteminin, lastik tekerlekli toplu taşıma sistemine olan bağımlılığını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ulaşım planlaması, Toplu taşıma, Erişilebilirlik, CBS, Ağ analizi, Servis alanı analizi

The Accessibility of Public Transportation Stops: Istanbul Case

Öz

The study emphasizes the importance of creating a sustainable public transportation system that people can use comfortably. This sustainable transportation approach aims to deliver transportation plans focused on people, society and space. Developing public transportation systems that contribute to social equality by appealing to all segments of society and reducing traffic density has become one of the main objectives of transportation plans. Ensuring the accessibility of public transportation stops is a crucial aspect of achieving this objective. In this context, the study examines the accessibility of public transportation stops in Istanbul. For the accessibility measurements of public transportation stops, the study uses the Service Areas Analysis tool in the ArcGIS program's Network Analyst extension, a geographical information system-based software program. The analysis results indicate that approximately 90% of the population can reach the stops of rubber-tyred public transportation types (one of the public transportation types in Istanbul) within a five-minute walking distance. However, the ratio of the population that can reach rail system stations and maritime transportation piers within a five-minute walking distance is only approximately 3%. Accordingly, it can be seen that the Istanbul transportation system depends heavily on the rubber-tyred public transportation system.

Anahtar Kelimeler

Transportation planning, Public transportation, Accessibility, GIS, Network analyst, Service area analysis

