İnsan Hakları Yurttaşlık ve Demokrasi Ders Kitabının Farklılıklara Saygı Değeri Bakımından İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 32 - 69, 31.03.2024

Esra İçtüzer Şener Özlem Kaf

Öz

Bu çalışmanın amacı ilkokul dördüncü sınıf insan hakları yurttaşlık ve demokrasi ders kitabında farklılıklara saygı değerinin incelenmesidir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmış olup, doküman incelemesi tekniğinden yararlanılmıştır. Veri toplama aracı, alan yazın taraması sonucu oluşturulan ve uzman görüşü doğrultusunda geliştirilen Farklılıklara Saygı Değeri Ders Kitabı İnceleme Ölçütleridir. Araştırmanın verileri; toplumsal cinsiyet, engellilik, aile ve sosyal yapı ve kültürel yapı boyutu betimsel analiz yoluyla elde edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda toplumsal cinsiyet boyutunda; cinsiyetlerin dağılımı, meslekler temsillerinin cinsiyet dağılımı, oyunlarda cinsiyet dağılımı, öznelerin cinsiyet dağılımı doğrultusunda erkeklere kadınlardan daha fazla yer verildiği görülmüştür. Engellilik boyutunda; engellilik temsilinin dağılımı, sosyal yaşam içindeki engellilerin dağılımı ve farklı engel durumlarının dağılımı doğrultusunda yalnızca ortopedik engelli bireylere yer verildiği, temsillerde engelli bireylerin yaşama katılmalarının vurgusunun yer aldığı görülmüştür. Aile ve sosyal yapı boyutunda; farklı aile tiplerinin dağılımı ve kırsal-kentsel yaşam alanına göre dağılımına ilişkin çekirdek aile temsiline yer verildiği, yaşam alanı olarak da kentli temsillere yer verildiği görülmüştür. Kültürel yapı boyutunda; farklı kültürel yapıların temsili ve farklı kültürlerin işleniş bağlamına ilişkin farklı kültürlere ilişkin örneklerin sınırlı olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Farklıklara saygı, toplumsal cinsiyet, engellilik, kültürel yapı, sosyal yapı

An Investigation of The Human Rights, Citizenship And Democracy Textbook in Terms of Respect for Differences

Öz

The aim of this study is to examine the value of respect for differences in the fourth grade human rights, citizenship and democracy textbook. Qualitative research method was used in the study and document analysis technique was used. The data collection tool is the Respect for Differences Textbook Review Criteria, which was developed byr researchers. The data of the research; gender, disability, family and social structure and cultural structure dimensions were obtained through descriptive analysis. As a result of the analysis, in the gender dimension; it has been seen that males are given more space than females in line with the distribution of genders, gender distribution of occupations, gender distribution in games, and gender distribution of subjects. In the dimension of disability; in line with the distribution of disability representation, the distribution of disabled people in social life and the distribution of different disability situations, only orthopedically disabled individuals were included, and the representations emphasized the participation of disabled individuals in life. In the dimension of family and social structure; it has been seen that the nuclear family representation regarding the distribution of different family types and their distribution according to the rural-urban living area is included, and urban representations are included as the living space. All books taught at primary school level, especially life sciences, can be examined in terms of respect for differences.

Anahtar Kelimeler

Respect for differences, gender, disability, cultural structure, social structure

