Belirsizliğe Tahammülsüzlük ve Endişe İle İlgili Olumlu İnançlar Arasındaki İlişkide Akılcı Olmayan İnançların Aracı Rolü

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1693 - 1923, 21.10.2023

Rabia Adıgüzel Volkan Demir

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1261273

Öz

Araştırmada belirsizliğe tahammülsüzlük ve endişe ile ilgili olumlu inançlar arasındaki ilişkide akılcı olmayan inançların aracı rolü incelenmiştir. Araştırmanın örneklem grubunu, 18-30 yaş aralığındaki 403 üniversite öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmaya ilişkin veriler, “Demografik Bilgi Formu”, “Belirsizliğe Tahammülsüzlük Ölçeği”, “Genel Tutum ve İnanışlar Ölçeği” ve “Endişe ile İlgili Olumlu İnançlar Ölçeği” kullanılarak ölçülmüştür. Araştırma sonuçları SPSS ve AMOS paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir. SPSS eklentisi AMOS aracılığıyla doğrulayıcı faktör analizi (DFA) ile değişkenlerin uygunluğu incelenmiş, belirsizliğe tahammülsüzlük ve endişe ile ilgili olumlu inançlar arasındaki ilişkide akılcı olmayan inançların aracı rolünü değerlendirmek amacıyla yapısal eşitlik modeli kullanılmıştır. Elde edilen verilerde, belirsizliğe tahammülsüzlüğün, endişeye yönelik olumlu inançları pozitif düzeyde anlamlı şekilde yordadığı, belirsizliğe tahammülsüzlüğün akılcı olmayan inançları pozitif düzeyde anlamlı olarak etkilediği, akılcı olmayan inançların endişeye yönelik olumlu inançları pozitif düzeyde anlamlı olarak etkilediği bulgusuna ulaşılmıştır. Aracı değişkene dair yapılan analiz verilerinin sonucunda, akılcı olmayan inançların belirsizliğe tahammülsüzlük ve endişeye yönelik olumlu inançlar arasındaki ilişkide aracı rolü olduğu görülmüştür. Araştırmadan elde edilen sonuçlar alanyazındaki araştırmalarla birlikte tartışılmış, gelecekte yapılabilecek çalışmalar adına öneriler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Belirsizliğe Tahammülsüzlük, Endişe ile İlgili Olumlu İnançlar, Akılcı Olmayan İnançlar

Kaynakça

• Anderson, J. C. & Gerbing, D. W. 1988. Structural equation modeling in practice: a review and recommended two-step approach. Psychological Bulletin, 103(3), 411-423. https://doi.org/10.1037/0033-2909.103.3.411
• Anderson, K.G., Dugas, M.J. Koerner N., Radomsky A.S., Savard P., & Turcotte J. (2012). Interpretive style and intolerance of uncertainty in individuals with anxiety disor-ders: A focus on generalized anxiety disorder. J. Anxiety Disord. 26(8), 823-832. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2012.08.003
• Arnett, J. J. (2011). Debating emerging adulthood: Stage or process?. Oxford University Press.
• Arnett, J. J. (2014). Emerging adulthood: The winding road from the late teens through the twenties. Oxford University Press.
• Artıran, M. (2015). Akılcı duygucu davranışçı kuram ve öz-belirlenim kuramı çerçevesinde yeni bir ölçek: Akılcı-duygucu öz-belirlenim (adöb) ölçeğinin geliştirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Arel Üniversitesi SBE, İstanbul.
• Artıran, M. (2019). Genel Tutumlar ve İnanışlar Ölçeği Kısa Formu’nun Türkçe’ye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), 842-858. https://doi.org/10.17679/inuefd.516350
• Bagozzi, R. P., & Fornell, C. (1982). Theoretical concepts, measurements, and meaning. A Second Generation of Multivariate Analysis, 2(2), 5-23.
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of personality and social psychology, 51(6), 1173. https://doi.org/10.1037/0022-3514.51.6.1173
• Başpınar, P. (2007). Kaygının bilişsel ve fizyolojik bileşenlerine yönelik tedavilerin etkinliği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Bayram, F., Özkamalı, E., ve Çiftçi, S. (2021). Tercih sürecindeki üniversite adaylarının belirsizliğe tahammülsüzlük ve bilişsel esneklik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(77), 98-120. https://doi.org/10.17755/esosder.735689
• Beck, A. T., Emery, G., & Greenberg, R. L. (1985). Anxiety disorders and phobias: A cognitive perspective. Basic Book.