Kaynakça

• Afacan, Y. (2015). Yaşanabilir kentsel mekanlar için erişilebilirliğin önemi: Çukurambar kentsel dönüşüm örneği. Retrieved from http://www.mimarlarodasiankara.org/dosya/dosya36.pdf.
• ASHB. (2023). Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteni. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (ASHB), Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Retrieved from https://www.aile.gov.tr/eyhgm/sayfalar/istatistikler/engelli-ve-yasli-istatistik-bulteni/.
• Alessandro, A., Catalano, G., Gregori, M., & Matteucci, G. (2020). Rail versus bus local public transport services: A social cost comparison methodology. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 7, 100200. doi: 10.1016/j.trip.2020.100200.
• ArcGIS Desktop. (2022, Haziran 5). Types of network analysis layers. Retrieved from https://desktop.arcgis.com/en/ arcmap/latest/extensions/network-analyst/types-of-network-analyses.htm.
• Aydin, H. E. (2021, June). Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı Taşkın Duyarlılık Analizi. In International Geoinformatics Student Symposium (IGSS). Proocedings. (pp. 19-21). IGSS.
• Balasubramani, K., Gomathi, M., & Prasad, S. (2016). GIS-Based Service Area Analysis for Optimal Planning Strategies: A Case Study of Fire Service Station in Madurai City. Geographic Analysis of Union Geographic Information Technologists, 5(2), 11-18.
• Banister, D. (1995). Transport and urban development. London: E&FN Spon.
• Bari, M. G. (2013). Ankara’daki Sağlık Birimlerinin Konumlarının Yer Seçim Modelleriyle Analizi (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Beškovnik, B., & Golnar, M. (2020). Eliminating Barriers for Sustainable Transport Systems on Maritime Silk Road and Baltic–Adriatic Corridor under BRI. Sustainability, 12(18), 7412. doi: 10.3390/su12187412.
• Bhat, C., Handy, S., Kockelman, K., Mahmassani, H., Chen, Q., Srour, I., & Weston, L. (2001). Assessment of Accessibility Measure (Report No. FHWA/TX-01/4938-3). Austin, TX: Texas Department of Transportation.
• Blackwell, A. G. (2017). The curb-cut effect. Stanford Social Innovation Review, 15(1), 28-33.
• Bok, J., & Kwon, Y. (2016). Comparable measures of accessibility to public transport using the general transit feed specification. Sustainability, 8(3), 224. doi: 10.3390/su8030224.
• Büke, C., & Ertugaç, M. (2016). Ağ analiz yöntemiyle Sakarya Üniversitesi Esentepe kampüsünün incelenmesi ve WEB tabanlı sunumu. Nature Sciences, 11(4), 14-25.
• Cirit, F. (2014). Sürdürülebilir Kent içi Ulaşım Politikaları ve Toplu Taşıma Sistemlerinin Karşılaştırılması (Uzmanlık Tezi). T.C. Kalkınma Bakanlığı, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Curtis, C. (2007). Planning for sustainable accessibility: the implementation challenge. Transport Policy, 15, 104-112.
• Dalvi, M. Q., & Martin, K. M. (1976). The measurement of accessibility: some preliminary results. Transportation, 5(1), 17-42.
• Erkal, T., & Değerliyurt, M. (2013). Eskişehir’de acil durum yönetmeliğinde ağ (network) analizlerinin kullanılması. Türk Coğrafya Dergisi, 61, 11-20.
• Ersoy, M. (2015). Kentsel Planlamada Standartlar. Ankara: Ninova Yayınları.
• ESRI. (2022, Aralık 12). What is GIS? Retrieved from https://www.esri.com/en-us/what-is-gis/overview.
• ESRI. (2023, Ocak 22). Service area analysis layer. Retrieved from https://pro.arcgis.com/en/pro-app/latest/help/ analysis/networks/service-area-analysis-layer.htm.
• George, B. (2008). Graph Theory Konigsberg Problem. In S. Shekhar, H. Xiong & X. Zhou (Eds.), Encyclopedia of GIS (pp. 1-6), Springer, Cham.
• Greene, D. L., & Wegener, M. (1997). Sustainable transport. Journal of Transport Geography, 5(3), 177-190. Gülhan, G. (2014). Toplu taşıma planlaması ve ağ tasarımında erişilebilirlik ölçütlerinin kullanılabilirliğinin araştırılması (Doktora Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Güray, E., & Kemeç, S. (2016). Van Metropolitan Alanında Bulunan Okul Öncesi, İlk ve Orta Dereceli Okulların Mekânsal Erişilebilirlik Analizi. In 6.Uzaktan Algılama CBS Sempozyumu. Proceedings. (pp. 582-588). UZAL-CBS.
• Hansen, W. G. (1959). How Accessibility Shapes Land Use. Journal of the American Institute of Planners, 25(2), 73-76.
• Hess, D. B. (2012). Walking to the bus: Perceived versus actual walking distance to bus stops for older adults. Transportation, 39, 247-266.
• Hsiao, S., Lu, J., Sterling, J., & Weatherford, M. (1997). Use of geographic information system for analysis of transit pedestrian access. Transportation Research Record, 1604(1), 50-59.
• İBB. (2020). İETT pandemide sefer sayilarini artirdi. Retrieved from https://www.ibb.istanbul/arsiv/37482/iett-pandemide-sefer-sayilarini-artirdi.
• İBB. (2022). İstanbul Sürdürülebilir Kentsel Hareketlilik Planı. Retrieved from https://surdurulebilirulasim.istanbul/wp-content/uploads/2022/08/271487-60-IS-IMP-M9REP-Arup-001_TR-10-rs_compressed.pdf.
• İETT. (2022, Eylül 20). Otobüs Durakları. Retrieved from https://iett.istanbul/icerik/otobus-duraklari.
• İncekara, S., Karakuyu, M., & Karaburun, A. (2009). Ortaögretim coğrafya derslerinde yaparak ögrenmeye bir örnek: cografi bilgi sistemlerinin proje temelli ögrenimde kullanılması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(30), 305-322.
• Kapluhan, E. (2014). Coğrafi Bilgi Sistemleri’nin (CBS) coğrafya öğretiminde kullanımının önemi ve gerekliliği. Marmara Coğrafya Dergisi, 29, 34-59.
• Kaszczyszyn, P., & Sypion-Dutkowska, N. (2019). Walking access to public transportation stops for city residents. A comparison of methods. Sustainability, 11(14), 3758. doi: 10.3390/su11143758.
• Kimpel, T., Dueker, K., & El-Geneidy, A. (2007). Using GIS to measure the effect of overlapping service areas on passenger boardings at bus stops. URISA Journal, 19(1), 5-11.
• Kun, W., Hao, S., Yannan, X., Mingrui, X., & Quan, Z. (2012). Accessibility Analysis of Urban Parks Based on GIS. In Fifth International Conference on Information and Computing Science. Proceedings. (pp. 56-59). IEEE.
