Damage Types and Repair Techniques in Seljuk Period Stone Architectural Monuments: Konya Alaaddin Mosque

Yıl 2023, Sayı: 8, 1 - 21, 31.12.2023

Şerife Sümeyra Gürel Mustafa Dereli

https://doi.org/10.47702/sema.2023.28

Öz

In order to determine the correct conservation and repair techniques for stone architectural monuments, it is necessary to determine the types of damage that occur in the stone. The determination of damage types is directly related to the factors that cause damage. In this study, the factors that cause deterioration in natural stones and the types of weathering were classified through literature research. Through the literature review, different repair techniques depending on the type of deterioration were examined. A field study was carried out based on the data obtained from the research conducted within the scope of the study. Alaaddin Mosque, one of the Seljuk period stone architectural monumental buildings located in Konya city centre and whose restoration works have been completed in recent years, was selected to be examined. In order to obtain information about the conservation and repair activities applied in the building, the archive of Konya Regional Directorate of Foundations, which carried out the restoration works, was utilized. The repairs applied to the building were documented by on-site inspection, observation and photography techniques. The observations made during the fieldwork draw attention to the deterioration of the stone materials after the repair activities. In this direction, the deterioration was photographed and classified using the data obtained from the literature. The factors causing the deterioration were analysed and discussed in the results section.

Anahtar Kelimeler

Naturel Stone, Types of Damage in Building Materials, Repair Techniques, Alaaddin Mosque, Seljuk Architectural Heritage

Teşekkür

We would like to thank the Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism, General Directorate of Foundations, Konya Regional Directorate of Foundations, whose archive was utilized in the preparation of this article.

Selçuklu Dönemi Taş Mimari Eserlerinde Hasar Türleri ve Onarım Teknikleri: Konya Alaaddin Cami

Öz

Taş mimari anıtlar için doğru koruma ve onarım tekniklerinin belirlenebilmesi için taşta meydana gelen hasar türlerinin tespit edilmesi gerekmektedir. Hasar türlerinin belirlenmesi ise hasara neden olan faktörlerle doğrudan ilişkilidir. Bu çalışmada, doğal taşlarda bozulmaya neden olan faktörler ve ayrışma türleri, yapılan literatür araştırması ile sınıflandırılmıştır. Literatür taraması ile bozulma türüne bağlı olarak farklı onarım teknikleri incelenmiştir. Çalışma kapsamında yapılan araştırmalardan elde edilen verilere dayanarak bir saha çalışması gerçekleştirilmiştir. Konya kent merkezinde bulunan ve son yıllarda restorasyon çalışmaları tamamlanan Selçuklu dönemi taş mimari anıtsal yapılarından Alaaddin Camii incelenmek üzere seçilmiştir. Yapıda uygulanan koruma ve onarım faaliyetleri hakkında bilgi edinmek amacıyla restorasyon çalışmalarını yürüten Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü arşivinden yararlanılmıştır. Yapıya uygulanan onarımlar yerinde inceleme, gözlem ve fotoğraflama teknikleri ile belgelenmiştir. Saha çalışması sırasında yapılan gözlemler, onarım faaliyetleri sonrasında taş malzemelerde meydana gelen bozulmalara dikkat çekmektedir. Bu doğrultuda bozulmalar fotoğraflanmış ve literatürden elde edilen veriler kullanılarak sınıflandırılmıştır. Bozulmaya neden olan faktörler analiz edilmiş ve sonuçlar bölümünde tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğal Taş, Yapı Malzemelerinde Hasar Türleri, Onarım Teknikleri, Alaaddin Cami, Selçuklu Mimari Mirası

