Doğu Akdeniz Hidrokarbon Kaynakları, Deniz Yetki Alanları ve Sınır Anlaşmazlıkları Üzerine Jeopolitik bir Değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: 84, 233 - 247, 31.12.2023

Cihad Denizli Hamza Akengin Ali Karaca

https://doi.org/10.17211/tcd.1308226

Öz

Doğu Akdeniz tarihi çağlardan beri birçok uygarlık ve devletin hâkim olmak için güç mücadelesinde bulunduğu ve ele geçiren devletlerin ise o dönemin en güçlü devlet veya imparatorluğu haline geldiği stratejik bir iç deniz olmasının yanında doğu ve batı arasındaki ticaretin omurgasını oluşturan jeopolitik açıdan dünyanın merkezi diyebileceğimiz bir konumdadır. 21. yy. başlarında bölgede keşfi yapılan hidrokarbon (petrol-doğalgaz bileşimleri) kaynakları bölgenin jeopolitik niteliklerine yeni ve çok önemli bir faktör eklemiştir. Doğu Akdeniz havzasında menfaati olan devletler bir taraftan bu bölgedeki kaynaklara sahiplenmek için kendi aralarında güç mücadelesine girerken, bir taraftan da küresel boyutta faaliyet gösteren enerji şirketlerini bu kaynakları araştırmak ve çıkartmak için davet etmişlerdir. Bölgede yer alan devletler deniz yetki alanlarını belirlemek için MEB (Münhasır Ekonomik Bölge) sınırlarını 2’li 3’lü anlaşmalarla garanti altına almaya çalışmıştır. Bunun için her devlet kendi yetki sınırını belirlerken farklı özelliklerini ön plana çıkarmak istemiş bu da Doğu Akdeniz’de deniz yetki sınırları anlaşmazlıklarını ortaya çıkarmıştır. Bölgede bulunan devletlerden Türkiye, Libya ve KKTC farklı bir blok, Yunanistan, Mısır, İsrail ve GKRY ise farklı bir blokta yer almıştır. Bu ikili yapının birbirleriyle yaptıkları MEB sınır anlaşmaları yine birbirlerinin deniz yetki alanlarının çakışmasına neden olmuştur. Bu anlaşmalar sırasında belirlenen ortay hatlar ve diyagonal hatlar esası bu sorunların büyümesine ve anlaşmazlıklar çıkmasına yol açmıştır. Bu çalışmanın amacı Doğu Akdeniz havzasında imzalanan MEB sınırlarını ve uyumsuzluklarını elde ettiğimiz ulusal ve uluslararası verilerden yola çıkarak Arc Map 10.4 sistemiyle haritalayıp coğrafi bir perspektifte çözüm önerileri sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Jeopolitik, Doğu Akdeniz, Hidrokarbon, Münhasır Ekonomik Bölge Sınırları.

A Geopolitical Assessment on Eastern Mediterranean Hydrocarbon Resources, Maritime Jurisdiction and Boundary Disputes

Öz

The Eastern Mediterranean is a strategic inland sea where many civilizations and states have struggled for power since ancient times and the states that seized it became the most powerful state or empire of that period, as well as being the center of the world in terms of geopolitics, which forms the backbone of the trade between the east and the west. 21 st century the hydrocarbon (oil-natural gas compositions) resources discovered in the region in the early days added a new and very important factor to the geopolitical characteristics of the region. While the states with interest in the Eastern Mediterranean basin entered into a power struggle among themselves to own the resources in this region, on the other hand, they invited energy companies oprerating on a global scale to explore and extract these resources. The states in the region have tried to guarantee the borders of the EEZ (Exclusive Economic Zone) with 2-for-3 agreements in order to determine the maritime jrisdiction areas. Fort his reason, each state wanted to highlight its different characteristics while determining its own jurisdiction, which has revealed maritime jurisdiction disputes in the Eastern Mediterranean. Among the states in the region, Turkey, Libya and TRNC are in a diffrent block, while Greece, Egypt, Israel and the Greek Cypriot Administration are in a different block. The EEZ border agreements made by these two structures with each other again led to the overlapping of each other’s maritime jurisdiction areas. The principle of midlines and diagonal lines determined during these agreements led to the growth of these problems and the emergence of disagreements. The aim of this study is to map the borders of the EEZ signed in the Eastern Mediterranean basin and their incompatibilities with the Arch Map 10.4 system, based on the national and international data we have obtained, and to propose solutions in a geographical perspective.

