Çeltikçi Polye Sistemi Havzasında (Burdur) polyelerin jeomorfolojik özellikleri ve karstik evrimi

Yıl 2023, Sayı: 84, 133 - 151, 31.12.2023

Fatma Altın Kadir Tuncer

https://doi.org/10.17211/tcd.1364160

Öz

Karst jeomorfolojisinde en büyük yüzey karstını polyeler oluşturmaktadır. Uzun dönem veya hızlı bir karstlaşmanın eseri olarak oluşan polyeler öncelikle yapısal unsurların ve flüvyal süreçlerin kontrolü gibi birçok farklı faktörün denetiminde gelişmektedir. Bu kapsamda Batı Toros Polyeleri içerisinde bulunan Kestel Polye Sistemi’nin bir parçasını oluşturan Çeltikçi Polye Sistemi Havzası ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu çalışmayla sahadaki polyelerin tektonik ve jeomorfolojik gelişimini açıklamak, bu şekillerin oluşum ve gelişimlerinde etkili olan parametreleri ve bunların etki derecelerini, morfometrik özelliklerini ortaya koymaktır. Bu bağlamda Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü ve Harita Genel Müdürlüğü’nden temin edilen haritalardan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında sahanın Sayısal Yükseklik Modeli (SYM), jeoloji ve jeomorfoloji haritaları oluşturuldu. Arazi çalışmalarında elde edilen verilere göre araştırma sahası Üst Miyosen, Pliyosen ve Pleistosen dönemlerine ait rölyef sistemlerine ait şekil ve yapılardan oluşmaktadır. Bu dönem şekillerinden en önemlileri ise karstifikasyonla oluşmuş şekiller oluşturmaktadır. Araştırma sahasında çözünmeye uygun karbonatlı kayaların bulunması ve bu kayalarla birlikte suyun çözücü özelliği ile uygun iklim ve vejetasyon koşullarının varlığı alanda farklı boyutlarda ve konumlarda polyelerin meydana gelmesini sağlamıştır. Nitekim 277 km² alana sahip çalışma alanında farklı konumlarda ve özelliklerde 7 polye yer almaktadır. Bu polyelerin hemen hemen tamamı karstik kayalarla kısmi karstik ve karstik olmayan kayaların kontak noktalarında gelişmiştir. Bunların bazıları aynı zamanda bindirme hatlarına veya normal fayların üzerinde gelişim göstermiştir. Bu karstik depresyonların şekilsel özelliklerinin tespiti ve değerlendirilmesi için yapılan morfometrik analizlere göre polyelerin çoğunluğunun daireselliğini yitirdiği ve uzamış formlarda olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çeltikçi Polye Sistemi, karst jeomorfolojisi, morfometrik analiz, karstik evrim

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Geomorphological features and karst development of poljes in the basin of the Çeltikçi Polje System (Burdur)

Öz

In karst geomorphology, poljes constitute the largest surface karst. Poles formed as a result of long-term or rapid karstification develop under the control of many different factors, such as the control of structural elements and fluvial processes. In this context, the Çeltikçi Polje System Basin, which forms a part of the Kestel Polje System located within the Western Taurus Poljes, was examined in detail. This study aims to explain the tectonic and geomorphological development of the poljes in the field and to reveal the parameters that are effective in the formation and development of these shapes, their degree of influence, and their morphometric properties. In this context, the Digital Elevation Model (DEM), geology and geomorphology maps of the field were created in the Geographic Information Systems (GIS) environment from the maps obtained from the General Directorate of Mineral Research and Exploration and the General Directorate of Mapping. According to the data obtained during field studies, the research area consists of shapes and structures belonging to relief systems belonging to the Upper Miocene, Pliocene and Pleistocene periods. The most important shapes of this period are the shapes formed by karstification. The presence of carbonate rocks suitable for dissolution in the research area and the solvent properties of water along with these rocks and the presence of suitable climate and vegetation conditions have enabled the formation of poljes of different sizes and locations in the area. As a matter of fact, there are 7 poljes in different locations and features in the study area with an area of 277 km². Almost all of these poljes were developed at the contact points of karstic rocks and partially karstic and non-karstic rocks. Some of these have also developed along thrust lines or on normal faults. According to the morphometric analyzes carried out to determine and evaluate the formal characteristics of these karst depressions, it was understood that the majority of the poljes had lost their circularity and were in elongated forms.