• Berenbaum, H., Bredemeier, K., & Thompson, R. J. (2008). Intolerance of uncertainty: Exploring its dimensionality and associations with need for cognitive closure, psychopathology, and personality. Journal of anxiety disorders, 22(1), 117-125. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2007.01.004
• Boelen, P. A., & Carleton, R. N. (2012). Intolerance of uncertainty, hypochondriacal con-cerns, obsessive-compulsive symptoms, and worry. The Journal of Nervous and Mental Disease, 200(3), 208-213. https://doi.org/10.1097/NMD.0b013e318247cb17
• Boelen, P. A., & Reijntjes, A. (2009). Intolerance of uncertainty and social anxiety. Journal of Anxiety Disorders, 23(1), 130-135. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2008.04.007
• Borkovec, T. D., & Roemer, L. (1995). Perceived functions of worry among generalized anxiety disorder subjects: Distraction from more emotionally distressed topics? Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 26(1), 25-30 https://doi.org/10.1016/0005-7916(94)00064-s
• Borkovec, T. D., Robinson, E., Pruzinsky, T. & DePree, J. A. (1983). Preliminary exploration of worry: Some characteristics and processes. Behaviour Research and Therapy, 21, 9-16. https://doi.org/10.1016/0005-7967(83)90121-3
• Britton, G.I., Neale, S.E. ve Davey, G.C.L., 2019. The effect of worrying on intolerance of uncertainty and positive and negative beliefs about worry. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 62, 65-71. https://doi.org/10.1016/j.jbtep.2018.09.002
• Budner, S. (1962). Intolerance of ambiguity as a personality variable. Journal of Personality, 30(1), 29-50. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.1962.tb02303.x
• Buhr, K. & Dugas, M. J. (2002). The Intolerance of Uncertainty Scale: Psychometric properties of the English version. Behaviour Research and Therapy, 40(8), 931-945. https://doi.org/10.1016/s0005-7967(01)00092-4
• Buhr, K., & Dugas, M. J. (2009). The role of fear of anxiety and intolerance of uncertainty in worry: An experimental manipulation. Behaviour research and therapy, 47(3), 215-223. https://doi.org/10.1016/j.brat.2008.12.004
• Burgess, P. (1986). Belief Systems and emotional disturbance: evaluation of the rational emotive model. (Unpublished Doctoral Dissertation), University of Melbourne, Parkville, Melbourne, Australia
• Buschmann, T., Horn, R. A., Blankenship, V. R., Garcia, Y. E., & Bohan, K. B. (2017).The relationship between automatic thoughts and ırrational beliefs predicting anxiety and depression. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 36(2), 137-162. https://doi.org/10.1007/s10942-017- 0278-y
• Carleton, R. N., Collimore, K. C., & Asmundson, G. J. (2010). “It's not just the judgements—It's that I don’t know”: Intolerance of uncertainty as a predictor of social anxiety. Journal of Anxiety Disorders, 24(2), 189-195. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2009.10.007
• Carleton, R. N., Duranceau, S., Freeston, M. H., Boelen, P. A., McCabe, R. E., & Antony, M. M. (2014). “But it might be a heart attack”: Intolerance of uncertainty and panic disorder symptoms. Journal of Anxiety Disorders, 28(5), 463-470. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2014.04.006
• Carleton, R. N., Norton, P. J., & Asmundson, G. J. G. (2007). Fearing the unknown. A short version of the Intolerance of Uncertainty Scale. Journal of Anxiety Disorders, 21, 105-117. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2006.03.014
• Carleton, R. N., Thibodeau, M. A., Teale, M. J., Welch, P. G., Abrams, M. P., Robinson, T., & Asmundson, G. J. (2013). The center for epidemiologic studies depression scale: a review with a theoretical and empirical examination of item content and factor structure. PloS one, 8(3), e58067. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0058067
• Cartwright-Hatton, S., & Wells, A. (1997). Beliefs about worry and intrusions: The Meta-Cognitions Questionnaire and its correlates. Journal of anxiety disorders, 11(3), 279-296. https://doi.org/10.1016/s0887-6185(97)00011-x
• Davey, G. C. L., Tallis, F., & Capuzzo, N. (1996). Beliefs about the consequences of worr-ying. Cognitive Therapy and Research, 20, 499-520. https://doi.org/10.1007/BF02227910
• David, D., Lynn,S.J. ve Ellis, A. (2010). Rational and İrrational Beliefs: Research, Theory, and Clinical Practice. New York: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195182231.001.0001
• Davison, G. C., & Zighelboim, V. (1987). Irrational beliefs in the articulated thoughts of college students with social anxiety. Journal of Rational-Emotive Therapy, 5(4), 238-254. https://doi.org/10.1007/BF01073815
• Dugas, M. J., Buhr, K., & Ladouceur, R. (2004). The Role of Intolerance of Uncertainty in Etiology and Maintenance. In R. G. Heimberg, C. L. Turk, & D. S. Mennin (Eds.), Generalized anxiety disorder: Advances in research and practice (pp. 143-163). The Guilford Press.
