Formation and Geotourism Potential of Aktepe Travertine Bridge as a Geomorphosite

Yıl 2023, Sayı: 84, 167 - 186, 31.12.2023

Faruk Aylar Halil İbrahim Zeybek Selçuk Alemdağ Eren Yürüdür İsmail Bayram Musa Altun

https://doi.org/10.17211/tcd.1362800

Öz

In this study, the travertine bridge within the borders of Belençayırı neighborhood of Aktepe village of Alucra district of Giresun province was examined. The aim of the study is to reveal the formation, geomorphological characteristics and geotourism potential of Aktepe Travertine Bridge. The study is based on field measurements, observations, and laboratory analyses. The travertine bridge was formed in the middle avalanche of the Hayran Stream valley, one of the tributaries of Alucra Stream. Tectonic, lithological, and geomorphological development of the site has an important effect on the formation of the travertine bridge. There are rock assemblages belonging to different periods in the study area. However, Jurassic-Lower Cretaceous aged volcanics and limestone have an important effect on the formation of the travertine bridge. Hayran stream, which opened its valley in this lithological structure, determined the morphological base level in the following process and caused the formation of slope springs by flowing the waters leaking from the upper limestone layer because of precipitation towards the valley. The carbon dioxide in these waters’ rich in calcium bicarbonate, which originated from these springs, separated from the water depending on the ambient conditions after reaching the surface and calcium carbonate accumulated and formed Aktepe travertines. In the process, the travertine mass closed the entire valley by moving in the west direction and formed the travertine bridge. As a result of the laboratory analyses, it was determined that the travertine taken from the surface contains 59.31% CaCO3 and 40.69% clay, while the stalactite formed under the bridge contains 95.96% CaCO3 and 0.04% clay. GAM Model and Quantified SWOT analysis were applied to the site to determine the geotourism potential. As a result of these analyses, it was determined that the site has a high geotourism potential.

Anahtar Kelimeler

Travertine, Natural bridge, Geomorphosite, Karst, Giresun

Bir Jeomorfosit Olarak Aktepe Traverten Köprüsü’nün Oluşumu ve Jeoturizm Potansiyeli

Öz

Bu çalışmada, Giresun ili Alucra ilçesi Aktepe köyüne bağlı Belençayırı mahallesi sınırları içerisindeki traverten köprüsü incelenmiştir. Çalışmanın amacı, Aktepe Traverten köprüsünün oluşumu, jeomorfolojik özellikleri ve jeoturizm potansiyelini ortaya koymaktır. Çalışma arazi ölçüm, gözlem ve laboratuvar analizlerine dayanmaktadır. Traverten köprüsü, Alucra Çayı’nın yan kollarından Hayran Deresi vadisinin orta çığırında oluşmuştur. Traverten köprüsünün oluşumunda sahanın tektonik, litolojik ve jeomorfolojik gelişiminin önemli etkisi vardır. Çalışma sahasında farklı dönemlere ait kayaç toplulukları bulunmaktadır. Ancak traverten köprüsünün oluşumunda Jura-Alt Kretase yaşlı volkanikler ile kireçtaşının önemli etkisi vardır. Bu litolojik yapı içerisinde vadisini açan Hayran deresi, ilerleyen süreçte morfolojik taban düzeyini belirleyerek üstteki kireçtaşı tabakasından yağışlar sonucu sızan suların vadiye doğru akarak yamaç kaynaklarının oluşmasına neden olmuştur. Bu kaynaklardan çıkan ve kalsiyum bikorbonat bakımından zengin bu sulardaki karbondioksit yüzeye çıktıktan sonra ortam şartlarına bağlı olarak sudan ayrılmış ve kalsiyum karbonat birikerek Aktepe travertenlerini oluşturmuştur. Süreç içerisinde traverten kütlesi vadinin tamamını batı yönünde ilerleyerek kapatmış ve traverten köprüsünü oluşturmuştur. Laboratuvar analizleri sonucunda yüzeyden alınan travertenin %59.31 CaCO3 ve %40.69 kil içerirken, köprü altında oluşan sarkıtın %95.96 CaCO3 ve %04.04 kil içerdiği tespit edilmiştir. jeoturizm potansiyelini belirlemek amacıyla GAM Modeli ve Sayısallaştırılmış SWOT analizi sahaya uygulanmıştır. Bu analizler sonucunda sahanın yüksek jeoturizm potansiyeline sahip olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Traverten, Doğal köprü, Jeomorfosit, Karst, Giresun

