Öğretmenlerde Sabır ve Tükenmişliği Etkileyen Faktörlere Yönelik Nitel Bir Çözümleme

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 3, 1605 - 1637, 29.12.2023

Erdal Meriç Mustafa Erdem

https://doi.org/10.37217/tebd.1208694

Cited By: 1

Öz

Bu araştırma öğretmenlerde sabır ve tükenmişliği etkileyen faktörleri kamu okullarında görev yapan sınıf öğretmenlerinin görüşlerine dayalı olarak belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Nitel olarak tasarlanan araştırma olgubilim deseni ile yapılandırılmıştır. Araştırmanın katılımcıları, maksimum çeşitlilik örneklemesi ile belirlenen 16 sınıf öğretmeninden oluşmaktadır. Araştırmanın verileri yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmış ve betimsel analiz yöntemi ile çözümlenmiştir. Araştırmada şu sonuçlara ulaşılmıştır: Öğretmenler, öğretim boyutunda sabır düzeylerini en çok etkileyen faktörlerin; öğrencilerin olumsuz davranışları, pandemi sürecinin olumsuz etkisi ve özel durumu olan öğrenciler olduğunu belirtmişlerdir. Öğretmenlere göre, etkileşim boyutunda sabır düzeylerini en çok etkileyen faktörler; velilerin bilinçsiz ve olumsuz yaklaşımları, idarenin dayatmacı yaklaşımı ile velilerin ilgisiz ve duyarsız tutumları şeklinde sıralanabilir. Öğretmenler, duygusal tükenmişliklerini en çok etkileyen faktörlerin; öğretmenlik mesleğinin itibarsızlaştırılması, iş yükünün fazla olması ve eğitim öğretim faaliyetleri dışındaki ekstra görevler olduğunu belirtirken duyarsızlaşmalarını en çok etkileyen faktörlerin ise velilerin ilgisiz tutumları ve olumsuz yaklaşımları ile empati kuramamak olduğunu dile getirmişlerdir. Öğretmenlere göre, kişisel başarı boyutunda tükenmişlik düzeylerini en çok etkileyen faktörler; yenilikleri takip etmemek, öğrencilerden olumlu geri dönüt alamamak ile ailesel ve ekonomik sorunlardır. Araştırmada son olarak öğretmenlerde sabır ve tükenmişliği olumsuz etkileyen faktörlerin azaltılmasına yönelik önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sabır, Tükenmişlik, Öğretmen, Nitel araştırma

A Qualitative Analysis of the Factors Affecting Patience and Burnout in Teachers

Öz

The present study was conducted to determine the factors affecting patience and burnout based on the views of primary school teachers employed in public schools. The study, which was designed qualitatively, was conducted based on the phenomenology method. The participants of the study consisted of 16 primary school teachers assigned with the maximum diversity sampling. The data of the study were collected with a semi-structured interview form and analyzed with descriptive analysis method. The study revealed that the negative student behavior, the negative impact of the pandemic and students with special conditions were the factors that affected the patience levels of the teachers in the instruction dimension. According to the teachers, the factors that most affected their patience levels in the interaction dimension included negative parental approaches, insistency of the administration and indifferent and insensitive parenthood. Teachers stated that the factors that affected their emotional burnout included disreputation of the teaching profession, high workload and non-educational duties, and the factors that most affected their depersonalization were parental indifference, negative attitudes, and lack of empathy. According to the teachers, the factors that most affected their burnout levels in the personal achievement dimension included their inability to follow up on innovations, lack of positive student feedback and familial and economic problems. Finally, recommendations are presented in the study to reduce the factors that negatively affect patience and burnout in teachers.