• Dugas, M. J., Gagnon, F., Ladouceur, R., & Freeston, M. (1998). Generalized anxiety disor-der: A preliminary test of a conceptual model. Behaviour Research and Therapy, 36, 215-226. https://doi.org/10.1016/s0005-7967(97)00070-3
• Dugas, M. J., Gosselin, P., & Ladouceur, R. (2001). Intolerance of uncertainty and worry: Investigating specificity in a nonclinical sample. Cognitive therapy and Rese-arch, 25, 551-558.
• Dursun Y., Kocagöz, E. 2010. Yapısal Eşitlik Modellemesi ve Regresyon: Karşılaştırmalı Bir Analiz. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 35, Ocak-Temmuz 2010, 1-17 Retrieved from Ellis A. Why rational-emotive therapy to rational emotive behavior therapy? Psychothe-rapy 1999; 36:154–9 Ellis A. The revised ABC's of rational-emotive therapy (RET). J. Ration Emot Cogn Behav Ther 1991; 9: 139-72. https://doi.org/10.1007/BF01061227
• Fergus, T. A., & Wu, K. D. (2010). Do symptoms of generalized anxiety and obsessive-compulsive disorder share cognitive processes? Cognitive Therapy and Rese-arch, 34(2), 168-176. https://doi.org/10.1007/s10608-009-9239-9
• Francis, K., & Dugas, M. J. (2004). Assessing positive beliefs about worry: validation of a structured interview. Personality and Individual Differences, 37(2), 405-415. https://doi.org/10.1016/j.paid.2003.09.012
• Freeston, M. H., Rhéaume, J., Letarte, H., Dugas, M. J., & Ladouceur, R. (1994). Why do people worry?. Personality and individual differences, 17(6), 791-802. https://doi.org/10.1016/0191-8869(94)90048-5
• Geçgin, F. M. & Sahranç, Ü. (2017). The relationships between intolerance of uncertainty and psychological well-being. Sakarya University Journal of Education, 7(4), 739-756. https://doi.org/10.19126/suje.383737
• Gosselin, P., Langlois, F., Freeston, M. H., Ladouceur, R., Laberge, M., & Lemay, D. (2007). Cognitive variables related to worry among adolescents: Avoidance stra-tegies and faulty beliefs about worry. Behaviour Research and Therapy, 45(2), 225-233. https://doi.org/10.1016/j.brat.2006.03.00
• Göç, E. (2017). Sürekli kaygının yordayıcıları olarak belirsizliğe tahammülsüzlük, endişe ile ilgili inançlar ve kontrol odağının incelenmesi ile yaşam doyumunun araştırılması (Yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Grenier, S., Barrette, A.-M., & Ladouceur, R. (2005). Intolerance of uncertainty and intolerance of ambiguity: similarities and differences. Personality and Individual Differences, 39, 593-600. http://dx.doi.org/10.1016/j.paid.2005.02.014
• Gündüz A. Yaygın anksiyete bozukluğunda bilişsel davranışçı terapiler. Bahadır G, Ertekin E, editörler. Farklı Tanı Gruplarında Bilişsel Davranışçı Terapiler. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.28-34.
• Gürbüz, S. (2021). Amos ile Yapısal Eşitlik Modellemesi. 2.Baskı: Seçkin Yayınevi.
• Güvendiren, H. (2020). Gemi adamlarında bağlanma stilleri ve belirsizliğe tahammülsüzlüğün ruhsal belirtilerle ilişkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Harris, S., Davies, M. F., and Dryden, W. (2006). An experimental test of a core REBT hypothesis: Evidence that irrational beliefs lead to physiological as well as psychological arousal. J. Ration. Emot. Cogn. Behav. Ther. 24, 101-111. http://dx.doi.org/10.1007/s10942-005-0019-5
• Holowka, D. W., Dugas, M. J., Francis, K., & Laugesen, N. (2000, November). Measuring beliefs about worry: A psychometric evaluation of the Why Worry-II Questionnaire. in Poster presented at the 34 Annual Convention of the Association for the Advancement of Behavior Therapy, New Orleans, LA.