Anahtar Kelimeler

Çeltikçi Polye System, karst geomorphology, morphometric analysis, karst evolution

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Atalay, İ. (2003). Effects of the tectonic movements on the karstification in Anatolia, Turkey. Acta Carsologica, 32(2), 196-203. https://doi.org/10.3986/ac.v32i2.348
• Basso, A., Bruno, E., Parise, M., & Pepe., M. (2013). Morphometric analysis of sinkholes in a karst coastal area of southern Apulia (Italy). Environmental earth sciences, (70), 2545-2559. https://doi.org/10.1007/s12665-013-2297-z
• Becker-Platen, J. D. (1970). Lithostratigraphische untersuchungen im känozoikum südwest Anatoliens (Känozoikum und braunkohlen der Türkei, 2). Beihefte zum Geologischen Jahrbuch, Beiheft 97.
• Biricik, A. S. (1982). Beyşehir Gölü havzasının strüktüral ve jeomorfolojik etüdü. İstanbul Üniv. Coğrafya Enst. Yay. No: 119.
• Bonacci, O. (1987). Karst hydrology with special references to the Dinaric Karst. Springer.
• Bonacci, O. (2004). Poljes. In J. Gunn. (Ed), Encyclopedia of caves and karst science (pp. 1279-1282). Fitzroy Dearborn.
• Bonacci, O. (2013). Poljes, ponors and their catchments. In Shroder, J., Frumkin, A. (Eds.), Treatise on Geomorphology (pp. 112–120). Academic Press.
• Bondesan, A., Meneghel, M., & Sauro, U. (1992). Morphometric analysis of dolines. International Journal of Speleology, 21(1), 1-55.
• Brunn, J. H., Graciansky, P. Ch, de., Gutnic, M., Juteau, T., Lefévre, R., Marcoux, J., Monods, O., & Poisson, A. (1970). Structures majeures et correlations stratigraphiques dans les Taurides occidentales. Bulletin Société Géologique de France, 12(7), 515-556.
• Cvijic, J. (1960). La géographie des Terrains calcaires. Académie Serbe des Sciences et des Arts, Monographies (Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles, No: 26).
• Denizman, C. (2003). Morphometric and spatial distribution parameters of karstic depressions, Lower Suwannee River Basin, Florida. Journal of cave and karst studies, 65(1), 29-3.
• Doğan, U. (1996). Polye ve flüvio-karstik depresyonlar (Seydişehir güneybatısından örnekler). Ankara Üniv. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (5), 229-245.
• Doğan, U. (2003). Sarıot Polje, Central Taurus (Turkey): A border polje developed at the contact of karstic and non-karstic lithologies. Cave and Karst Science, 30(3), 117-124.
• Doğan, U., Koçyiğit, A., & Gökkaya, E. (2017). Development of the Kembos and Eynif structural poljes: Morphotectonic evolution of the Upper Manavgat River Basin, Central Taurides, Turkey. Geomorphology, (278), 105-120. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2016.10.030
• Doğan, U., & Koçyiğit, A. (2018). Morphotectonic evolution of Maviboğaz canyon and Suğla polje SW Central Anatolia, Turkey. Geomorphology, (306), 13–27. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2018.01.001
• Doğan, U., Koçyiğit, A., & Yeşilyurt, S. (2019). The relationship between Kestel Polje system and the Antalya tufa plateau: Their morphotectonic evolution in Isparta Angle, Antalya-Turkey. Geomorphology, (334), 112-125. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2019.03.003
• Dumont, J. F. (1976). Isparta Kıvrımı ve Antalya Naplarının orijini; Torosların Üst Kretase ile oluşmuş yapısal düzenin büyük bir dekroşman transtorik arızayla ikiye ayrılması varsayımı. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 86(86), 56-67.
• Dumont, J. F., Uysal, Ş., Şimşek, Ş., Karamanderesi, İ. H., &Letouzey, J. (1979). Güneybatı Anadolu'daki grabenlerin oluşumu. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 92(92), 7-18.
• Erinç, S. (2012a). Jeomorfoloji I (Güncelleştirilmiş Yeni Basım). Der Yayınları.
• Erinç, S. (2012b). Jeomorfoloji II (Güncelleştirilmiş Yeni Basım). Der Yayınları.
• Erol, O. (1980). Türkiye’de Neojen ve Kuvaterner aşınım dönemleri, bu dönemlerin aşınım yüzeyleri ile yaşıt (korelan) tortullara göre belirlenmesi. Jeomorfoloji Dergisi, (8), 1-40.