Kaynakça

• Altay, N., Ay, S., Ertek, Z. Ö., Polat, H., Selmanoğlu, E., & Yalçın, H. (2017). İlkokul insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi ders kitabı 4 [Primary school human rights, citizenship and democracy textbook 4] (1st ed.). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Aykut, S. (2019). Sınıf öğretmeni adaylarında çokkültürlü kişiliğin farklılıklara saygı üzerindeki etkisinin incelenmesi [Investigation of the effect of multicultural personality on respect for differences in classroom teacher candidates]. (Unpublished doctoral dissertation, Hacettepe University). YÖK Açık Bilim.
• Anderson, D. A., & Hamilton M. (2005). Gender role stereotyping of parents in childre’s picture books: The Invisible Father, Sex Roles, 52, 145-151.
• Asan, H. T. (2010). Ders kitaplarında cinsiyetçilik ve öğretmenlerin cinsiyetçilik algılarının saptanması [Gender differences in textbooks and teachers' gender perceptions] Fe Dergi, 2, 65-74.
• Bağlı, M. T., & Esen, Y. (2003). Ders kitaplarında insan hakları: İnsan haklarına duyarlı ders kitapları için [Human rights in textbooks: For textbooks sensitive to human rights]. Tarih Vakfı.
• Bayar, M. F., & Kurt, U. (2021). Ortaokul ders kitaplarındaki engelli bireylerle ilgili içeriklerin örtük program açısından incelenmesi [Examination of the contents of the related to disabled persons in the secondary school textbooks in terms of implicit program]. Trakya Journal of Education, 11(3), 1417-1430.
• Bayhan, S., & Çimen, C. A, (2018). Değişen ders kitaplarında toplumsal cinsiyet [Gender in changing textbooks]. Feminist Approaches in Culture and Politics, 36, 72-102.
• Beckett, A., E. (2009). Challenging disabling attitudes, building an inclusive society: Considering the role of education in encouraging non-disabled children to develop positive attitudes towards disabled people. British Journal of Sociology of Education, 30(3), 317–29.
• Beckett, A., E., Buckner, L. (2012). Promoting positive attitudes towards disabled people: definition of, rationale and prospects for anti-disablist education. British Journal of Sociology of Education 33(6), 873–891.
• Berg, B. L., & Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri [Qualitative research methods in the social sciences]. H. Aydın (Trans.). Eğitim Kitabevi.
• Buğday, G., & Küçükoğlu, A. (2017). 4. Sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi ders kitabının çocuk katılım hakkı ilkelerine göre incelenmesi [Investigation of class 4. human rights, citizenship and democracy course materials based on the principles of child participation]. Türkiye Education Journal, 2(2), 61-81.
• Can, D., Pekbay, C., Hakverdi Can, M., Kaya, G., Avşar Tuncay, A., & Candan, S. (2017). İlköğretim ders kitaplarında engellilik. Pamukkale University Journal of Education, 41, 75-89.
• Candan, D., G., & Ergen, G. (2014). 3. Sınıf hayat bilgisi ders kitaplarının temel evrensel değerleri içermesi bakımından incelenmesi [Disability in elementary school textbooks]. Uşak University Journal of Social, 7(1),134-161.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri [Qualitative inquiry and research design]. M. Bütün & S. B. Demir (Trans.), Siyasal Kitabevi. Çayır, K. (2003). Ders kitaplarında insan hakları: İnsan haklarına duyarlı ders kitapları için [Human rights in textbooks: for textbooks sensitive to human rights]. M. Türkan & E. Yıldırım (Eds.), Türk Tarih Vakfı.
• Çayır, K. (2014). Biz kimiz? Ders kitaplarında kimlik, yurttaşlık ve haklar, ders kitaplarında İnsan Hakları III Projesi: Tarama sonuçları [Who are we? Identity, citizenship, rights in textbooks]. Retrieved September 14, 2023, from https http://secbir.org/images/haber/2014/06/DKIH-3-Tarama- Sonuclar%C4%B1-Raporu.pdf
• Çayır, K. (2015). Ders kitaplarında insan hakları: İnsan haklarına duyarlı ders kitapları için [Human rights in textbooks: For textbooks sensitive to human rights]. Tarih Vakfı.
• Çayır, K., & Hancı, Y. (2022). Ders kitaplarında mülteciler: Mazlum, muhtaç, misafirlerimiz [Refugees in textbooks: The oppressed, the needy, our guests]. Retrieved September 9, 2023, from https://www.ogretmenagi.org/duyurular/ders-kitaplarinda-multeciler-mazlum-muhtac-misafirlerimiz-raporu-yayinda
• Demirel, E. (2010). Sosyal bilgiler ders kitaplarında cinsiyet ayrımcılığı [Gender discrimination in social studies textbooks]. (Publication No. 265511) [Master thesis, Dokuz Eylül University]. National Thesis Center.
• Demirhan, E. I. (2021). Toplumsal cinsiyet eşitliği açısından öğretim programı ve ders kitabı inceleme (4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi [In terms of gender equality, curriculum and textbook review (4th grade human rights, citizenship and democracy)]. Journal of Innovative Research in Social Studies, 4(1), 69-82.