• Kasap, M. (2020). Yakın ilişkilerde belirsizliğe tahammülsüzlüğün irrasyonel inanışlar ve temel psikolojik ihtiyaçlara ilişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mal-tepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Kasperson, R. E. (2008). Coping with deep uncertainty: Challenges for environmental assesment and decision-making. Bammer, G. & Smithson, M. (Ed.), Uncertainty and risk: Multidisipliner perspectives, London, Cromwell Press
• Kılıç, D. ve Erhan, TUN Ç. (2020). Gençde akılcı olmayan inanç ile özanlayış arasındaki ilişkide affetmenin aracı rolü. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16 (Eğitim ve Toplum Özel sayısı), 6244-6270. https://doi.org/10.26466/opus.735586
• Kline, R. (2011). Principles And Practice Of Structural Equation Modeling. The Guilford Press.
• Koerner, N. & Dugas, M. J. (2005). Cognitive-behavioral treatment for generalized anxiety disorder: Current status and future directions. Journal of Cognitive Psychothe-rapy, 19(1), 61-81. https://doi.org/10.1891/jcop.19.1.61.66326
• Koerner, N., & Dugas, M. J. (2006). A cognitive model of generalized anxiety disorder: The role of intolerance of uncertainty. In G. C. L. Davey, & A. Wells (Eds.), Worry and its psychological disorders: Theory, assessment and treatment (pp. 201–216). Chichester, England: Wiley https://doi.org/10.1002/9780470713143.ch12
• Koerner, N., & Dugas, M. J. (2008). An investigation of appraisals in individuals vulnerable to excessive worry: The role of intolerance of uncertainty. Cognitive Therapy and Research, 32, 619-638 https://doi.org/10.1007/s10608-007-9125-2
• Ladouceur, R., Gosselin, P., & Dugas, M. J. (2000). Experimental manipulation of intolerance of uncertainty: A study of a theoretical model of worry. Behaviour research and therapy, 38(9), 933-941. https://doi.org/10.1016/s0005-7967(99)00133-3
• Laugesen, N., Dugas, M. J., & Bukowski, W. M. (2003). Understanding adolescent worry: The application of a cognitive model. Journal of abnormal child psychology, 31(1), 55-64. https://doi.org/10.1023/A:1021721332181.
• Lindner, H., Kirkby, R., Wertheim, E., & Birch, P. (1999). A brief assessment of irrational thinking: The shortened general attitude and belief scale. Cognitive Therapy and Research, 23(6), 651-663. https://doi.org/10.1023/A:1018741009293
• MacInnes D. (2004). The theories underpinning rational emotive behaviour therapy: Where's the supportive evidence? International Journal of Nursing Studies, 41(6), 685-695. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2004.02.004
• Mathews, A. (1990). Why worry? The cognitive function of anxiety. Behaviour Research and Therapy, 28(6), 455-468. https://doi.org/10.1016/0005-7967(90)90132-3
• McEvoy, P. M. ve Mahoney, A. E. (2011). Achieving certainty about the structure of into-lerance of uncertainty in a treatment-seeking sample with anxiety and depression. Journal of Anxiety Disorders, 25(1), 112-122. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2010.08.010
• McEvoy, P. M., & Mahoney, A. E. (2012). To be sure, to be sure: Intolerance of uncerta-inty mediates symptoms of various anxiety disorders and depression. Behavior therapy, 43(3), 533-545. https://doi.org/10.1016/j.beth.2011.02.007
• Miranda, R., Fontes, M., & Marroquín, B. (2008). Cognitive content-specificity in future expectancies: Role of hopelessness and intolerance of uncertainty in depression and GAD symptoms. Behaviour research and therapy, 46(10), 1151-1159. https://doi.org/10.1016/j.brat.2008.05.009
• Odacı, H., Kaya, F., & Aydın, F. (2023). Does educational stress mediate the relationship between intolerance of uncertainty and academic life satisfaction in teenagers during the COVID‐19 pandemic?. Psychology in the Schools, 60(5), 1514-1531. https://doi.org/10.1002/pits.22766
• Pelletier, O., Gosselin, P., Langlois, F., & Ladouceur, R. (2002). Evaluation des croyances reliées à la santé. Etude des propriétés psychométriques de deux nouveaux instruments evaluant les croyances présentes dans l'hypocondrie auprés d'une popula-tion non clinique [Study of psychometric properties of two new questionnaires as-sessing beliefs in hypochondriasis in a non-clinical population]. L'Encephale, 28(4), 298-309. Retrieved from