Kaynakça

• Akbulak, C. (2016). Ardahan ilinde kırsal turizm potansiyelinin sayısallaştırılmış swot analizi ile değerlendirilmesi. Humanıtas-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4(07), 1-30. https://doi.org/10.20304/husbd.86882
• Alucra Mayıs Yedisi Panayırı. (23 Şubat 2015). Alucra Haber, https://www.alucrahaber.com/haber/13703549/alucra-mayis-yedisi-zil-panayiri
• Altun, M., Aylar, F., &Zeybek, H. İ. (2023). Kabaceviz takım şelalelerinin (Samsun) jeoturizm potansiyeli. Kesit Akademi Dergisi, 9 (35), 354-378. http://dx.doi.org/10.29228/kesit.70332
• Atabey, E. (2002). Çatlak sırt tipi laminalı traverten-tufa çökellerinin oluşumu, mikroskobik özellikleri ve diyajenezi, Kırşehir, İç Anadolu. Maden Tetkik ve Arama Dergisi (123-124), 59-65.
• Atalay, İ. (1994). Türkiye vejetasyon coğrafyası. Ege Üniversitesi Basımevi. Atalay, İ. (2011). Toprak oluşumu, sınıflandırılması ve coğrafyası. Meta Basım Yayın. Atalay, İ. (2017). Türkiye jeomorfolojisi. Meta Basım Yayın.
• Atalay, i., Altunbaş, S., Çoşkun, M., & Muzaffer, S. (2020). Taşların ekolojisi ile topoğrafyanın toprak oluşumu, tarım ve ormancılık açısından önemi. Meta Basım ve Yayın.
• Ayaz, M. E. (2002). Travertenlerde gözlenen morfolojik yapılar ve tabiat varlığı olarak önemleri. Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 19(2), 123-134.
• Aydoğdu, İ. (2018). Traverten çökellerinin aktif tektonik çalışmalar için önemi: Tokat Reşadiye traverteni (Kuzey Anadolu Fay Sistemi, Türkiye) (Tez No. 522325) [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Aylar, F., Zeybek, H. İ., & Dinçer, H. (2020) Kayabaşı doğal köprüsü (Ulus/Bartın). Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11 (1), 171-187.
• Aylar, F., Gürgöze, S., Uzun, A., & Zeybek, H. İ. (2022). Yerköprü doğal tüneli’nin jeomorfolojisi ve turizm potansiyeli, Vezirköprü/Samsun. Coğrafya Dergisi (44), 115-129. https://doi.org/10.26650/JGEOG2022-981930
• Aytaç. A. S., & Demir, T. (2019). Kula UNESCO Global Jeoparkı’nda yerbilimleri ve jeomiras açısından uluslararası öneme sahip üç yeni jeosit önerisi. Mediterranean Journal of Humanities, 9(2), 125-140. http://dx.doi.org/10.13114/MJH.2019.480
• Bayari, C. S. (2002). A rare landform: Yerköprü travertine bridges in the Taurids Karst Range, Turkey. Earth Surface Processes and Landforms, 27(6), 577-590. https://doi.org/10.1002/esp.337
• Bernroider, E. (2002). Factors in swot analysis applied to micro, small-to-medium, and large software enterprises: An austrian study. European Management Journal, 20(5), 562–573. https://doi.org/10.1016/S0263-2373(02)00095-6
• Buccino, G., D’Argenio, B., Ferreri, V., Brancaccio, L., Ferreri, M., Panichi, C. & Stanzione, D. (1978). I travertini della bassavalle del Tanagro (Campania): Studio geomorfologico, Sedimentologico e geochimico. Boll. Soc. Geol. Ital., 97, 617–646.
• Canpolat, E. (2022). Evaluation of geomorphosite potentiel and the tourism attractiveness of uçansu waterfall (Gündoğdu-Antalya). Geographies, Planning&Tourism Studios, 2(1), 21-32. https://doi.org/10.5505/gpts.2022.99608
• Canpolat, E., Çılğın, Z., & Bayrakdar, C. (2020). Jeomorfoturizm potansiyeli bakımından Emecik Kanyonu/Şelalesi (Çameli/Denizli). Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (5), 64-86. https://doi.org/10.46453/jader.784270
• Chafetz, H. S., & Folk, R. L. (1984). Travertines; depositional morphology and the bacterially constructed constituents. Journal of Sedimentary Petrology, 54(1), 289-316.
• Demirağ, İ. (2012). Sariçiçek Dağı’nda (Alucra/Giresun) karstlasma ve karstik sekiller (Tez No. 306455) [Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Delikan, A., & Mert, M. (2019). Depositional and geochemical characteristics of geomorphologically controlled recent tufa deposits on the Göksu River in Yerköprü (Konya, Southern Turkey). Carbonates and Evaporites, 34, 441-459. https://link.springer.com/article/10.1007/s13146-018-0477-3