Anahtar Kelimeler

Patience, Burnout, Teacher, Qualitative research

Kaynakça

• Ada, Ş., Akan, D., Ayık, A., Yıldırım, İ. & Yalçın, S. (2013). Öğretmenlerin motivasyon etkenleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(3), 151-166. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/32419 sayfasından erişilmiştir.
• Akay, K. (2020). Sınıf öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik ve örgütsel güven algıları arasındaki ilişkinin analizi. (Yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Akgül, G. & Oran, M. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin, ortaokul öğrencilerinin ve öğrenci velilerinin pandemi sürecindeki uzaktan eğitime ilişkin görüşleri. Eğitimde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 3(2), 15-37. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1469739 sayfasından erişilmiştir.
• Aktekin, S. & Kuzucu, T. (2019). Öğretmenlerin motivasyonlarını etkileyen okul içi ve okul dışı faktörlerin analizi. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi(21), 35-66. http://dx.doi.org/10.29228/diyalektolog.37319
• Akyol, B. (2019). Engelli bakımı ön lisans öğrencilerinin sabır düzeyleri ile kişilik özellikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Alan, S. & Ertac, S. (2015). Patience, self-control and the demand for commitment: Evidence from a large-scale field experiment. Journal of Economic Behavior & Organization, 115, 111-122. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2014.10.008
• Antoniou, A. S., Polychroni, F. & Walters, B. (2000). Sources of stress and professional burnout of teachers of special educational needs in Greece. International Special Education Congress’te sunulmuş bildiri, University of Manchester. https://www.academia.edu/32922456/ sayfasından erişilmiştir.
• Arabacı, İ. B. & Namlı, A. (2016). Okul geliştirme konusunda yöneticilerin yaşadıkları sorunlar. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 9(2), 245-265. http://dx.doi.org/10.5578/keg.7993
• Arı, R. (2016). Eğitim psikolojisi gelişim ve öğrenme (6. b.). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Arslan, N. (2018). Psikolojik danışmanlarda tükenmişlik: Nitel araştırma örneği. OPUS –Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(15), 1005-1021. https://doi.org/10.26466/opus.419320
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231-274. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/497090 sayfasından erişilmiştir.
• Banks, S. R. & Thompson, C. L. (1995). Educational psychology: For teachers in training. New York: West.
• Binbaşıoğlu, C. (1994). Genel öğretim bilgisi (7. b.). Ankara: Kadıoğlu Matbaası.
• Bümen, N. T. (2010). The relationship between demographics, self-efficacy, and burnout among teachers. Eurasian Journal of Educational Research(40), 16-35. https://ejer.com.tr/wp-content/uploads/2021/01/ejer_2010_issue_40.pdf#page=18 sayfasından erişilmiştir.
• Büyükşahin, Y. & Şahin, A. E. (2017). Öğretmenlerin gözünden eğitimde kalite sorunsalı. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(3), 1134-1152. https://doi.org/10.14686/buefad.290859
• Chan, D. W. (2003). Hardiness and its role in the stress–burnout relationship among prospective Chinese teachers in Hong Kong. Teaching and Teacher Education, 19(4), 381-395. https://doi.org/10.1016/S0742-051X(03)00023-4
• Çadırcıoğlu, M. K. (2020). Sabretme becerisini anlamak ve geliştirmek. https://www.ikipsikolog.com/ post/sabretmebecerisinianlamak sayfasından erişilmiştir.
• Çağlar, Ç. & Demirtaş, H. (2011). Dershane öğretmenlerinde tükenmişlik ve iş doyumu. e-International Journal of Educational Research, 2(2), 30-49. http://www.e-ijer.com/en/download/article-file/89729 sayfasından erişilmiştir.
• Çapa, Y. & Çil, N. (2000). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(18), 69-73. http://efdergi.hacettepe.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/1063-published.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Çeliköz, N. & Gül, Y. E. (2018). Üniversite öğrencileri sabır eğilim ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. E. Hamarta vd. (Ed.), Eğitim bilimleri araştırmaları içinde (s. 11-21). Ankara: Çizgi.