Kaynakça

• Ahunbay, Zeynep. Tarihi Çevre Koruma Ve Restorasyon. İstanbul: Yem Yayın, 2019.
• Aköz, Fevziye - Yüzer, Nabi. “Tarihi Yapılarda Malzeme Özelliklerinin Belirlenmesinde Uygulanan Yöntemler.” IMO-1. Insaat Muhendisligi Egitimi Sempozyumu 6/7 (2009).
• Akyol, Ali Akın Et Al. “Ankara Akköprü Arkeometrik Çalışmaları.” Ankara Araştırmaları Dergisi 1/1 (2013), 1–19.
• Ambrosini, Dario Et Al. “The Potential Of Optical Profilometry İn The Study Of Cultural Stone Weathering.” Journal Of Imaging 5/6 (June 1, 2019). Https://Doi.Org/10.3390/Jimaging5060060
• Artık, Kurtuluş - Turan, Merdan Törehan. “Karbonatlı Yapı Taşlarında Görülen Kimyasal Alterasyonlar.” Bilim Ve Gençlik Dergisi 6/1 (2018), 52–61.
• Aydın, Remzi. “Konya Alâeddin Camisi’nin Korunmasına Yönelik Girişimler (1889–1897)”. Turkish Studies 9/10 (2014), 33-60
• Aydın, Serdar. Taş Ve Ahşap Mimari Anıtların Bozulma Nedenleri Ve Onarım Teknikleri. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, 1987.
• Bayık, Hacera - Bedirhanoğlu, İdris. “Tarihi Yapılarda Kullanılan Doğal Taşlarda Bozunmalar.” Farklı Yaklaşımlarla Madenler Ve Değerli Taşlar, 495–511. Https://Www.Researchgate.Net/Publication/366634359
• Camuffo, Dario. “Deterioration Processes Of Historical Monuments.” In Studies İn Environmental Science 30 (1986), 189–221.
• Çelik, Mustafa Yavuz - Tığlı, Ramazan. “Afyon Yöresindeki Yüksek Gözenekli Yapı Taşlarında Su İtici Kimyasal Kullanılmasının Tuz Etkisinin Araştırılması.” Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi 2018/2018 (April 6, 2018). Https://Doi.Org/10.17341/Gazimmfd.416513
• Çetin, Cengiz. “Taş Koruma Ve Onarımında Temel Uygulamalar Ders Notları.” 2023. Accessed June 22, 2023. Https://Acikders.Ankara.Edu.Tr/Course/İnfo.Php?İd=4201
• Dal, Murat. “Trakya Bölgesi Tarihi Yapılarında Kullanılan Karbonatlı Taşların Bozulma Nedenleri.” Vakıflar Dergisi 34 (2010), 47–59. Http://Www.Midyat.Net
• Dal, Murat - Yardımlı, Seyhan. “Taş Duvarlarda Yüzey Bozunmaları.” Kent Akademisi Kent Kültürü Ve Yönetimi Dergisi 14/2 (June 15, 2021), 428–451. Https://Doi.Org/10.35674/Kent.922313
• Delgado Rodrigues, José. “Defining, Mapping And Assessing Deterioration Patterns İn Stone Conservation Projects.” Journal Of Cultural Heritage 16/3 (May 1, 2015), 267–275. Https://Doi.Org/10.1016/J.Culher.2014.06.007
• Dereli, Mustafa Et Al. “Yapıların Cephe Kaplama Malzemelerinde Hasar Oluşturan Etkilerin Tespiti Ve Çözüm Önerileri - Konya Ptt Hizmet Binası Örneği.” Selcuk University Journal Of Engineering ,Science And Technology 6/3 (September 1, 2018), 445–460. Https://Doi.Org/10.15317/Scitech.2018.144
• Dolar, Ayşe - Yılmaz, Ebru Şebnem. “Kültürel Yapılarda Biyolojik Bozunma Mekanizmaları.” Elektronik Mikrobiyoloji Dergisi 12/1 (2014), 1–19.
• Döndüren, M. Sami Et Al. “Tarihi Yapılarda Görülen Hasar Türleri.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Ve Teknik Araştırmalar Dergisi 13 (2017), 45–58.
• Erdem, Hüseyin Onur - Caner, Evin. “Koruma Onarım Çalışmaları Öncesi Bozulmaların Teşhisine Bir Örnek: Hierapolis Kuzey Nekropolü 175 Nolu Anıtsal Mezar.” ART - SANAT Dergisi , 73–89. Https://Dergipark.Org.Tr/Tr/Pub /İuarts/İssue/47866/603980
• Ersen, Ahmet. “Taş Korumada Son 20 Yıldaki Ve Yenilikler.” Restorasyon Ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi 10/10 (2013), 3–19.
• Fitzner, Bernd. “Documentation And Evaluation Of Stone Damage On Monuments.” 10th Internatıonal Congress On Deterıoratıon And Conservatıon Of Stone, 677–690.
• Görcelioğlu, Ertuğrul. “Yapı Malzemesi Olarak Kullanılan Başlıca Doğal Taş Çeşitlerinin Bazı Teknik Özellikleri.” İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 16/1 (1976), 148–166.
• Hasbay, Uğur Et Al. “Doğal Taşlarda Görülen Fizikomekanik Hasarlar.” Bilim Ve Gençlik Dergisi 6/1 (2018), 2148–0273.
• Hasbay, Uğur - Hattap, Sibel. “Doğal Taşlardaki Bozunma (Ayrışma) Türleri Ve Nedenleri.” Bilim Ve Gençlik Dergisi 5/1 (2017), 23–45.