• Erol, O. (1983). Türkiye'nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelisimi. Jeomorfoloji Dergisi, (11), 1-22.
• Erol, O. (1989). Türkiye jeomorfolojisi (Yayınlanmamış Ders Notu).
• Erol, O. (1993). Ayrıntılı jeomorfoloji haritaları çizim yöntemi. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 10(10), 19-37.
• Ersoy, Ş. (1989). Fethiye (Muğla) - Gölhisar (Burdur) arasında Güney Dağı ile Kelebekli Dağ ve dolaylarının jeolojisi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Ersoy, Ş. (1990). Batı Toros (Likya) Naplarının yapısal öğelerinin ve evriminin analizi. Jeoloji Mühendisliği, (37), 5-16.
• Field, M. S. (2002). A Lexicon of cave and karst terminology with special reference to environmental karst hydrology. U.S. Environmental Protection Agency, Office of Research and Development, National Center for Environmental Assessment, Washington Office, Washington, D.C., EPA/600/R-99/006.
• Ford, D. C., & Williams, P. W. (1989). Karst geomorphology and hydrology. Unwin Hyman.
• Ford, D., & Williams, P. (2007). Karst hydrogeology and geomorphology. John Wiley & Sons Ltd.
• Gams, I. (1978). The Polje: the problem of definition. Zeitschrift für Geomorphologie, 22(2), 170-181.
• Gams, I. (1994). Types of the poljes in Slovenia, their inundations and land use. Acta Carsologica, (23), 285-302.
• Goudie, A. (2003). Geomorphological techniques (2. Baskı). Routledge.
• Graciansky, P. Ch. de (1968). Teke yarımadası (Likya) Torosları'nın üst üste gelmiş ünitelerinin stratigrafisi ve Dinaro Toroslar'daki yeri. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, (71), 73-92.
• Gracia, F. J., Gutiérrez, F., & Gutiérrez, M. (2003). The Jiloca karst polje-tectonic graben (Iberian Range, NE Spain). Geomorphology, (52), 215-231.
• Güldalı, N. (1970). Karstmorphologische studien im gebiet des poljesystems von Kestel (Westlicher Taurus, Turkei) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Geographischen Instituts der Umversnac Tübingen, Almanya.
• Güldalı, N. (1976). Akseki Polyesi, Toroslar'ın karstik bölgelerindeki dağarası ovalarının oluşumu ve gelişimi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 19(2), 143-148.
• Günay, Y., Bölükbaşı, A., & Yoldemir, O. (1982). Beydağlarının stratigrafisi ve yapısı. İçinde A. Dinçer, A. S.
• Derman, A. Güven (Eds.), Türkiye Altıncı Petrol Kongresi Jeoloji Bildirileri, (ss. 91-101), Ayyıldız Matbaası.
• Güneysu, A. C. (1993). Batı Toroslar’da neotektonik hareketlerin karstlaşma üzerindeki etkileri ve karstlaşmanın evrimi (Eğirdir-Beyşehir- Antalya karst alanı). Türk Coğrafya Dergisi, (28), 329-336.
• Ilgar, A. (2015). Messiniyen tuzluluk krizi Akdeniz’in kurumasına ilişkin bir derleme. Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, (20), 73-80.
• İzbırak, R. (1969). Sistematik jeomorfoloji. Harita Umum Müdürlüğü No: 6.
• Jennings, J. N. (1985). Karst geomorphology. Blackwell.
• Ketin, İ. (1966). Anadolu'nun tektonik birlikleri. MTA Dergisi, (66), 20-34.
• Koçyiğit, A. (1981). Isparta Büklümünde (Batı Toroslar) Toroslar karbonat platformunun jeolojik evrimi. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 24(2), 15–23.
• Kurt, H. (2000). Batı Toros Polyeleri (Jeomorfolojik Etüt) (Yayın No: 102254). [Doktora Tezi, Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitü]. YÖK Dokümantasyon Merkezi.
• Lučić, I. (2014). General aspects of the karst poljes of the Dinaric karst. In Sackl P., Durst R., Kotrošan D., & Stumberger B. (Eds.), Dinaric Karst Poljes - Floods for Life, (pp. 17-24). EuroNatur, Radolfzell.
• MGM (2021). Bucak ve Seydiköy meteoroloji gözlem istasyonlarının 1960-2020 arası yıllara ait meteoroloji verileri, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanliğı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü.
• Nazik, L. (1992). Beyşehir Gölü güneybatısı ile Kembos Polyesi arasının karst jeomorfolojisi [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Ün. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enst.