• Deniz, K., & Karagöl, E. (2018). Değerler eğitimi açısından ortaokul Türkçe ders kitapları [Values in terms of education secondary school Turkish textbooks]. Karaelmas Journal of Educational Sciences, 6(2), 244-255.
• Eğinli, A. T. (2011). Kültürlerarası yeterliliğin kazanılmasında kültürel farklılık eğitimlerinin önemi [The importance of the training of cultural diversity in obtaining intercultural competency]. Oneri, 9(35), 215-227.
• Ergün, M. (2017). Ders kitaplarında engellilik: Durum analizi [Disability in textbooks: Situation analysis]. Retrieved June 10 2023, from https://secbir.bilgi.edu.tr
• Ergün, M. (2017). Ders kitaplarında engellilik: Tavsiyeler raporu [Disability in textbooks: Recommendations report]. Retrieved June 10, 2023, from https://secbir.bilgi.edu.tr
• Ergün, M., & Çayır, K. (2015). Engellilik ve ayrımcılık: Eğitimciler için temel metinler ve örnek dersler [Disability and discrimination: essential texts and sample lessons for educators]. Karekök.
• Esen, Y. (2003). Ders kitaplarında insan hakları: İnsan haklarına duyarlı ders kitapları için [Human rights in textbooks: For textbooks sensitive to human rights]. Türk Tarih Vakfı.
• Eyüp, B., & Kırbaşoğlu, K. L. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında ortaya çıkan toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme [An investigation on societal sexual roles formed in elementary school Turkish school books]. ODU Journal of Social Sciences Research, 2(3) 129-148.
• Gümüşoğlu, F. (2016). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet 1928'den günümüze [Gender in textbooks from 1928 to today] (4 th ed.). Tarihçi. Gümüşoğlu, F. (2008). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet [Gender in school text books]. Toplum ve Demokrasi, 2(4), 39-50.
• Güvenli, G., & Uğur Tanrıöver, H. (2009). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet [Gender in textbooks]. In G. Tüzün (Ed.), Ders kitaplarında insan hakları II: Tarama sonuçları [Human rights in textbooks II: Screening results] (1 st. ed.). (pp. 97-114). Tarih Vakfı.
• Kalaycı Atay, N., & Hayırsever, F. (2014). Toplumsal cinsiyet eşitliği bağlamında vatandaşlık ve demokrasi eğitimi ders kitabına yönelik bir inceleme ve bu konuya ilişkin öğrenci algılarının belirlenmesi [An analysis of citizenship and democracy education text book in the context of gender equality and determining students perceptions on gender equality]. Educational Sciences: Theory & Practice 14(3), 1-26.
• Kanatlı, F. (2018). Çokkültürlü eğitim çerçevesinde hazırlanan etkinliklerle farklılıklara saygı değeri ve araştırma becerisi geliştirmeye yönelik bir eylem araştırması [An action study on developing the value of respect for diversity and research skill with the activities prepared within the framework of multicultural education]. (Publication No. 504567) [Doctoral dissertation, Çukurova University]. National Thesis Center.
• Karaboğa, T. (2020). Sosyal bilgiler ders kitaplarında cinsiyet rolleri [Gender roles in social studies textbooks]. OPUS– International Journal of Society Researches, 15(10. Year Special Issue), 4847-4881.
• Karakuş, N., & Çoksever, P. (2019). Değerler eğitiminde rol model olarak kadın kahramanlar [Women heroes as a role model in value education]. Journal of Education and Humanities: Theory and Practice, 10(20), 46-62.
• Kaygana, M., Yapıcı, Ş., & Aytan, T. (2013). Türkçe ders kitaplarında değer eğitimi [Value education in Turkish language course books]. International Journal of Social Science, 6(7), 657-669.
• Keskin, Y. (2015). Tarih dersi öğretim programı ve ders kitaplarında değerler eğitimi [Values education in hıstory curriculum and textbooks]. Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(7), 659-674.
• Kuzucu, C. (2018). İlkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi ile sosyal bilgiler ders kitaplarının temel insani değerlerin geleceğe yönelik olarak karşılanması [The comparing with primary scholl 4 th grade human rights citizenship and social studies textbooks in terms of basic human values]. [Unpublished master thesis, Niğde Ömer Halisdemir University]. YÖK Açık Bilim.
• Menda, E., Balkan, N., & Berktay, N. (2013). Engelsiz Türkiye için: Yolun neresindeyiz? Mevcut durum ve öneriler [For a barrier-free Türkiye: Where are we on the road? Current situation and recommendations]. Sabancı Üniversitesi.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Quality data analysis: An expanded sourcebook. Thousand Sage.