• Hatir, Mehmet Ergün Et Al. “Deep Learning-Based Weathering Type Recognition İn Historical Stone Monuments.” Journal Of Cultural Heritage 45 (September 1, 2020), 193–203. Https://Doi.Org/10.1016/J.Culher.2020.04.008
• Huang, Jizhong Et Al. “Study Of Internal Moisture Condensation For The Conservation Of Stone Cultural Heritage.” Journal Of Cultural Heritage 56 (July 1, 2022), 1–9. Https://Doi.Org/10.1016/J.Culher.2022.05.003
• Kaltakçı, M. Yaşar – Temizci, Süleyman. “Konya Alaaddin Camii'nde Yapılan Zemin İyileştirme Ve Temel Güçlendirme Çalışmaları İle Alaaddin Tepesinin Sorunları” İnşaat Mühendisliğinde Zemin Sempozyumu, Konya: İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi, 1991.
• Kara, Hayriye Gülçin. Tarihi Yığma Yapıların Taşıyıcı Sistemleri, Güvenliğinin İncelenmesi, Onarımı Ve Güçlendirilmesi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2009.
• Karataş, Lale - Alptekin, Aydın. “Kagir Yapılardaki Taş Malzeme Bozulmalarının Lidar Tarama Yöntemi Ile Belgelenmesi: Geleneksel Silvan Konağı Vaka Çalışması.” Türkiye Lidar Dergisi 4/2 (December 30, 2022), 71–84. Https://Doi.Org/10.51946/Melid.1191769
• Karkaş, Zeynep Sena. Tarihi Yapıların Cephelerinde Kullanılan Kagir Yapı Malzemelerinde Konservasyon Çalışmalarının İrdelenmesi Ve Sistematik Bir Yöntem Önerisi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2020.
• Khooshroo, Sara Et Al. “İstanbul Süleymaniye Camii Taş Yüzeylerinde Tespit Edilen.” Https://Www.Researchgate.Net /Publication/325741941
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Konya Tarihi. 1. Cilt. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1964.
• Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, 2023.
• Konya Valiliği Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü. Access 23 August 2023. Https://Konya.Csb.Gov.Tr /Buyuksehir-Belediyesi-Nden-Konya-Tarihine-İz-Birakacak-Ulusal-Yarisma-Haber-272345
• Kılıç, İsmail. “Yapı Malzemesi Olarak Yenimuhacir Kumtaşının Fiziksel Ve Mekanik Özellikleri.” Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi (GBAD) 6/3 (2017), 01–11. Http://Dergipark.Gov.Tr/Gbad
• Konak, Ayşin Et Al. “Açık Hava Koşullarında Sergilenen Taş Eserlerde Bozulma - Bozunma Süreçleri Ve Koruma Yöntemleri.” Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 0/42 (December 29, 2022), 194–226. Https://Doi.Org/10.14520/Adyusbd.1169901
• Mahrebel, Hasan Ali. Tarihi Yapılarda Taşıyıcı Sistem Özellikleri, Hasarlar, Onarım Ve Güçlendirme Teknikleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006.
• MEB. “T.C. Millî Eğitim Bakanlığı İnşaat Teknolojisi Taş Bozulmalarını Teşhis Etme.” https://docplayer.biz.tr/18176378- T-c-milli-egitim-bakanligi-insaat-teknolojisi-tas-bozulmalarini-teshis-etme.html
• Öcal, Ali D. - Dal, Murat. Doğal Taşlardaki Bozunmalar. İstanbul: Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi, 2012.
• Özata, Şerife. Kapadokya Bölgesi Kaya Oyma Yapı Sorunları Ve Çözüm Önerileri. İstanbul, 2015.
• Pope, Gregory A Et Al. “Geomorphology’s Role İn The Study Of Weathering Of Cultural Stone.” Geomorphology 47/2 (2002), 211–225. Https://Doi.Org/Https://Doi.Org/10.1016/S0169-555X(02)00098-3
• Sevindi, Burak. Konya Ve Çevresinde Yer Alan Vakıf Kayıtlarında Ulu Cami Olarak Geçen Camiler. Konya: Konya Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Şirikçi, Saadet Tuğba. Tarihi Eserlerde Yapı Malzeme Cinslerinin Araştırılması Ve Korunmaları İçin Alınacak Önlemler. İstanbul: Haliç Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Török, Á - P̌ikryl, R. “Current Methods And Future Trends İn Testing, Durability Analyses And Provenance Studies Of Natural Stones Used İn Historical Monuments.” Engineering Geology 115/3–4 (October 2010), 139–142. Https://Doi.Org/10.1016/J.Enggeo.2010.07.003
• Vural, Binnaz - Dal, Murat. “Mimari Yapılardaki Doğal Taş Malzeme Bozunmalarının Nedenleri Ve Türleri.” Mimarlık Bilimlerinde Güncel Konular-2022, 261.