• Çokluk, Ö. (2003). Örgütlerde tükenmişlik. C. Elma & K. Demir (Ed.), Yönetimde çağdaş yaklaşımlar içinde (2. b., s. 109-133). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Dağlıoğlu, H. E. (2010). Üstün yetenekli çocukların eğitiminde öğretmen yeterlikleri ve özellikleri. Milli Eğitim(186), 72-84. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/442757 sayfasından erişilmiştir.
• D’Amico, A., Geraci, A. & Tarantino, C. (2020). The relationship between perceived emotional intelligence, work engagement, job satisfaction, and burnout in Italian school teachers: An exploratory study. Psychological Topics, 29(1), 63-84. https://doi.org/10.31820/pt.29.1.4
• Demir, F. & Özdaş, F. (2020). Covid-19 sürecindeki uzaktan eğitime ilişkin öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 49(1), 273-292. https://doi.org/10.37669/milliegitim.775620
• Diker-Coşkun, Y. & Öztuna-Kaplan, A. (2011). Öğretmenlerin problem çözme yeterlik algıları ve yeni yaklaşımları uygulamada yaşadıkları problemler. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(22), 59-75. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/115644 sayfasından erişilmiştir.
• Doğan, M. (2017). Karakter gücü olarak sabır ve psikolojik iyi oluş ilişkisi. The Journal of Happiness & Well-Being, 5(1), 134-153. https://jhwbjournal.com/uploads/files/fe0bd65d4519209946ae28ddc 48de987.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Doğan, M. (2018). Üniversite öğrencilerinin travma sonrası gelişimlerinde içsel dini motivasyon, dini başa çıkma, sabır ve şükrün rolü. Turkish Studies Comparative Religious Studies, 13(25), 207-230. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14583
• Duman, S. N. & Taş, İ. D. (2021). Eğitim fakülteli olmak (Kırıkkale Üniversitesi örneği). Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi, 5(1), 112-130. https://doi.org/10.32960/uead.898199
• Eliöz, M., Çebi, M., İmamoğlu, O., İslamoğlu, İ. & Yamak, B. (2019). Üniversite öğrencilerinin sabır ve saldırganlık düzeyleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(65), 775-779. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2019.3489
• Eliüşük, A. (2014). Sabır eğiliminin öz-belirleme öz-anlayış ve kişilik özellikleri açısından incelenmesi. (Doktora tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Esen, M. & Say, S. (2022). Zekâ oyunlarının, 4. sınıf öğrencilerinin problem çözmeye ilişkin karar verme becerisine, sabırlı davranış göstermesine ve okul doyumuna etkisinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 6(1), 71-87. https://doi.org/10.38015/sbyy.1031058
• Goswami, M. (2013). A study of burnout of secondary school teachers in relation to their job satisfaction. Journal of Humanities and Social Science, 10(1), 18-26. https://www.iosrjournals.org/iosr-jhss/papers/Vol10-issue1/C01011826.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Gökalp, A. (2022). Ortaokul öğrencilerinin sabır değeri üzerindeki faktörlerin incelenmesi. Journal of Innovative Research in Social Studies, 5(1), 34-50. https://doi.org/10.47503/jirss.1103744
• Gültekin, M. (2015). İlköğretim öğrencilerinin ideal öğretmen algısı. Journal of Turkish Studies-Language and Literature, 10(11), 725-756. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8624 Gültekin, M. (2020). Değişen toplumda eğitim ve öğretmen nitelikleri. AJESI - Anadolu Journal of Educational Sciences International, 10(1), 654-700. https://doi.org/10.18039/ajesi.682130
• Hakanen, J. J., Bakker, A. B. & Schaufeli, W. B. (2006). Burnout and work engagement among teachers. Journal of School Psychology, 43(6), 495-513. https://doi.org/10.1016/j.jsp.2005.11.001
• Harned, D. B. (2015). Patience: How we wait upon the world. Eugene: Wipf and Stock.
• Hossaeini, S. A. (2021). Predicting mental health and illness based on religious health promoting behaviors and patience in female students during COVID-19 pandemic. The Quarterly Journal of Woman and Family Studies, 8(4), 43-66. https://doi.org/10.22051/JWFS.2021.34547.2609