Anahtar Kelimeler

Geopolitics, Eastern Mediterranean, Hydrocarbon, Exclusive Economic Zone Boundaries

Kaynakça

• Akengin, H. (2019). Siyasi coğrafya, insan ve mekân yönetimi (2. Baskı). Pegem Akademi.
• Akengin, H., & Yaşar, A. (2019). Siyasi coğrafya literatürü üzerine bir değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Litaratür Dergisi, 17(34), 421–439.
• Antreasyan, A. (2013). Gas finds in the eastern Mediterranean: Gaza, Israel, and other conflicts. Journal of Palestine Studies, 42(3), 29–47. https://doi.org/10.1525/jps.2013.42.3.29
• Austvik, O. G., & Rzayeva, G. (2017). Turkey in the geopolitics of energy. Energy Policy, 107, 539–547. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2017.05.008
• Balkaş, Ö. (2019). Doğu Akdeniz’de doğal gaz keşifleri, pazarlama senaryoları, enerji güvenliği ve jeopolitika. Academia, 0(1), 1–38.
• Bener, C. E. (2019). Doğu Akdeniz’de Yunanistan’ın deniz yetki alanları ve sınırlandırmaları. İçinde Çomak, H., & Şeker, Ş, B. (Eds.), Akdeniz Jeopolitiği (1. Baskı) (ss. 187–249). Nobel Yayıncılık.
• Bryza, M. J. (2013). An Israel-Turkey natural gas pipeline: Inter-connection of commercial and geopolitical logic. Oxford Institute for Energy Studies, 93, 10–12.
• Çelik, H., & Çetinoğlu, H. (2019a). Akdeniz’de deniz yetki alanları ve deniz yetki alanlarının hukuki statüsü. İçinde Çomak, H., & Şeker, Ş, B. (Eds.), Akdeniz Jeopolitiği (1. Baskı) (ss. 135–153). Nobel Yayıncılık.
• Çelik, H., & Çetinoğlu, H. (2019b). Akdeniz’e kıyıdaş ülkeler arasında kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge sorunları. İçinde Çomak, H., & Şeker, Ş, B. (Eds.), Akdeniz Jeopolitiği (1. Baskı) (ss. 1251–1263). Nobel Yayıncılık.
• Denizli, C. (2022). Doğu Akdeniz Hidrokarbonları Üzerine Jeopolitik Bir Değerlendirme (Tez No. 730802) [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yök Tez Merkezi.
• Eran, O., Vardi, D., & Cohen, I. (2014). Political feasibility of Israeli natural gas exports to Turkey. Institute for National Security Studies Memorandum, 4(18), 375–392.
• Erol, E. (2019). Doğu Akdeniz’e kıyıdaş devletlerin hidrokarbon çalışmaları ve bölgesel güvenliğe etkileri. Çomak, H., & Şeker, Ş, B. (Eds.), Akdeniz Jeopolitiği (1. Baskı) (ss. 1365–1382). Nobel Yayıncılık.
• Gönençgil, B. (2021). Doğu Akdeniz ve Ege Denizinde deniz yetki alanı tartışmalarının coğrafi perspektifte değerlendirilmesi. İçinde Ak, M., Alkan, H., Ünver, M. (Eds.), Coğrafya, Tarih ve Uluslararası Hukuk Boyutlarıyla Küresel ve Bölgesel Denklemde Ege ve Doğu Akdeniz (ss. 11–30). Istanbul University Press. https://doi.org/10.26650/b/ss46.2021.008.02
• Gözügüzelli, E. (2019). Doğu Akdeniz’de Hidrokarbon Faaliyetleri ve Projeler. ORSAM, (229), 3-13.
• Gürdeniz, C. (2020). Mavi vatan’ın güney cephesi, Doğu Akdeniz (2. Baskı). Pankuş Yayınları.
• Hacaloğlu, H., & Çolak, U. (2022, Ağustos 22). Türkiye İsrail yakınlaşması neden şimdi? VOA Haber. https://www.voaturkce.com/a/turkiye-israil-yakinlasmasi-neden-simdi/6711395.html
• Haese, R. R., Hensen, C., & De Lange, G. J. (2006). Pore water geochemistry of eastern Mediterranean mud volcanoes: Implications for fluid transport and fluid origin. Marine Geology, 225(1–4), 191–208. https://doi.org/10.1016/j.margeo.2005.09.001
• Harunoğulları, M. (2020a). Eastern Mediterranean energy basin: International conflict and competition on the region. In International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), (Vol. 42), 455-481.
• Harunoğulları, M. (2020b). Türkiye’nin enerji jeopolitiği. Mukaddime, 1(11), 177–211. https://doi.org/10.19059/mukaddime.550689
• Hava, T. H. (2020). Doğu Akdeniz’deki doğal gaz rezervlerinin ekonomik ve güvenlik boyutuyla Türkiye açısından değerlendirmesi. Güv. Str. Derg, 16(35), 675–706. https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.807021