• Dickson, J. A. D. (1965). A modified technique for carbonates in thin section. Nature 205 (No. 4971), p. 587.
• Huggett, R. C. (2011). Fundamentals of Geomorphology (3. bs) (U. Doğan, Çev.). Nobel (Orijinal çalışma 2011 yılında yayınlandı).
• Donovan, S. K., Harper, D. A. T., Jackson, T. A., Portell, R. W. (2013) A note on a coastal natural bridge in Antigua, West Indies. Cave and Karst Science, 40(3), 105-108.
• Dowling, R. K. (2010). Emerging volcano and geothermal related tourism in Iceland. In Erfurt-Cooper, P., Cooper, M. (Eds.), Volcano and geothermal tourism: sustainable geo-resources for leisure and recreation. Earthscan, London, UK, (pp. 209-220). http://dx.doi.org/10.4324/9781849775182
• Dowling, R. K. (2011). Geotourism’s global growth. Geoheritage, 3, 1-13.
• Dowling, R.K., & Newsome, D. (2010). Global geotourism perspectives. Goodfellow Publishers Limited.
• Efe, R., Atalay, İ., Soykan, A., Cürebal, İ., & Sarı, C. (2008). Natural Environment and Culture in the Mediterranean. Efe, R., Cravins, G., Öztürk, M., & Atalay, İ. (Eds.), The formation of Antalya travertine deposit and karstic ground water systems. In Nature Environment and Culture in the Mediterranean Region. Part I. Chapter Six, (pp. 93-108). Cambridge Scholars Publishing.
• Erkanol, D. (2018). Türkiye Doğal Taşlar (Mermer-Traverten-Sert Taşlar-Yapı Taşları) Desen ve Tür Envanteri. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Farsani, N.T., Coelho, C. O., & Costa, C.M. (2014). Analysis of network activities in geoparks as geotourism destinations. International Journal of Tourism Research, 16(1), 1–10. http://dx.doi.org/10.1002/jtr.1879
• Ford, D., & Williams, P. (2007). Karst hydrogeology and geomorphology. John Wiley & Sons.
• Ford, T., & Pedley, H. (1996). A review of tufa and travertine deposits of the world. Earth-Science Reviews, 41(3-4), 117-175. https://doi.org/10.1016/S0012-8252(96)00030-X
• Galvao, A., Mascarenhas, C., Marques, C., & Braga, V. (2022). Economics and management of_geotourism. In Braga, V., Duarte, A., Marques, C. S. (Eds.), Geotourism as promoter of sustainability development: A systematic review and research agenda. Springer.
• Gavrilović, D. (2005) Suplja Stena Natural Bridge, Scindeks Srpski Citatni Indeks, Collection of the Papers, LIII, 5-12. Gradzinski, M., Bella, P., & Holubek, P. (2018). Constructional caves in freshwater limestone: A review of their origin, classification, significance and global occurence. Earth-Science Reviews, 185, 179-201. http://dx.doi.org/10.1016/j.earscirev.2018.05.018
• Gunn, J. (2004). Encyclopedia of caves and karst science. Taylor & Francis.
• Guo, L., & Riding, R. (1998). Hot‐spring travertine facies and sequences, Late Pleistocene, Rapolano terme, Italy. Sedimentology, 45(1), 163-180. http://dx.doi.org/10.1046/j.1365-3091.1998.00141.x
• Güney, Y. (2022). Türkiye’deki kırgıbayırların jeosit potansiyeli. Jeoloji Mühendisliği Dergisi. 46, 51-79.
• Gürgöze, S., Aylar, F., Bağcı, H. R., & Zeybek, H. İ. (2021). Kurşunlu Takım Şelaleleri (Tekkeköy/Samsun): Korunan alanların seçiminde kullanılan kriterler açısından bir değerlendirme. Kesit Akademi Dergisi, 7 (29), 293-322. http://dx.doi.org/10.29228/kesit.54069
• Hatipoğlu, Ş. C., & Bahadır, M. (2020). Altınordu (Ordu) ilçesindeki jeosit ve jeomorfositlerin turizm potansiyellerinin Preliminary Geosite Assessment Model (GAM) ile ölçümü. Mavi Atlas Dergisi, 8(2), 548–564. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.790874