• Jusupov, M. (2017). Meallerde sabır kavramının analizi (Kırgızca ve Rusça mealler örneğinde). Dergiabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi), 5(10), 62-80. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/393149 sayfasından erişilmiştir.
• Karaman, P. (2009). Örgütsel adalet algısı ile tükenmişlik arasındaki ilişkinin incelenmesine yönelik öğretmenler üzerinde bir uygulama. (Yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kaytez, N. & Güngör-Aytar, F. A. (2018). Çocuk gelişimi bölümü öğrencilerinin iyimserlik düzeylerinin sabır ve empatik eğilim açısından incelenmesi (Meslek lisesi örneği). Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 22(Özel Sayı), 159-175. https://web.p.ebscohost.com/ehost/ pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=17f3ac02-883a-46ea-99bf-b703f13f3efb%40redis sayfasından erişilmiştir.
• Kazu, H. (2007). Öğretmenlerin sınıfta istenmeyen davranışların önlenmesi ve değiştirilmesine yönelik stratejileri uygulama durumları. Milli Eğitim Dergisi(175), 57-65. http://dhgm-dot-meb-dot-gov-dot-tr.gateway.web.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/175.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Khormaei, F., Farmani, A. & Soltani, E. (2014). Investigating the prediction role of patience as a moral construct and personality characteristics in the hopelessness of university students. Medical Ethics Journal, 8(28), 167-99. https://www.sid.ir/paper/195737/en sayfasından erişilmiştir.
• Mahdiyar, M., Taghavi, S. M. R. & Goodarzi, M. A. (2016). Predicting patience based on the worldly and divine attachments among the students of Shiraz University, Iran. Religion and Health, 4(2), 29-38. http://jrh.mazums.ac.ir/article-1-336-en.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Malinen, O. P. & Savolainen, H. (2016). The effect of perceived school climate and teacher efficacy in behavior management on job satisfaction and burnout: A longitudinal study. Teaching and Teacher Education, 60, 144-152. https://doi.org/10.1016/j.tate.2016.08.012
• Maslach, C. (2009). Comprendiendo el burnout [Understanding burnout]. Ciencia & Trabajo, 11(32), 37-43.
• Maslach, C. & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Organizational Behavior, 2(2), 99-113. https://doi.org/10.1002/job.4030020205
• Meriç, E. & Erdem, M. (2022). Öğretmen sabır ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Trakya Eğitim Dergisi, 12(2), 710-726. https://doi.org/10.24315/tred.928310
• Muratoğlu, A. (2018). Sabır. Konya: Damla Ofset.
• Murphy, P. K., Delli, L. A. M. & Edwards, M. N. (2004). The good teacher and good teaching: Comparing beliefs of second-grade students, preservice teachers, and inservice teachers. The Journal of Experimental Education, 72(2), 69-92. https://doi.org/10.3200/JEXE.72.2.69-92
• Okoro, C. O. & Chukwudi, E. K. (2011). The ideal teacher and the motivated student in a changing environment. Journal of Educational and Social Research, 1(3), 107-112.
• Özben, Ş. & Argun, Y. (2003). İlköğretim öğretmenlerinin umutsuzluk ve tükenmişlik düzeyleri üzerine bir araştırma. Ege Eğitim Dergisi, 3(1), 36-48. https://dergipark.org.tr/tr/download/ article-file/57126 sayfasından erişilmiştir.
• Öztürk, M. A. & Erdem, M. (2020). Sınıf öğretmenlerinin iş yükü algısı ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 926-958. https://doi.org/10.33711/yyuefd.751859
• Öztürk-Çiftci, D., Meriç, E. & Meriç, A. (2015). Örgütsel sessizlik, tükenmişlik ve işten ayrılma niyeti ilişkisi: Ordu ili özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde bir uygulama. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(41), 996-1007. https://www.sosyalarastirmalar.com/archive/jisr-volume-8-issue-41-year-2015.html sayfasından erişilmiştir.
• Paliç, G. & Keleş, E. (2011). Sınıf yönetimine ilişkin öğretmen görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(2), 199-220. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/108203 sayfasından erişilmiştir.