• Reisinger, Y., & Turner, L. (1999). Structural equation modeling with Lisrel: application in tourism. Tourism Management, 20(1), 71-88. https://doi.org/10.1016/S0261-5177(98)00104-6 Reuman, L., Jacoby, R. J., Fabricant, L. E., Herring, B. ve Abramowitz, J. S. (2015). Uncer-tainty as an anxiety cue at high and low levels of threat. Journal of Behavior The-rapy and Experimental Psychiatry, 47, 111-119. https://doi.org/10.1016/j.jbtep.2014.12.002
• Safren, S. A., Heimberg, R. G., Lerner, J., Henin, A., Warman, M., & Kendall, P. C. (2000). Differentiating anxious and depressive self-statements: Combined factor structure of the anxious self-statements questionnaire and the automatic thoughts questi-onnaire-revised. Cognitive Therapy and Research, 24(3), 327-344. https://doi.org/10.1023/A:1005515421103
• Sarı, S. (2007). Sürekli kaygının yordayıcıları olarak belirsizliğe tahammülsüzlük, endişe ile ilgili inançlar ve kontrol odağının incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sarı, S., Dağ, İ. (2009). Belirsizliğe tahammülsüzlük ölçeği, endişe ile ilgili olumlu inançlar ölçeği ve endişenin sonuçları ölçeğinin Türkçeye uyarlanması, geçerliliği ve güvenilirliği. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 10, 261-270. Sarıçam, H., Erguvan, F. M., Akın, A. & Akça, M. Ş. (2014). Belirsizliğe tahammülsüzlük ölçeği (BTÖ-12) Türkçe formu: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Route Educatio-nal and Social Science Journal, 1(3), 148-157.
• Steketee, G., Frost, R. O., & Cohen, I. (1998). Beliefs in obsessive-compulsive disorder. Journal of anxiety disorders, 12(6), 525-537. https://doi.org/10.1016/S0887-6185(98)00030-9
• Sternheim, L., Startup, H., & Schmidt, U. (2011). An experimental exploration of behavioral and cognitive–emotional aspects of intolerance of uncertainty in eating disorder patients. Journal of anxiety disorders, 25(6), 806-812. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2011.03.020
• Tolin, D. F., Abramowitz, J. S., Brigidi, B. D. ve Foa, E. B. (2003). Intolerance of uncertainty in obsessive– compulsive disorder. Journal of Anxiety Disorders, 17, 233-242. https://doi.org/10.1016/S0887-6185(02)00182-2
• Turner, M. J. (2016). Rational emotive behavior therapy (REBT), irrational and rational beliefs, and the mental health of athletes. Frontiers in psychology, 7, 1423. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.01423
• Uzun, K., & Karataş, Z. (2020). Predictors of academic self efficacy: Intolerance of uncer-tainty, positive beliefs about worry and academic locus of control. International Education Studies, 13(6), 104-116. https://doi.org/10.5539/ies.v13n6p104
• Uzun, K., Gönültaş, O. & Akın, M. S. (2020). Ergenlerin aleksitimi düzeylerinin yordayıcıları olarak belirsizliğe tahammülsüzlük ve akılcı olmayan inançlar. Humanistic Perspective, 2(2), 191-211.
• Uzun, K.ve Karataş, Z. (2018). Belirsizliğe tahammülsüzlüğün yordayıcısı olarak endişe ile ilgili olumlu ve olumsuz inançlar. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26(4), 1267-1276. https://doi.org/10.24106/kefdergi.434169
• Weitzman, M. L., McHugh, R. K. ve Otto, M. W. (2011). The association between affect amplification and urgency. Depression and Anxiety, 28(12), 1105-1110. https://doi.org/10.1002/da.20830
• Wells, A. (1995). Meta-cognition and worry: A cognitive model of generalized anxiety disorder. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 23(3), 301-320. https://doi.org/10.1017/S1352465800015897
• Wells, A. (1997). Cognitive therapy of anxiety disorders: A practice manual and conceptual guide. John Wiley & Sons Inc
• Wells, A. (1999). A cognitive model of generalized anxiety disorder. Behavior Modification, 23(4), 526-555. https://doi.org/10.1177/0145445599234002
• Wilkinson, A., Meares, K., & Freeston, M. (2011). CBT for worry and generalised anxiety disorder. Sage. Yılmaz, V. 2004. “LISREL ile yapısal eşitlik modelleri: tüketici şikayetlerine uygulanması”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 77-90 .
• Yook, K., Kim, K. H., Suh, S. Y., & Lee, K. S. (2010). Intolerance of uncertainty, worry, and rumination in major depressive disorder and generalized anxiety disorder. Journal of anxiety disorders, 24(6), 623-628. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2010.04.003