• Nazik, L., & Tuncer, K. (2010). Türkiye karst morfolojisinin bölgesel özellikleri. Türk Speleoloji Dergisi, Karst ve Mağara Araştırmaları, 1(1), 7-19.
• Nazik, L., & Poyraz, M. (2017). Türkiye karst jeomorfolojisi genelini karakterize eden bir bölge: Orta Anadolu platoları karst kuşağı. Türk Coğrafya Dergisi, (68), 43-56. https://doi.org/10.17211/tcd.300414
• Nicod, J. (2003). A little contribution to the karst terminology: Special or aberrant cases of poljes? Acta Carsologica, 32(2), 29-39.
• Okay, A. I. (1989). Denizli'nin güneyinde Menderes Masifi ve Likya Naplarının jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, (109), 45-58.
• Önalan, M. (1979). Elmalı-Kaş (Antalya) arasındaki alanın jeolojisi. İstanbul Ün. Fen Fak. Monografileri, 29. 150
• Özdemir, A. (2013). Çeltikçi (Burdur) Ovasının hidrojeoloji incelemesi (Yayın No: 330861). [Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Ün. Fen Bilimleri Enstitüsü], YÖK Dökümantasyon Merkezi.
• Öztürk, M. Z. (2018a). Orta Toroslar'da dolinlerin dağılışı ve morfometrik özellikleri. Kriter Yayınevi.
• Öztürk, M. Z. (2018b). Karstik kapalı depresyonların (dolinlerin) morfometrik analizleri. Coğrafya Dergisi, (36), 1-13. https://doi.org/10.26650/JGEOG371149
• Pekcan, N. (2019). Karst jeomorfolojisi (3. Baskı). Filiz Kitabevi.
• Poisson, A. (1977). Recherches geologiques dans les Taurides occidentales (Turguie) [Thèses et écrits académiques]. L'Universite de Paris-Sud, Orsay.
• Rimmelé, G., Jolivet, L., Oberhänsli, R., & Goffé, B. (2003). Deformation history of the high‐pressure Lycian Nappes and implications for tectonic evolution of SW Turkey. Tectonics, 22(2), 1007. https://doi.org/10.1029/2001TC901041
• Sür, A. (1994). Karstik yerşekilleri ve Türkiye’den örnekler. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (3), 1-28.
• Sweeting, M. M. (1972). Karst landforms. Columbia University Press.
• Şahinci, A. (1991). Karst. Reform Matbaası.
• Şaroğlu, F., & Güler, B. (2020). Batı Anadolu tektonik kamasının güncel deformasyonu: Batıya doğru kaçıştan kaynaklanan blok hareketleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, (63), 161-194. https://doi.org/10.25288/tjb.593423
• Şenel, M., Selçuk, H., Bilgin, Z. R., Şen, A. M., Karaman, T., Erkan, M., Kaymakçı, H., Örçen, S., & Bilgi, C. (1987). Likya napları ön cephe özellikleri. İçinde Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri (ss. 8). Türkiye Jeoloji Kurumu.
• Şenel, M. (1997). 1:100.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları; Isparta M24, M25, N24, N25 paftaları. MTA Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi.
• Şimşek, M., Doğan, U., & Öztürk, M. Z. (2020). Polyelerin sınıflandırılması ve Toroslardan örnekler. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (5), 1-14. https://doi.org/10.46453/jader.733500
• Şimşek, M., Öztürk, M. Z., Doğan, U., & Utlu, M. (2021). Toros polyelerinin morfometrik özellikleri. Coğrafya Dergisi, (42), 101-119. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-834461
• Thornthwaite, C. W. (1948). An approach toward a rational classification of climate. Geographical Review, 38(1), 55-94.
• Tuncer, K. (2021a). Aydoğdu, Kızılca, Ovacık ve Kırkoluk polyelerinin (Tavas, Denizli) morfometrik özellikleri ve jeomorfolojik evrimi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (7), 82-108. https://doi.org/10.46453/jader.974102
• Tuncer, K. (2021b). Tektonik olarak karmaşık bir bölgede yer alan Barz Polyesi (Tavas, Denizli): Oluşumu, gelişimi ve jeomorfolojik özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, (77), 99-118. https://doi.org/10.17211/tcd.910578
• Woodward, J., & Lewin, J. (2009). Karst geomorphology and environmental change In J. C. Woodward (Ed.), The physical geography of the Mediterranean (pp. 287-317). Oxford University Press.
• Yalçınlar, İ. (1969). Strüktüral morfoloji cilt II (Genişletilmiş 2. Baskı). İstanbul Üniv. Yayınları No: 878.