• Lloyd, C. (2010). Spatial data analysis: An introduction for GIS users. New York, NY: Oxford University Press Inc. Lovett, A., Haynes, R., Sünnenberg, G., & Gale, S. (2002). Car travel time and accessibility by bus to general practitioner services: a study using patient registers and GIS. Social Science & Medicine, 55(1), 97-111.
• Mavoa, S., Wittena, K., McCreanor, T., & O’Sullivan, D. (2012). GIS based destination accessibility via public transit and walking in Auckland, New Zealand. Journal of Transport Geography, 20(1), 15-22.
• Metro İstanbul. (2022, Ağustos 14). Hatlarımız. Retrieved from https://www.metro.istanbul/Hatlarimiz/TumHatlarimiz.
• Miller, E. J. (2018). Accessibility: measurement and application in transportation planning. Transport Reviews, 38(5), 551-555.
• Morris, J. M., Dumble, P. L., & Wigan, M. R. (1979). Accessibility indicators for transport planning. Transportation Research Part A: General, 13(2), 91-109.
• Murray, A., & Wu, X. (2003). Accessibility tradeoffs in public transit planning. Journal of Geographical Systems, 5(1), 93–108.
• Neilson, G. K., & Fowler, W. K. (1972). Relation between transit ridership and walking distances in a low-density Florida retirement area. Retrieved from https://onlinepubs.trb.org/Onlinepubs/hrr/1972/403/403-004.pdf.
• Newman, P., & Kenworthy, J. (2006). Urban design to reduce automobile dependence. Opolis, 2(1), 35-52.
• Newman, P., &. Kenworthy, J. (2015). The end of automobile dependence. The End of Automobile Dependence. Washington, DC: Island Press.
• Öztürk, B. (2021). İstanbul metro aktarma merkezlerinin entegrasyon ve erişilebilirlik unsurlarının araştırma ve değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Özuysal, M., Tanyel, S., & Şengöz, B. (2003, Ekim). Erişilebilirlik yönetiminin ulaşım planlama politikası olarak değerlendirilmesi. In TMMOB Ulaştırma Politikaları Kongresi, 2003. Proceedings. (pp. 111-121). TMMOB.
• Parker, H. D. (1988). The unique qualities of a geographic information system: a commentary. Photogrammetric Engineering and Remote sensing, 54(11), 1547-1549.
• Pietrzak, K., & Pietrzak, O. (2020). Environmental effects of electromobility in a sustainable urban public transport. Sustainability, 12(3), 1052. doi: 10.3390/su12031052.
• Pojani, D., & Stead, D. (2015). Sustainable urban transport in the developing world: beyond megacities. Sustainability, 7(6), 7784-7805.
• Resmi Gazete. (2014). Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği. T.C. Resmî Gazete Tarih: 14 Haziran 2014, Sayı: 29030. Retrieved from https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/06/20140614-2.htm.
• Rodriguez, J. P. (2006). The geography of transport systems. Retrieved from https://people.hofstra.edu/geotrans/.
• Ross, W. (2000). Mobility & accessibility: the yin & yang of planning. World Transport Policy & Practice, 6(2), 13-19.
• Salicru, M., Fleurent, C., & Armengol, J. (2010). Timetable-based operation in urban transport: un-time optimization and improvements in the operating process. Transportation Research Part A, 45, 721–740.
• Simon, D. (2016). Rethinking sustainable cities: Accessible, green and fair. Bristol, United Kingdom: Bristol University Press.
• Southworth, M., & Ben-Joseph, E. (2013). Streets and the Shaping of Towns and Cities. Washington, DC: Island Press.
• Straatemeier, T., & Bertolini, L. (2020). How can planning for accessibility lead to more integrated transport and land-use strategies? Two examples from the Netherlands. European Planning Studies, 28(9), 1713-1734.
• Tardivo, A., Zanuy, A. C., & Martín, C. S. (2021). COVID-19 impact on transport: A paper from the railways’ systems research perspective. Transportation Research Record, 2675(5), 367-378.
• TCRP. (1996). Fare Policies, Structures, and Technologies. Transit Cooperative Research Program (TCRP Report 10). Transportation Research Board. Retrieved from https://onlinepubs.trb.org/onlinepubs/tcrp/tcrp_rpt_10-a.pdf.
• Tecim, V. (2008). Coğrafi Bilgi Sistemleri Harita Tabanlı Bilgi Yönetimi. Ankara: RENK FORM Ofset Matbaacılık Ltd. Şti.
• TOD. (2023, March 30). Transit Oriented Development Institute (TOD). Retrieved from http://www.tod.org/stations.html.
• Todd, L. (2008). Evaluating accessibility for transportation planning. Victoria, Canada: Victoria Transport Policy Institute.
• Töreyen, G., Özdemir, İ., & Kurt, T. (2010). ArcGIS 10 Desktop Uygulama Dökümanı. Ankara: İşlem Coğrafi Bilgi Sistemleri Mühendislik ve Eğitim Ltd. Şti.
• TÜİK. (2023, Ocak 5). İBBS-Düzey1, İBBS-Düzey2, İl ve İlçe Nüfusları. Retrieved from https://cip.tuik.gov.tr/#. Uludağ, U. (2010). Bulanık Optimizasyon ve Doğrusal Hedef Programlama Yaklaşımları ile Otobüs Hatlarının Modellenmesi (Doktora Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Uluğtekin, N., & Doğru, A. Ö. (2005, April). Coğrafi Bilgi Sistemi ve Harita: Kartografya. In Ege Üniversitesi CBS Sempozyumu, 2005. Proceedings. (pp.27-29).
• Untermann, R. (1984). Accommodating the Pedestrian: Adapting Towns and Neighborhoods for Walking and Bicycling. New York, NY: Van Nostrand Reinhold Company.
• Ünver, Ü. (2013). Stratejik Mekânsal Gelişme Dinamikleri Çerçevesinde Transfer Merkezlerinin Kent Formuna Etkileri: Londra-Lizbon-İstanbul Deneyimleri (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• WMO. (2023, Şubat 13). Disability. World Health Organization (WMO). Retrieved from https://www.who.int/health-topics/disability#tab=tab_1.
• Yigitcanlar, T., Sipe, N., Evans, R., & Pitot, M. (2007). A GIS‐based land use and public transport accessibility indexing model. Australian planner, 44(3), 30-37.
• Yılmaz, E., & Kamacı Karahan, E. (2020). Stratejik Planlama Ekseninde Erişilebilirlik: Tampon ve Ağ Analizlerinin Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 9(1), 335-349.
• Yomralıoğlu, T. (2009). Coğrafi Bilgi Sistemleri - Temel Kavramlar ve Uygulamalar. İstanbul: Seçil Ofset.
• Zhao, F., Chow, L., Li, M., Ubaka, I., & Gan, A. (2003). Forecasting transit walk accessibility: regression model alternative to buffer. Transportation Research Record, 1835(1), 34-41.