• Phillips, L. G., Cain, M., Ritchie, J., Campbell, C., Davis, S., Brock, C., …. & Joosa, E. (2021). Surveying and resonating with teacher concerns during COVID-19 Pandemic. Teachers and Teaching, 27, 1-18. https://doi.org/10.1080/13540602.2021.1982691
• Schnitker, S. A. (2012). An examination of patience and well-being. The Journal of Positive Psychology, 7(4), 263-280. https://doi.org/10.1080/17439760.2012.697185
• Schnitker, S. A. & Emmons, R. A. (2007). Patience as a virtue: Religious and psychological perspectives. Research in the Social Scientific Study of Religion, 18, 177-207. https://doi.org/10.1163/ej.9789004158511.i-301.69 Schnitker, S. A., Gilbertson, M. K., Houltberg, B., Hardy, S. A. & Fernandez, N. (2020). Transcendent motivations and virtue development in adolescent marathon runners. Journal of Personality, 88(2), 237-248. https://doi.org/10.1111/jopy.12481
• Shirazizadeh, M. & Karimpour, M. (2019). An investigation of the relationships among EFL teachers’ perfectionism, reflection and burnout. Cogent Education, 6, 1-13. https://doi.org/10.1080/2331186X.2019.1667708
• Shishavan, H. B. & Sadeghi, K. (2009). Characteristics of an effective English language teacher as perceived by Iranian teachers and learners of English. English Language Teaching, 2(4), 130-143. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1083690.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Sovitriana, R., Santosa, A. D. & Hendrayani, F. (2019). Teacher burnout and self esteem in tangerang’s junior high school teachers. International Review of Management and Marketing, 9(2), 26-30. https://doi.org/10.32479/irmm.7641
• Supervia, P. U. & Bordas, C. S. (2020). Burnout syndrome, engagement and goal orientation in teachers from different educational stages. Sustainability, 12(17), 1-10. https://doi.org/10.3390/su12176882
• Şenaras, B. & Çetin, Ş. (2018). Okul müdürleri ile öğretmenlerin algılarına göre ilk ve ortaokullarda veli baskısı: Nitel bir araştırma. Millî Eğitim Dergisi, 47(220), 157-176. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/584612 sayfasından erişilmiştir.
• Taş, M. A. & Tortumlu, M. (2021). Sabır eğiliminin kariyer kaygısı üzerindeki etkisinde kararlılığın aracılık rolü. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 1-17. http://doi.org/10.25287/ohuiibf.601744.1
• Yavuz, M. (2019). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde çalışan öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 13(19), 527-556. https://doi.org/10.26466/opus.601008
• Yavuz, M. & Yıkmış, A. (2021). Özel eğitim öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 1-19. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1636434 sayfasından erişilmiştir
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. b.). Ankara: Seçkin.
• Yılmaz, A., Esentürk, O. K. & İlhan, E. L. (2018). Beden eğitimi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik durumları ve öğretim sürecinde bu duruma yol açan nedenler: Karma araştırma yaklaşımı. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26(6), 2091-2103. https://doi.org/10.24106/kefdergi.2448
• Yılmaz, E. & Aslan, S. (2018). Lise öğretmenlerinde tükenmişlik, iş doyumu ve algılanan sosyal destek: Bursa ili örneği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 1861-1886. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2018.18.39790-439327
• Yılmaz, K. (2020). Türkiye’de eğitim örgütlerinde yapılan tükenmişlik konulu makaleler ile ilgili bir meta değerlendirme. e- Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(2), 119-136. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.730282
• Yumuşak, G. & Balcı, Ö. (2018). Öğretmenlerin istenmeyen öğrenci davranışları ile başa çıkma yöntemleri ve bu yöntemlerin etkililiğine ilişkin görüşleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(40), 223-254. https://doi.org/10.31795/baunsobed.489128
• Zhang, Y., Zhang, S. & Hua, W. (2019). The impact of psychological capital and occupational stress on teacher burnout: Mediating role of coping styles. The Asia-Pacific Education Researcher, 28(4), 339-349. https://doi.org/10.1007/s40299-019-00446-4