• Heimann, A., & Sass, E. (1989). Travertines in the northern Hula Valley, Israel. Sedimentology, 36(1), 95-108. https://doi.org/10.1111/j.1365-3091.1989.tb00822.x
• Huggett, R. J. (2011) Fundamentals of geomorphology. Abingdon: This Edition Published in the Taylor&Francis e-Library. İnan, N. (1985). The features and genesis of Antalya travertines. Geol Eng J, 24, 31-37.
• Jamshidi, A., Nikudel, M. R., Khamehchiyan, M., Zarei Sahamieh, R., & Abdi, Y. (2016). A correlation between P-wave velocity and Schmidt hardness with mechanical properties of travertine building stones. Arabian Journal of Geosciences, 9, 1-12. http://dx.doi.org/10.1007/s12517-016-2542-3
• Julia, R. (1983). Travertines. 64–72, In P.A. Scholle, D.G. Bebout, C. H. Moore (Eds.), Carbonate Depositional Environments, Tulsa, Ok. (American Association of Petroleum Geologists).
• Kajanus, M., Kangas, J., & Kurttila, M. (2004). The use of value focused thinking and the A’WOT hybrid method in tourism management. Tourism management, 25(4), 499-506. http://dx.doi.org/10.1016/S0261-5177(03)00120-1
• Kandemir, R., Tagliasacchi, E., Özer, M. S. K., Şaffak, D., Köroğlu, F., Hu, H. M., & Shen, C. C. (2021). The multidisciplinary approaches on facies development and depositional systems of the Bahçecik Travertines, Gümüşhane, NE-Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 30, 561-579. http://dx.doi.org/10.3906/yer-2104-20
• Kayağılı, S., Avşar, N., & Aksoy, E. (2017). Paleontolojik bir kesit örneği: Hasandağı Deresi, Akçadağ, Malatya. Türkiye Jeoloji Bülteni, 60(1), 93-105. https://doi.org/10.25288/tjb.297840
• Kırmacı, M. Z. (1992). Alucra-Gümüşhane-Bayburt Yörelerindeki (Doğu Pontid Güney Zonu) Üst Jura-Alt Kretase Yaşlı Berdiga Kireçtaşı’nın Sedimantolojik İncelenmesi (Tez No. 22171) [Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. Yök Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kurttila, M., Pesonen, M., Kangas, J., & Kajanus, M. (2000). Utilizing the analytic hierarchy process (AHP) in SWOT analysis—a hybrid method and its application to a forest-certification case. Forest policy and economics, 1(1), 41-52. https://doi.org/10.1016/S1389-9341(99)00004-0
• Lazaridis, G., Ptrimmis, K., & Pappa, S. (2017). Travertine Caves in Almopia, Greece. Cave and Karst Science, 44(2), 58-63.
• Lazzari, M., & Aloia, A. (2014). Geoparks, geoheritage and geotourism: opportunities and tools in sustainable development of the territory. Geoj Tour Geosites 13(1), 8–9.
• Manning, A., (2009) Arches and natural bridges. Journal of Creation 23(2), 67-68. MTA. (2015). Giresun-Alucra jeotermal jeoloji ve jeofizik etüt raporu (Rapor No. 11816). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Mesci, B. L. (2013). Özgün niteliklere sahip travertenler ve önemleri: Sivas yöresi travertenlerinden örnekler. Türkiye Jeoloji Bülteni. 56(1), 23-37.
• Newsome, D., & Dowling, R. K. (Eds.). (2010). Geotourism: The tourism of geology and landscape. Goodfellow Publishers.
• Newsome D., Dowling R., & Leung Y.F. (2012). The nature and management of geotourism. A case study of two estab-lished iconic geotourism destinations. Tourism Manage-ment Prespectives 2–3, 19-27. http://dx.doi.org/10.1016/j.tmp.2011.12.009
• Ólafsdóttir, R., & Dowling, R. (2014). Geotourism and geoparks—a tool for geoconservation and rural development in vulnerable environments: A case study from Iceland. Geoheritage, 6, 71-87. http://dx.doi.org/10.1007/s12371-013-0095-3
• Ordonez, S., & Garcia del Cura, M.A. (1983). Tertiary fluvial carbonates in Central Spain. In J.D. Collinson, J. Lewin (Eds.), Modern and Ancient Fluvial Systems (pp. 485-497). International Association of Sedimentologists Special Publication, Blackwell.