• İstikbal, D., & Boyraz, H. M. (2019). Doğu Akdeniz enerji kaynaklarına ekonomi-politik bir yaklaşım. Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, 3(5), 69–86.
• Kılıçarslan, E. (2019). Libya’nın Akdeniz bölge politikası ve siyasal iletişim bağlamında yeni jeopolitik dengeler. İçinde Çomak, H., & Şeker, Ş, B. (Eds.), Akdeniz Jeopolitiği (1. Baskı). Nobel Yayıncılık.
• Kısacık, S. (2019). 21. yüzyılda Avrupa Birliği’nin enerji güvenliği politikaları bağlamında Akdeniz Bölgesi’nin önemini anlamak. İçinde Çomak, H., & Şeker, Ş, B. (Eds.), Akdeniz Jeopolitiği (1. Baskı) (ss. 1101–1127). Nobel Yayıncılık.
• Kurt, H. (2020). Orta Doğu ve Kuzey Afrikanın Siyasi Coğrafyası (1. Baskı). Erkam Yayınları. Marshall, T. (2021). Turkey. In Elliott & Thompson (Eds.), The power of geography: Ten maps that reveal the future of our world. 1. Baskı (ss. 188–218).
• Nurieva, G. (2017). Natural gas factor in Israil-Turkey-Russia “Energy Triangle.” Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 4(1), 105–105. https://doi.org/10.26513/tocd.306752
• Olu-Le Roy, K., Sibuet, M., Fiala-Médioni, A., Gofas, S., Salas, C., Mariotti, A., Foucher, J. P., & Woodside, J. (2004). Cold seep communities in the deep eastern Mediterranean Sea: composition, symbiosis and spatial distribution on mud volcanoes. Deep-Sea Research Part I: Oceanographic Research Papers, 51(12), 1915–1936. https://doi.org/10.1016/j.dsr.2004.07.004
• Özdemir, A. (2016). Türkiye’nin keşfedilebilir petrol ve doğalgaz yatakları-1.1- 417.
• Özdemir, A., Palabıyık, Y., & Karataş, A. (2020). Türkiye denizlerinin petrol ve doğalgaz potansiyeli, gelecek hidrokarbon arama faaliyetleri için hedef alanlar ve sondaj lokasyonları. İçinde Neşeli, S. (Ed.), Enerji Araştırmaları (ss. 53–91). İKSAD Yayınevi.
• Ponting, C. (2008). Dünyanın yeşil tarihi-çevre ve büyük uygarlıkların çöküşü (A. B. Sander. Çev.) (3. Baskı). Biltur Basım Yayın.
• Prontera, A., & Ruszel, M. (2017). Energy security in the eastern mediterranean. Middle East Policy, 24(3), 145–162. https://doi.org/10.1111/mepo.12296
• Ruble, I. (2017). European Union energy supply security: The benefits of natural gas imports from the Eastern Mediterranean. Energy Policy, 105, 341–353. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2017.03.010
• Shaffer, B. (2011). Israel-New natural gas producer in the Mediterranean. Energy Policy, 39(9), 5379–5387. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2011.05.026
• Suárez De Vivero, J. L., & Rodríguez Mateos, J. C. (2002). The Mediterranean and Black Sea: Regional integration and maritime nationalism. Marine Policy, 26(5), 383–401. https://doi.org/10.1016/S0308-597X(02)00020-9
• Şahin, G. (2019). Uluslararası ilişkiler teorileri açısından Akdeniz güvenlik ve istikrar süreci. İçinde H. Çomak & Ş. B. Şeker (Eds.), Akdeniz Jeopolitiği (1. Baskı) (ss. 327–338). Nobel Yayıncılık.
• Şahin, İ. (2019). Doğu Akdeniz’de Enerji Çatışması ve İş birliği. ORSAM, (3), 1-52.
• Turan, Ş. (2003). LEVANT, Avrupa literatüründe X. yüzyıldan başlayarak Akdeniz’in doğu kıyılarındaki ülkelere verilen ad. Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, 27, 145–147.
• William, L. C. (2008). Modern Ortadoğu Tarihi (M. Harmancı, Çev.) (1. Baskı). Agora Kitaplığı. Winrow, G. M. (2016). The anatomy of a possible pipeline: The case of Turkey and Leviathan and gas politics in the Eastern Mediterranean. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 18(5), 431–447. https://doi.org/10.1080/19448953.2016.1196012
• Yaycı, C. (2012). Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanlarının paylaşılması sorunu ve Türkiye. Bilge Strateji, 6(4), 1–70.
• Yıldız Muhsin, A. (2015). Türkiye’nin Doğu Akdeniz’i Güvenlikleştirmesi. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 3(1), 1–25.
• Yorgancıoğlu, Ç. (2017). Kıbrıs müzakereleri ekseninde, Doğu Akdeniz’de enerji boyutuna bakış. Academia, 0(1), 1–17.