• Ministry of National Education (MoNE). (2017). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı (ilkokul 4. sınıf) [Human rights, citizenship and democracy course curriculum (primary school 4th grade)]. MEB.
• Nohl, A. M. (2009). Kültürlerarası pedagoji [Intercultural pedagogy]. R. N. Somel, (Trans.) İstanbul Bilgi Üniversitesi. Oktay, A. O., & Oğuz, O., Ayhan, H. (2001). 21. yüzyılda eğitim ve Türk eğitim sistemi [Education and Turkish education system in the 21st century], PegemA.
• Özdemir, E. (2018). Ders kitaplarında cinsiyetçilik: Ortaokul matematik ders kitapları üzerine bir içerik analizi [Gendering in the course books: An analysis of content on the secondary mathematics course books]. (Publication No. 515713) [Master thesis, Mersin University]. National Thesis Center.
• Özkaya, F., & Duru, A. (2020). Ortaokul matematik ders kitaplarında değerler eğitimi kapsamındaki değerlerin yer alma durumlarının incelenmesi [Examinatıon of the status of inclusıon of values within the scope of values education in middle school mathematics textbooks]. Usak University Journal of Educational Research, 6(3), 43-67.
• Pingel, F. (2003). Ders kitaplarını araştırma ve düzeltme rehberi [Guide to researching and editing textbooks]. Tarih Vakfı.
• Sallan Gül, S., Gümüşoğlu, F., Gül, H., & Dericioğulları Ergun, A. (2018). Hayat bilgisi ders kitaplarında sosyoekonomik eşitsizliklerin temsili [Representations of socio-economic ınequalities ın life knowledge textbooks]. Academia Journal of Interdisciplinary Scientific Research, 4(1), 28-46.
• Sarıtaş, E., & Şahin, Ü. (2018). Hayat bilgisi ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme [An examination on gender roles in social sciences course books]. Mehmet Akif Ersoy University Journal of Education Faculty, 48, 463-477.
• Survegil, O. (2008). Farklılık kavramına ve farklılıkların yönetimine temel oluşturan sosyo-psikolojik kuramlar ve yaklaşımlar [The socio-psychological theories and approaches that forms the base of diversity and diversity management]. Balıkesir University the Journal of Social Sciences Institute, 11, 111-124.
• Şahin, T., & Ersoy F. (2012). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler eğitimi yaklaşımları açısından incelenmesi [Examination of social studies textbooks in terms of approaches of values education]. Educational Sciences: Theory & Practice, 12(2), 1535- 1546.
• Taub, D. E., & Fanflik, P. L. (2000). The inclusion of disability in introductory sociology textbook. Teaching Sociology, 28(1), 12-23.
• Tietz, W. (2007). Women and men in accounting textbooks: Exploring the hidden curriculum. Issues in Accounting Education. 22(3), 459-480.
• Tuchman, G., Kaplan, A. D., & Benet, J. (1978) (Eds.) Hearth and home: Images of women in the mass media. Oxford University.
• Tuncer, A. T., Karasu, N., Altunay, B., & Güler, Ö. (2011). Türkçe ilköğretim kitaplarında engel ve engellilik: Bir doküman analizi örneği [Involvement of disability in Turkish textbooks: An example of document analysis]. Gazi University Journal of Gazi Educational Faculty, 31(2), 439-457.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). (2020). Textbooks and Inclusive Education. Retrieved January 25, 2023, from https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000373693
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). (2021). Ders kitapları içeriğinin kapsayıcı hale getirilmesi [Making textbook content inclusive]. Retrieved January 11, 2023, from https://www. esithaklar.org/wp-content/uploads/2021/04/UNESCO-ders-kitaplari2.pdf
• Ünal, Ş. (2019). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kapsayıcı eğitime yönelik tutum ve özyeterlikleri ile sınıf içi uygulamalara ilişkin görüşlerinin karşılaştırılması [Comparison of social studies teachers' attitudes and self-efficacy towards inclusive education and their views on classroom practices]. (Publication No. 575928) [Doctoral dissertation, Gazi University]. National Thesis Center.
• Üste, R. B. (2007). İnsan hakları eğitimi ve ilkokuldaki önemi [Human rights education and importance in schools]. Ege Academic Review, 7(1), 295–310.
• Yaman, H., Taflan, S., & Çolak, S. (2009). İlköğretim ikinci kademe Türkçe ders kitaplarında yer alan değerler [Examination of values in the Turkish textboos of the second level of the primary education]. Journal of Values Education, 7(18), 107-120.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri [Qualitative research methods in the social sciences] (11 st ed.) Seçkin.
• Yorgancı, F. (2008). İlköğretim ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rollerinin inşası [The construction of the social sex roles in the primary-education textbooks]. (Publication No. 219361) [Master thesis, Kocatepe Universty]. National Thesis Center.