• Özkul, M., Alçiçek, M.C., Heybeli, H., Semiz, B., & Erten, H. (2001). In Kibici, Y., & Kağiş, S. B. (Eds.), Denizli sıcak su travertenlerinin depolanma özellikleri ve mermercilik açısından değerlendirilmesi. Türkiye III. Mermer Sempozyumu (Mersem’2001) Bildiriler Kitabı, (ss. 57-72). TMMOB Mühendisleri Odası Yayınları.
• Özpay, G. A., & Ocak, F. (2017). Sivas ilinde bir jeosit alanı: Eğribucak Kayalıkları. Sosyal Bilimler Dergisi, 4(18), 77-93.
• Pedley, H. (1990). Classification and environmental models of cool freshwater tufas. Sedimentary Geology, 68(1-2), 143-154. https://doi.org/10.1016/0037-0738(90)90124-C
• Pentecost, A. (2005). Travertine. Springer.
• Petrovic, A. S., & Carevic, I. (2015) Geologıcal influence on the formation of Samar Natural Brıdge and Collapse Valleyof Ravna Rıver from the Ne Kučaj Mountaıns (Carpatho-Balkanıdes, Eastern Serbıa). Acta Carsologica, 44 (1). 37-46. http://dx.doi.org/10.3986/ac.v44i1.898
• Polat, S. (2011) Türkiye’de traverten oluşumu, yayılış alanı ve korunması. Marmara Coğrafya Dergisi, 23, 389-428.
• Polat, S., & Ege, İ. (2018). Bolluk traverten konileri. Doğu Mat Grup Matbaacılık.
• Porto, C. S., & Travassos, L. E. P. (2019) Geoturism at the Natural Bridge Caverns, Texas, USA. IntereSpaço Revista de Geografia e Interdisciplinaridade, 5 (18), 1-12. http://dx.doi.org/10.18764/2446-6549.2019.12110
• Ranjbaran, M., & Zamanzadeh, S. M. (2021). Determining the role of chemical and biological factors in controlling precipitation of tufa and travertine deposits in Shurab area, Northern Iran. Carbonates and Evaporites, 36, 73. https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs13146-021-00691-z
• Saaty, T. L. (1980). The analytic hierarchy process. McGraw Hill.
• Sibson, R. H., Moore, J., & Rankin, A. H. (1975). Seismic pumping a hydrothermal fluid transport mechanism. Journal of the Geological, 131, 653-659. https://doi.org/10.1144/gsjgs.131.6.0653
• Sümengen, M. (2013). Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü 1:100.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Giresun H41 Paftası (Yayın No. 190). Jeolojik Etütleri Dairesi.
• Tomic, N., & Bozic, S. (2014). A modified Geosite Assessment Model (M-GAM) and its application on the Lazar Canyon area (Serbia). International Journal of Environmental Research, 8(4), 1041-1052.
• Vujicic, M., Vasiljevic, D.,Markovic, S., Hose, T. A., Lukic, T., Hadzic, O., & Janicevic, S. (2011). Preliminary geosite assessment model (gam) and its application on Fruska gora mountain, potential geotourism destination of Serbia. Acta Geographica Slovenica, 51(2), 361–377. http://dx.doi.org/10.3986/AGS51303
• Williams, E. L., (2002) Natural tunnel, Virginia: Origin speculations. Creation Research Society Quarterly 39(4), 220-224.
• Yeşilova, Ç. (2021). Potential geoheritage assessment: Dereiçi Travertines, Başkale, Van (East Anatolian Turkey). Manas Journal of Engineering, 9(1), 66-71. https://doi.org/10.51354/mjen.907396
• Uzun, A., Zeybek, H. İ., Bahadır, M., Gürgöze, S., & Zorba, T. B. (2018). Geomorphological Characteristics of The Akkaya Travertines (Bolu, Turkey). In Arapgiroğlu, H., Atik, A., Hızıroğlu, S., & Elliott, R. L. (Eds.), The Most Recent Studies in Science and Art. (pp. 1714-1725). Gece Publishing.
• Uzun, A., Zeybek, H. İ., Yılmaz, C., & Bahadır, M. (2015). Aksu Çayı Havzası Traverten Mağaraları, Giresun. Marmara Coğrafya Dergisi (31), 243-257. https://doi.org/10.14781/mcd.95521
• Zeybek, H. İ. (2004) Delikkaya Natural Bridge (Tokat). International Symposium on Earth System, 105-110. İstanbul, Türkiye.
• Zeybek, H., Uzun, A., Yılmaz, C., Bahadır, M., Hatipoğlu, İ., Dinçer, H., & Gürgöze, S. (2015, Ekim 15-17). Yıldız Doğal Köprüsü, Yıldızeli-Sivas [Sempozyum Sunumu]. IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu, UJES-2015, 559-563. Samsun, Türkiye.